De Wereldbeker houdt niet van afwisseling. De twintig wereldtitels waren voorbehouden aan slechts acht landen: Brazilië (vijf keer), Duitsland en Italië (elk vier keer), Uruguay en Argentinië (elk twee keer), Engeland, Frankrijk en Spanje (één keer). Spanje was in 2010 de eerste nieuwe naam in een finale sinds 1966.
29 van de 40 WK-finalisten kwamen uit slechts vijf landen: Duitsland (acht keer), Brazilië (zeven), Italië (zes), Argentinië (vijf) en Nederland (drie). Dit is de allereerste keer in de geschiedenis dat niemand van het kwartet Argentinië-Duitsland-Brazilië-Italië vertegenwoordigd is in de halve finales van een Wereldbeker, die daardoor een EK is geworden. Net als in 2006, toen Italië, Frankrijk, Duitsland en Portugal het finale kwartet vormden.
Het WK 2018 zou een nieuwe wereldorde kunnen inluiden. De vier overlevenden van het vierjaarlijkse voetbalfeest verzamelden samen slechts twee wereldtitels: Engeland in 1966 en Frankrijk in 1998. In beide gevallen dan nog in eigen land.
Nog opmerkelijker is dat de vier halve finalisten alles behalve vaste klanten zijn in deze fase van het WK. De laatste keer dat de Three Lions de halve eindstrijd haalden was 1990, de Rode Duivels in 1986, Kroatië in 1998 en ook voor Frankrijk dateert het al van 2006.
Nieuwe namen maken de eindfase van het WK alleen maar interessanter. Vooral als dat kleinere naties zijn. Het is van 1994 (Bulgarije en Zweden) geleden dat twee naties met minder dan vijftien miljoen inwoners – België (elf miljoen inwoners) en Kroatië (4,2 miljoen) – de halve finales bereikten.
Het zou echter gevaarlijk zijn al te verregaande conclusies uit de machtsverhoudingen op dit WK te trekken. Argentinië heeft een versleten ploeg, die zich ternauwernood kon plaatsen. Brazilië had ook al voor de nederlaag tegen de Rode Duivels zijn zwakheden blootgegeven. Duitsland ging ten onder aan arrogantie en een bondscoach die zijn selectie onvoldoende durfde te vernieuwen. Spanje schoot zichzelf in de voet door aan de vooravond van het toernooi zijn bondscoach te ontslaan.
Sommige waarnemers verklaarden na de roemloze aftocht van La Roja het tikitakavoetbal dood. Een vreemde uitspraak als je weet dat dit de speelstijl is van de kampioenen van Engeland (Man City), Spanje (Barcelona) en Duitsland (Bayern München) en de vicekampioen van Italië (Napoli).
Hoe langer een speelwijze bestaat, hoe meer en betere strategieën bedacht vonden om deze te counteren. Pep Guardiola, die als de beste trainer van de wereld wordt beschouwd, zal onder geen beding afstappen van de theorieën van zijn grote leermeester Johan Cruijff.
Het tikitaka van Spanje op dit WK leek eerder een soort fetisj zonder echt doel. Mogelijk eist dit soort voetbal zoveel training, tactisch inzicht en intuïtieve combinaties dat het alleen op clubniveau succesrijk kan zijn. En met uitzonderlijke spelers, maar Xavi is met pensioen en Iniesta beleeft de herfst van zijn carrière.
Opmerkelijk in dit WK is dat de wereldvedetten niet op de afspraak waren. Lionel Messi en Cristiano Ronaldo overleefden zelfs de 1/8 finales niet en Neymar, het nummer drie in de wereldpikorde, verdween roemloos uit de kwartfinale. De coryfeeën van het voetbal lijken meer dan ooit – zoals in de Tour – over ‘superknechten’ te moeten beschikken om uit te blinken. Op clubniveau worden ze omringd door bijna allemaal spelers uit de top 100. Op een WK moeten ze het doen met wie toevallig in het vaderland is geboren.
Dit is de Wereldbeker van dé ploeg.
Dit is meer dan ooit het WK van dé ploeg. Niet de vedetten, maar het elftal wint de strijd. Met Zweden als meest opmerkelijke voorbeeld. Het afscheid van Zlatan Ibrahimovic bleek eerder een voor- dan een nadeel. En Rusland, een team zonder ronkende namen, dat slechts 70e stond op de FIFA-ranking.
En misschien ook België. De vedetten Courtois, Hazard, De Bruyne en Lukaku doen het uitstekend, maar we kunnen niet naast de vaststelling dat Chadli en Fellaini, twee jongens die geen hoofdrol vertolken in de Premier League, een belangrijk aandeel hebben in het succes van de Rode Duivels.
