Retro Brazilië – België: reconstructie van twee memorabele interlands

Tegen Brazilië spelen in het mythische Maracanãstadion: voor Vincent Kompany en co is het (voorlopig) nog een droom, voor elf andere Belgen werd het op 2 juni 1965 werkelijkheid. Maar ook een afgang: 5-0, waaronder drie goals van Pelé, die zo de 5-1 vernedering van de Seleçao, in 1963 op de Heizel, wegpoetste. Reconstructie van twee memorabele oefeninterlands.

De oudere lezers onder u zullen het zich misschien nog herinneren: ooit stond ons nationale voetbalelftal bekend als ‘de wereldkampioen’. Weliswaar als die van de vriendschappelijke wedstrijden. Het was in het begin van de jaren zestig toen België, met jonge Anderlechtsterren als Paul Van Himst, Laurent Verbiest, Wilfried Puis, Pierre Hanon, Jef Jurion en Jacky Stockman, alle Europese grootmachten over de knie legde: Frankrijk (twee keer 3-0), Nederland (0-4, 3-1, 2-0), Bulgarije (4-0), Portugal (twee keer 1-2), Spanje (1-2)… Zelfs op Wembley hielden de Rode Duivels het machtige Engeland in oktober 1964 op 2-2.

Vaak werden ze geroemd om hun zwierig, Braziliaans 4-2-4-systeem, in België geïntroduceerd door Anderlechttrainer Pierre Sinibaldi en bij de nationale ploeg voortgezet door selectieheer Constant Vanden Stock en coach Arthur Ceuleers. Een aanpak die loonde voor paars-wit (vier titels tussen 1962 en 1966) en voor de hoofdzakelijk Anderlechtgetinte Duivels. Maar dus alleen in oefeninterlands, want toen het echt om de knikkers ging, bleek de superoffensieve tactiek te naïef. Jean Nicolay, toenmalig Standardkeeper en nationale nummer één: “In vriendschappelijke wedstrijden waarin de tegenstander met open vizier op het veld kwam, konden de techniciens van Anderlecht zich volop uitleven. Nooit pasten we ons aan, altijd gingen we vol voor de zege. Maar als de tegenstrever terugplooide en met het mes tussen de tanden speelde, misten we echte strijders. Alleen techniek volstaat niet, hé.”

Dat blijkt onder meer tijdens de kwalificatiewedstrijden voor het WK 1962 (kansloos uitgeschakeld in een groep met Zweden en Zwitserland) en voor het EK 1964 (3-2 en 0-1 tegen het geslepen, stugge Joegoslavië). Of tijdens de Europacup I-campagne van Anderlecht in het seizoen 1962/63: in de eerste ronde de tovenaars van Real Madrid geëlimineerd, na de legendarische 1-0 van Hanon op de Heizel, maar in de kwartfinale van het veld geknokt door de Schotse bravehearts van Dundee FC: 1-4 en 2-1. Telkens velt de pers een vernietigend verdict: te weinig flandriens, te veel pédaleurs de charme.

Toch geen Pelé

Die splinters willen Van Himst en co per se uit hun huid trekken, en daarvoor is de komst van Brazilië, op 25 april 1963, ideaal. Voor de Seleçao de tweede match van een Europese toer. Tevens het startpunt van een driejarenplan om, met oog op het WK 1966, nieuw talent te laten samenvloeien met vaste waarden, en vervangers te vinden voor ‘oudjes’ als Gilmar, Djalma Santos, Didi, Vava, Zagalo en Zito. In 1962 hadden de Goddelijke Kanaries weliswaar opnieuw de Wereldbeker opgeblonken, maar met veel minder glans dan in 1958 in Zweden. Niet toevallig viel Pelé, dé ster van het voetbalheelal, in Chili vroeg in het toernooi geblesseerd uit. Amarildo vulde het hiaat in, maar te veel waren de Brazilianen afhankelijk van de geniale ingevingen van de Zwarte Parel.

Dat blijkt ook tijdens de eerste halte van hun Europese tournee in 1963. In Portugal verliezen de Zuid-Amerikanen met 1-0 van Eusebio en co omdat pitbull Vicente zich als een dwangbuis rond Pelé wikkelt. Vrolijk loopt Edson Arantes do Nascimento er dan ook niet bij, wanneer hij en zijn ploegmaats, met in hun zog liefst veertig Braziliaanse journalisten, de volgende middag in Zaventem arriveren. In alle stilte, om een overrompeling te vermijden. Bij afwezigheid van dribbelwonder Garrincha kijkt heel voetbalminnend België kijkt immers uit naar de kunstjes van Pelé, al kost dat de voetbalbond wel een aardige som: 1,25 miljoen Belgische frank (31.000 euro), plus verblijfskosten.

Groot is dan ook de ophef wanneer de wereldster tijdens de laatste training, op dinsdag, aan de kant blijft. “Pijn aan de dij na een trap in Portugal”, luidt het. “Een voorwendsel om hem rust te gunnen”, vreest de Belgisch pers. Terecht, want hoewel gemeld wordt dat La Perla Negra “in elk geval aan de match begint”, weerklinkt op woensdagavond – tot grote ontgoocheling van de 46.000 toeschouwers op de Heizel – geen ‘Pelé’ wanneer de speaker de ploegopstellingen afroept. Toch te veel last van de dij. “Het is zelfs twijfelachtig of hij de rest van de Europese toer zal kunnen afwerken”, zegt de Braziliaanse teamdokter.

Even ziet het er naar uit dat ook de Belgische spits, Jacky Stockman, de aftrap niet zal halen. Enkele uren voor de match moet hij voor de tuchtraad van de Belgische voetbalbond verschijnen. Na de partij Anderlecht – STVV (1-2) zou hij de Luikse ref Hubert Burguet toegeroepen hebben dat hij het logo van de Belgische voetbalbond moest omruilen voor een Standardembleem. Een grote rel. De Ronsenaar wordt er zelfs van beschuldigd Burguet te hebben achtervolgd tot in het station van Brussel Zuid.

De bond schorst Stockman voor drie wedstrijden, maar door de lange communautaire discussie tussen de Vlaamse en Waalse tuchtraadleden moet de Anderlechtspits in zeven haasten een taxi naar de Heizel nemen, waar hij maar net op tijd arriveert. Wanneer de topschutter van het seizoen 1961/62 briesend het veld oprent, steekt hij drie vingers de lucht in richting zijn vrouw in de tribune. “Iedereen dacht dat ik voorspelde dat ik drie keer zou scoren, maar ik wilde gewoon mijn aantal geschorste matchen aangeven”, vertelde Zorro later. Stockman weet op dat moment nog niet dat zijn profetie zal uitkomen.

Stunt van het jaar

Bevreesd voor de flitsen van Pelé en co past bondscoach Arthur Ceuleers zijn tactiek deze keer wél aan. Zeventig minuten lang bespreekt hij op dinsdag zijn verdedigende tactiek. Met twee nieuwe namen: Guy Raskin (Beerschot) op de links- en Jef Vliers (Standard), in plaats van Georges Heylens, op de rechtsback. Het rendeert: de vleugels van de gele Kanaries worden kortgeknipt en zelf nemen de Belgen meteen een hoge vlucht. Derde minuut: Stockman schiet staalhard in de winkelhaak. Twaalfde minuut: de Anderlechtspits past op links naar Van Himst die met buitenkant rechts de score verdubbelt. Zestig tellen later: Altair duwt de bal in eigen doel, onoordeelkundig verlaten door keeper Gilmar. Twintigste minuut: Stockman ramt de 4-0 onder de deklat binnen.

De Brazilianen, nochtans met zes wereldkampioenen in de basis, zijn volledig van hun melk en ontsnappen op het halfuur aan de forfaitscore als Altair een nieuwe loeier van Stockman op de doellijn ontzet. Net voor rust redt Quarentinha de eer van de Seleçao, maar na de pauze sabelt Zorro weer drie Brazilianen neer: 5-1. Het Heizelstadion roept massaal om Pelé, tijdens de rust nog handtekeningen uitdelend aan de Brusselse jeugd, maar die blijft op de bank. De vernedering is te groot.

In Rio de Janeiro en São Paulo, waar de wedstrijd via luidsprekers op straten en pleinen uitgezonden wordt, overheerst een mix van ongeloof en woede. De nationale trots is bezoedeld. De Braziliaanse pers spreekt schande, maar nuanceert eveneens de sterkte van de Belgen: “Tegen Portugal leek het ook al nergens op.” Toch oogsten de Rode Duivels niets dan lof na dé stunt van het jaar. “De mooiste bladzijde uit de Belgische voetbalgeschiedenis. De Belgen mogen hun vorst de Kroonorde vragen voor hun technisch directeur Vanden Stock en spits Stockman”, klinkt het in L’Équipe. Ook Het Laatste Nieuws jubelt: “Pelé speelde in onze rangen”, maar ook kritisch voor de Seleçao: “Een toekomstploeg zonder toekomst.” Al had de krant voor de interland al opgemerkt dat de Zuid-Amerikanen meer dan in voetbal vooral geïnteresseerd waren in een lucratieve handel van elektronische apparaten. “Die zijn in Europa veel goedkoper dan in Brazilië en dus schuimen ze hier de winkels af om hun waar later per cargo te verschepen naar hun thuisland. Ze laten er zelfs hun siësta voor.”

Duidelijke merkbaar op de Heizel, maar vier dagen later blijken alle inkopen gedaan: in het Parijse Prinsenpark wint Brazilië met 2-3 van Frankrijk. Dankzij een hattrick van een wonderbaarlijk vlug genezen Pelé…

Uitnodiging

De stuntzege van de Belgen levert hen twee jaar later een uitnodiging op voor een oefeninterland in Rio, op verzoek van de Braziliaanse bondsvoorzitter João Havelange, wiens vader afkomstig was van Luik. Hij wil zijn nationale team in aanloop naar het WK 1966 in Engeland elftallen met verschillende spelstijlen laten bekampen: onder meer Duitsland, vanwege zijn ‘bulldozervoetbal’, en België wegens zijn offensief spel. En natuurlijk om ook de ‘schande van Brussel’ uit te wissen.

Met graagte gaat de Belgische bond in op de invitatie. Voor veel spelers wordt het ook de eerste reis buiten Europa, maar dat plezier is Paul Van Himst, Wilfried Puis en Jef Jurion niet gegund. Twee dagen na de gewonnen bekerfinale tegen Standard (3-2, met goals van Puis en Van Himst) en daags voor de afreis naar Brazilië haken de Anderlechtspelers geblesseerd af. Eerder zag bondscoach Ceuleers ook Jean Cornelis, Laurent Verbiest en Paul Van Den Berg afhaken. Hij roept in extremis Robert Willems, Robert Weyn en Roger Claessen op, die samen met de andere Duivels de volgende ochtend om kwart na zes in Zaventem vertrekken. Na een tussenstop in Dakar en een omleiding via São Paulo – wegens dichte mist in Rio – landt het vliegtuig van de Braziliaanse maatschappij VARIG op zondagmorgen in de stad van de ‘Januaririvier’. De Belgen wacht er een warm onthaal door Havelange, enkele tientallen voetbalsupporters én Miss Rio, met wie Jean Plaskie, de enige vrijgezel in de Belgische selectie, zich gewillig laat fotograferen. De lokale tv heeft vooral oog voor Jacky Stockman, de beul van de Heizel, maar die weigert na een vermoeiende reis elk interview.

Ook over het logement hebben de Duivels niet te klagen: een luxueus hotel met een fabuleus zicht op de baai van Guanabara en zijn uitgestrekte stranden. “We keken onze ogen uit”, vertelt Jean Nicolay. “Vooral naar de vele voetbalveldjes waar honderden Brazilianen – van jong tot oud – op het zand aan het sjotten waren. Op een terrein werd zelfs een hele dag lang een fictieve Brazilië – België gespeeld, met steeds wisselende teams. Einduitslag: 52-50.” (lacht)

Wanneer de Duivels op maandag voor het eerst een kijkje nemen in het ‘Estádio do Maracanã’, is een oefenmatch tussen Brazilië A en Brazilië B aan de gang. Pelé en Garrincha doen met wonderlijke dribbels de monden meteen openvallen. “Wat staat ons hier te wachten”, laait de vrees bij de spelers op, ook geïmponeerd door het mythische stadion met ruim 180.000 plaatsen. “En met zijn enorm grote kleedkamers. Nooit gezien. We moesten roepen om elkaar te verstaan”, lacht Georges Heylens. “Verrassend luxueus ook: een minizwembad, drie massagebedden… En wat het meest opviel: zuurstofflessen. Voor spelers die bevangen werden door de hitte. Dat beloofde…”

Meer nog dan de kunstjes van Pelé en de infrastructuur herinnert Léon Semmeling zich echter vooral de ‘schoonmaakploeg’. “Een vijftigtal jongetjes, die water en bananen bij zich hadden en zich ’s nachts lieten opsluiten omdat ze geen ticket konden betalen. In ruil voor hun werk werd dat blijkbaar toegestaan.”

Verdachte plannen

Dezelfde dag trainen de Belgen ook zelf, in het stadion van Fluminese. “Nou ja, trainen…”, vertelt Plaskie. “Ceuleers wou zich interessant maken en liet ons spelen zónder bal. Eén voordeel: die match wonnen we wel, al lachten de Braziliaanse journalisten zich wel een breuk. Zoiets hadden ze nog nooit gezien.” Het hoongelach over de speciale training druipt de volgende dag dan ook van de plaatselijke dagbladen. Een krant pakt zelfs uit met een karikatuur met twee toeschouwers die twisten over een fictief kopduel zonder bal.

Toch verdenken de Braziliaanse media Ceuleers ervan ‘verdachte plannen’ te smeden – “Pelé krijgt libero op de hielen” -, al houdt geen ziel rekening met een nieuwe stunt van België. Een 3-0 verlies is zelfs de meest gunstige pronostiek voor de Duivels. Pelé is nog stoutmoediger: “Het wordt méér. 10-1 lijkt me niet onmogelijk.” Daarvoor wil hij zelfs een pijnlijke schouder vergeten, want de revanchegevoelens zijn groot. Niet alleen bij de spelers, ook bij de Braziliaanse voetbalsupporters. Liefst 102.196, van wie ongeveer 300 Belgen, kopen die woensdagavond een ticket, aangevuld met 30.000 bestuursleden en ‘officieuze’ genodigden, onder wie de Belgische prins, en ICO-lid, Alexandre de Mérode. Goed voor een recordomzet van 163 miljoen cruzeiros, vier miljoen Belgische frank. Ongezien voor een oefenmatch. Zéker voor de Rode Duivels, die nooit voor meer toeschouwers speelden.

“Toch leek het tijdens de opwarming alsof er niemand in het stadion zat”, herinnert Georges Heylens zich. “De afstand tot de tribunes was vrij groot, want rondom het plein lag een brede, diepe greppel. De bovenste ring bleef zelfs zo goed als leeg, zo immens was dat stadion. De meeste toeschouwers arriveerden bovendien pas op het laatste moment, al zorgden ze wel direct voor een geweldige sfeer: zingen, dansen… Op zijn Braziliaans. En absoluut niet vijandig. Als wij iets moois deden, kregen we ook applaus. Al schoot de volumeknop pas echt omhoog toen Pelé en Garrincha aan de bal kwamen.”

Zoals de pers vermoedde, doktert bondscoach Arthur Ceuleers met assistent Raymond Goethals een ingenieus tactisch plan uit, waarbij de verdediging uitzonderlijk versterkt wordt. Belangrijkste opdracht: het rechtstreekse duel met de groen-gele dribbelkonten vermijden. Tot verbazing van alle Brazilianen werkt in de eerste helft het plannetje van Ceuleers nagenoeg perfect: Pierre Hanon snijdt de passinglijnen tussen Pelé en Ademir af, Yves Baré houdt Garrincha in bedwang en kapitein Jean Nicolay pareert meesterlijk drie pogingen van Pelé – al dan niet geïnspireerd door de drie Braziliaanse schoonheden die hem net voor de aftrap vijf kilogram koffie geschonken hebben. In het derde kwartier ontsnapt de Seleçao zelfs twee keer nipt aan de 0-1, wanneer Frits Vanden Boer en Jacky Stockman tegen de paal schieten.

Is een nieuw mirakel in de maak? Neen, want de Duivels, sowieso al vermoeid na een druk seizoen en door de jetlag, schreeuwen in de vochtige hitte van Rio steeds meer om zuurstof. Ook hun benen worden alsmaar lomer op het dikke, hoge gras van het Maracanãstadion. “Vergelijkbaar met het krulhaar van de zwarten”, aldus Jean Plaskie. Zes minuten na de pauze moet Nicolay zich een eerste keer omdraaien: met een mislukt hieltje biedt Gérard Sulon Pelé de 1-0 op een schoteltje aan. Het begin van een weergaloze samba van de Zwarte Parel die een kwartier later langs vier Belgen fladdert en de bal over Nicolay lobt. “Zo’n geniale actie dat ik Pelé, met wie ik in botsing gekomen was, weer rechttrok en gelukwensend in de armen viel”, zegt de Standarddoelman. “Hij verontschuldigde zich omdat hij gescoord had. ‘Sorry, ik kon niet anders.’ Zelden zo’n vriendelijke, eenvoudige vedette ontmoet.”

Maar als voetballer is Pelé meedogenloos: in de zeventigste minuut knalt hij met een ver kanonschot de 3-0 tegen de netten. Het thuispubliek schreeuwt om vijf doelpunten – het aantal tegengoals in Brussel – en wordt op zijn wenken bediend via Flavio en Rinaldo. Net voor affluiten kraait het helemaal van de pret wanneer Pelé en Garrincha op een paar vierkante meter met flitsende schijnbewegingen en dribbels de Belgische verdedigers tureluurs draaien.

Ook meteen na de match worden ze overspoeld. Deze keer door een golf van tientallen overenthousiaste Braziliaanse radio- en tv-reporters. “Net een aankomst van de Tour de France”, lacht Plaskie, die in het gewoel erin slaagt zijn truitje met dat van Pelé te wisselen. “Al tijdens de rust had ik het hem al gevraagd. Met gebarentaal. Het leven is voor de rappe, hé. Jammer genoeg ben ik het shirt jaren later kwijtgeraakt toen de zoon van een vriendin het meenam naar school. Nooit meer terug gezien…”

Voetbalshow

Na de wedstrijd trekken tienduizenden supporters onder een fonkelende sterrenhemel naar het centrum van Rio om er hun helden te bezingen. Ook de Braziliaanse media zijn lyrisch over de prestaties van Pelé en co. ‘Brazil devolveu goleada com um show de futebol’, ‘Nieuwe hoge score van Brazilië na een voetbalshow’, kopt een krant die ook Jean Nicolay de hemel in prijst als een ‘extraordinário arqueiro (doelman)’. “Hij heeft zijn faam als een van de beste keepers van Europa gerechtvaardigd en heeft stilaan het niveau van Lev Yashin (de legendarische Russische doelwachter, nvdr) bereikt.” Dat de Luikenaar Pelé feliciteerde en rechttrok na zijn tweede doelpunt, levert hem zelfs de titel ‘grande senhor’ op. De andere Duivels, en vooral de defensieve aanpak van coach Ceuleers, kunnen bij de Braziliaanse journalisten op veel minder bijval rekenen: “Het Belgische team was van een indrukwekkende middelmatigheid. Het heeft geen notie van wat voetbal is.”

Benieuwd of ze die mening volgende zomer, ruim 49 jaar na de 5-0 in Rio, zullen moeten bijstellen. Aan Wilmots en zijn spelers om op 13 juli, in het Estadio do Maracanã, alle Brazilianen en Pelé te doen terugdenken aan de tijd dat de Belgen wél te kloppen waren.

Wel en geen succes bij Braziliaanse dames (kader op laatste pag)

Ondanks de 5-0 lieten de Rode Duivels bij de gewone Braziliaan geen onaardige indruk na. De dag na de match worden ze bij hun bezoek aan de beroemde Suikerbroodberg zelfs uitbundig toegejuicht. Na een zwempartij in het hotel volgt nog een etentje op uitnodiging van de Belgische kolonie in Rio en daarna duiken de spelers het nachtleven in. Vooral vrijgezel Jean Plaskie geniet met volle teugen: “De Braziliaanse dames verstonden me amper, maar met gebaren kun je véél uitleggen.” (lacht)

Georges Heylens heeft minder succes wanneer hij met een ploegmaat de favela’s, de typische Braziliaanse krottenwijken, intrekt. “Ik moest hem, op zoek naar ‘meisjes’, per se vergezellen, want alleen durfde hij daar niet naartoe te gaan. Louter als compagnon, hé – ik was net vader geworden. Al na een paar minuten kwam er echter een bende jongeren dreigend op ons af. Gelukkig hadden we een voorsprong en liepen we direct weg, want geen drie tellen later begonnen ze met stenen te gooien. Meisjes hebben we niet meer gezien… Toen ik in het hotel het voorval vertelde aan Raymond Goethals (assistent-bondscoach, nvdr), kwam die niet bij van het lachen. Tijden veranderen, hé.” Vraag dat maar aan Maxime Lestienne…