Usain Bolt: als uitblinken traditie is

Allemaal zijn we op deze planeet afkomstig van de jager-verzamelaar, maar waarom precies is Usain St. Leo Bolt de snelste van ons allemaal geworden? Portret van de man die na de Olympische Spelen in Rio de Janeiro een legende genoemd wil worden.

Want Usain St. Bolt is geboren op een unieke plaats.

Sherwood Content, het dorpje waar hij opgroeide, ligt vlakbij Cockpit Country Reserve, een tropisch regenwoud waar honderden planten en dieren leven die nergens anders ter wereld te vinden zijn. Als kind barstte hij van energie. Omdat hij niet kon stilzitten en alles lopend en springend en tuimelend deed, dacht zijn vader zelfs dat er iets fout was met hem. Maar de dokter stelde hem gerust: Usain was zo beweeglijk omdat hij zijn energie kwijt moest kunnen, pilletjes moest hij daarvoor niet nemen. Wellesley hanteerde het opvoedingsprincipe ‘wie niet horen wil, moet voelen’ vrij letterlijk en probeerde zijn zoon met oorvegen en rammelingen structuur en discipline bij te brengen. Gelukkig was moeder Jennifer een liefdevolle vrouw die haar zoon troost en onvoorwaardelijk respect bood. Zij was zevendedagsadventiste, nam hem mee naar de kerk, maakte hem vertrouwd met de christelijke waarden, hielp hem met zijn huiswerk en verzweeg veel van zijn deugnietenstreken uit schrik voor wat er zou zwaaien. De Bolts woonden in een huurhuis op een heuvel en Usain liep die elke dag minstens één keer op en af om naar school te gaan en terug te keren. Het liefst maakte hij plezier met vrienden en leefde hij zich uit in sport en spel. Cricket, met een tak van een bananenboom, voetbal, basket of atletiek: hij deed het allemaal graag.

TRADITIE & TALENT

Sherwood Content ligt in Trelawny, een district in het Noord-Westen van Jamaica dat destijds een centrale hub was van suikerproductie en van handel in vanuit West-Afrika ingevoerde plantageslaven. De middelbare school waar Usain Bolt naartoe ging is genoemd naar William Knibb, de Engelse baptistenpredikant die de slaven aanzette tot rebellie. Hij was het die op 31 juli 1838 uitriep: “The monster is dead, the negro is free!” Daarop werden een paar handboeien verbrand en in een doodskist gestopt met opschrift ‘colonial slavery died, 31 juli 1838, age 276 years‘.

Het zijn verhalen die kinderen er te horen krijgen: hun voorouders werden vernederd en mishandeld, maar het waren sterke mensen en ze overleefden, bevrijdden zich en richtten zich weer op. Het zijn verhalen die inspireren om zich te onderscheiden en die ook leidden tot de ontwikkeling van a tradition of excellence in de spurtnummers in de atletiek. De meeste Jamaicaanse atleten die op wereldniveau actief zijn of waren, zijn afkomstig van Trelawny, een van de veertien districten van het land. Nochtans bestaat het unieke systeem van recrutering en training van atletiektalent via het onderwijs over het hele eiland, met sinds 1910 al als apotheose het jaarlijkse interscholenkampioenschap The Champs in de hoofdstad Kingston. Het succes van Trelawny wordt toegeschreven aan de topologie, aan de concentratie van sterke genen en explosieve kracht en aan de levensstijl in een gezond en veilig landelijk gebied (in vergelijking met bijvoorbeeld de hoofdstad Kingston).

Ook de ouders en de grootouders van Usain Bolt liepen op school de 100 en de 200 meter, en ouders willen er ook hun kinderen zien lopen (en winnen). Zelfs op de zeer bescheiden lagere school van Sherwood Content, een dorpje van een paar honderd zielen verspreid over het heuvelachtige landschap, lag er een piste. Een graspiste.

De eerste liefde van Usain was cricket, hij was aanvoerder van het cricketteam, en hij voetbalde ook heel graag, droomde er zelfs ooit van om doelman te worden. Maar toen hij op zijn twaalfde op de nabijgelegen William Knibb Memorial High School terechtkwam, werd hij snel in de richting van de spurtnummers georiënteerd. Al kon hij er zich aanvankelijk ook nog veelzijdig blijven ontwikkelen. De sporten die er beoefend werden, waren in het schoolprogramma seizoensgebonden.

TRACK TO THE TOP

Op ‘William Knibb’ was het Paul McNeal die meteen de beweeglijkheid, de energie en het spurttalent van die hoog opgeschoten jongen van Sherwood Conent opvielen. Pablo was een coach die erom bekend stond heel strikt te zijn en atleten heel zwaar te laten trainen. Een van zijn trainingsmethodes werd ‘Killer Diller’ genoemd, een extreem zware intervaltraining. Maar dat was niet waar Usain op te wachten zat. Het moest leuk blijven voor hem, en hij begon almaar meer andere leuke facetten van het leven te exploreren, zoals bijvoorbeeld rokkenjagen. De trainingen nam hij niet ernstig en soms daagde hij gewoon niet op en kreeg de coach te horen dat hij in speelzalen in Falmouth zat. Zijn eetgeld gebruikte hij weleens voor videogames.

Een groot student was hij ook allesbehalve en hoe meer druk zijn vader op hem zette, hoe meer Usain rebelleerde en hoe meer hij comfort zocht in afleiding, en hoe minder zijn concentratie en focus werden. Zijn nonchalance, zijn laid-back attitude, was een manier om niet onder stress te geraken. Hij was er zich ook nog niet voldoende van bewust waarheen zijn talent hem zou kunnen leiden. Maar hij verloor niet graag en ondanks zijn talent won hij niet altijd en dat was niet leuk. Hij was nog op zoek naar zichzelf. Bovendien hield hij het meest van de 100 meter, de kortste afstand, en vond McNeal dat hij door zijn grootte meer geschikt was voor de 200 en vooral de 400 meter.

De eerste mijlpaal in zijn carrière beleeft Usain op zijn vijftiende op The Champs in het nationaal stadion in Kingston. Van de zenuwen bindt hij zijn spikes verkeerd aan, maar hij gaat erdoorheen en in een geweldige sfeer slaagt hij erin de stress om te zetten in fun en flow. Hij wint zowel de 200 meter als de 400 meter en zal zich dat jaar op dezelfde piste ook tot jongste juniorenwereldkampioen op de 200 meter ooit kronen. Voor het eerst doet hij zijn afkomst, zijn talent en zijn naam eer aan. Bolt flitst. Lightning Bolt. Thunderbolt. Maar aanbiedingen uit de Verenigde Staten worden opzijgeschoven, omdat zowel vader Bolt als coach McNeal oordeelt dat Usain nog niet voldoende rijp is om in het buitenland op eigen benen te staan en er misschien ook verbrand zou worden.

Twee jaar later verhuist Usain naar een huis in Kingston om er in het High Performance Training Centre als voltijds atleet te trainen onder de leiding van Fitz Coleman. Maar dat gaat nogal fout. De aantrekkingskracht van een bruisende grootstad op een plattelandsjongen die vanonder de sloef is weggeraakt, is onweerstaanbaar. De dancehallmusic, de mooie vrouwen en de snelle wagens, de dansparty’s, de fastfood, de Guinness en de Red Bull: Usain St. Leo Bolt gaat helemaal los. Zijn eerste wagen, een Honda Accord, is na drie weken niet meer bruikbaar. Hij crasht ook met de nieuwe BMW M3 die hij van Puma krijgt, wanneer hij blootvoets in de regen langs onverlichte kronkelende wegen de controle verliest, drie keer over kop gaat en op het dak in de sloot belandt. Hij wordt opgenomen in het ziekenhuis van Spanish Town, waar vastgesteld wordt dat hij ook zonder schram uit zijn derde auto-ongeval is gekomen.

Maar hij verliest nog altijd niet graag. Verliezen maakt hem ongelukkig en op de Olympische Spelen 2004 in Athene wordt hij op de 200 meter in de eerste ronde uitgeschakeld. Hij sukkelt geregeld met blessures en er wordt vastgesteld dat zijn rechterbeen 1,27 centimeter korter is dan zijn linker en dat hij aan een ruggengraatsverkromming lijdt. Er wordt gevreesd voor het einde van zijn carrière, maar de Duitse dokter Hans Müller-Wohlfahrt verzekert hem dat hij hem kan helpen.

Het is een nieuwe mijlpaal, samen met de beslissing in dezelfde periode om van coach te veranderen. Glen Mills is een coach met een integrale, menselijke, empathische benadering van de atleet. Hij legt niet op, maar luistert, begrijpt, overlegt en adviseert. Respect is voor hem essentieel. Usain voelt zich beter bij hem, hij ervaart hem als een vriend, en ook zijn prestaties worden beter.

Maar de echte klik komt er pas in 2007.

Op het WK in Osaka voelt hij zich ondertussen de beste ter wereld, maar hij is het niet: op de 200 meter wordt hij er geklopt door Tyson Gay en hij beslist ter plaatse om nog meer voor zijn sport te doen. Mills vindt overigens dat Bolt uiterst geschikt is voor de 400 meter, op voorwaarde dat hij zijn uithoudingsvermogen vergroot. Terwijl Bolt zelf zich het meest geschikt vindt voor de 100 meter. Zijn visie is duidelijk: 100 meter is fun, 200 meter is werk, 400 meter is dubbel werk. Bolt doet Mills een voorstel: hij zal de 100 meter lopen en als hij dat goed doet, mag hij het blijven doen. Doet hij het niet goed, dan zal hij de 400 meter lopen. Mills aanvaardt de deal en ziet op training meteen een grotere drive en een betere focus. Hij werkt met hem op snelheid en op techniek voor de 100 meter en op uithouding voor de 200 meter.

Het resulaat is verbluffend.

Op de Olympische Spelen 2008 in Beijing wint Bolt goud in een nieuwe wereldrecordtijd op zowel de op de 100 meter, de 200 meter als de 4×100 meter. Voor het eerst in zijn leven ervaart hij hoe het voelt en wat het betekent om absolute en onbetwiste wereldtop te zijn en is hij er helemaal van doordrongen dat hij er alles aan wil doen om dat zo te houden. De most naturally gifted atlhete the world has ever seen wint dan ook op de Olympische Spelen 2012 in Londen goud op de 100, de 200 en de 4×100 meter.

Nog altijd is Bolt in die disciplines wereldrecordhouder.

Via zijn foundation deelt hij zijn overvloed om kinderen te helpen hun dromen te beleven.

TOEKOMST

Op 21 augustus wordt Usain Bolt 30 jaar. Dat is de dag van de sluitingsceremonie van de Olympische Spelen 2016 in Rio de Janeiro. De voorbije maanden gaf hij enkele keren aan dat hij het gevoel krijgt dat het stilaan tijd wordt om te stoppen. Het wordt almaar moeilijker, getuigde hij, trainingen wegen zwaarder en blessures helen trager.

Dat hij dat zo goed voelt, is ook omdat hij dit jaar extra hard zijn best doet. Zijn doel is voor de derde keer op rij drievoudig olympisch goud te winnen. Dan zal hij de eerste atleet ooit zijn die dat presteert. “En dan”, verklaarde hij onlangs, “kan ik tegen iedereen zeggen: I’m a legend.” Dat hij nog harder werkt dan voorheen komt omdat hij vorig jaar op het WK in Peking maar één honderste van een seconde sneller was dan Justin Gatlin. Zo’n groot risico wil hij niet meer lopen.

En dat hij al in vorm is, bewees hij op 11 juni in Kingston. Daar klopte hij Yohan Blake en Asafa Powell in 9.88, nog wel nadat hij struikelend uit de startblokken was gekomen en de laatste tien meter niet meer voluit was gegaan.

Analisten vinden hem beter gefocust dan ooit voorheen. In interviews zegt hij zelf rustiger te zijn geworden en intussen tot het inzicht te zijn gekomen dat de impact van de moeilijke momenten in zijn leven positief is geweest voor zijn ontwikkeling als mens en atleet, én dat hij nu in vrede kan terugblikken op alles wat er is gebeurd. In januari bekende hij dat hij zowaar al twee jaar in stilte een vaste relatie onderhoudt met een Jamaicaanse.

Maar zijn speelsheid is hij niet kwijt.

Toen hij er onlangs aan herinnerd werd dat hij ooit openlijk zijn liefde voor Rihanna beleed, een ontboezeming die nooit door haar beantwoord werd, en dat Rihanna intussen gespot was geweest met Leonardo di Caprio, zei hij: ‘He’s no competition for me. I’m tall, I’m handsome, I’m dark, I’m the greatest.‘

Dat belooft voor Rio.