Jan Vertonghen evenaart Jan Ceulemans: van een ruwe tot een mooi geslepen diamant

Momenteel is Jan Ceulemans nog recordhouder qua aantal caps bij de Rode Duivels. Over minder dan een week zal dat – zonder ongelukken – Jan Vertonghen zijn. Die heeft zich op een rustige maar constante manier ontwikkeld tot sterkhouder bij de Rode Duivels. Een terugblik.

‘Jan wie?’ Een deel van de Belgische pers moet opzoeken wie die nieuwe speler is die René Vandereycken als 24e Rode Duivel heeft opgeroepen om aan te treden tegen Portugal op 2 juni 2007. Jan Vertonghen is op dat moment een van de 195 Belgen die bij een Nederlandse profclub voetballen. Hij is met RKC uitgerekend in die week uit de Eredivisie gedegradeerd, samen met Erwin Lemmens en Benji De Ceulaer. Het is zijn trainer van bij RKC, Mark Wotte,die hem het nieuws van de selectie meldt. Vertonghen denkt eerst aan een grap. Een dag na de droefenis op het ene veld verblijdt Vertonghen zich op een ander veld, met de Rode Duivels. ‘Dat is van de hel naar de hemel in één dag’, zegt hij.

Jan Vertonghen is een van de twee nieuwkomers in de selectie, de andere is Faris Haroun. Haroun wilde hij al een vorige keer selecteren, zegt bondscoach Vandereycken, maar die was toen geblesseerd. En Jan Vertonghen werd aan de selectie toegevoegd door de blessures van twee andere linksvoetigen, Bart Goor en Koen Daerden. Soms helpt het toeval een handje.

De situatie van de Rode Duivels is op dat moment niet goed. België staat begin juni 2007 slechts 71e op de FIFA-ranglijst. Nooit eerder stond het zo laag. Een nederlaag tegen Portugal betekent dat België definitief een kruis mag maken over de kwalificatie voor het EK 2008 in Zwitserland en Oostenrijk. De Duivels verliezen op 2 juni ook met 1-2. Uitblinker bij de Belgen is doelman Stijn Stijnen.Dat zegt alles. Op de foto vooraf in het goed gevulde Koning Boudewijnstadion staat Jan Vertonghen bovenaan rechts, naast Philippe Clement.Ook Marouane Fellaini, Timmy Simons, Steven Defour en Thomas Vermaelen staan erop als basisspelers. Vertonghens persoonlijke prestaties zijn goed, maar het is nog geen winnend team waar hij in beland is. Van zijn eerste tien interlands winnen de Belgen er drie en verliezen er vijf.

René Vandereycken herinnert zich nog goed in welke omstandigheden hij voor Vertonghen koos, zegt hij in een zeldzaam interview, dat hij uit respect voor de aanstaande recordhouder wil toestaan. Dat Vertonghen van een club kwam die net gedegradeerd was, maakte hem niet uit: ‘Als je een bepaalde periode wilt afsluiten omdat spelers stoppen, moet je om je kern te vernieuwen zoeken naar spelers die talent hebben. Als je toen op zijn positie drie, vier meer ervaren spelers had gehad die super waren, is het niet zeker dat hij toen al direct had gespeeld. Maar dat was op dat moment niet het geval, en dat kwam hem goed uit. Later kreeg zo ook Eden Hazard zijn kans. Op die manier laat je ze op jonge leeftijd al internationale ervaring opdoen en geef je hen vertrouwen. Het zijn de enige verdiensten van een bondscoach, want de belangrijkste ontwikkeling maken ze toch mee in clubverband.’

Wat viel hem toen precies in de Waaslander op? ‘Een echte leider zag ik toen nog niet in hem’, zegt Vandereycken. ‘Maar op het veld toonde hij wel de juiste mentaliteit. Jan is niet supersnel, niet supertechnisch, maar hij heeft wel veel van alles, plus zijn persoonlijkheid. Ik wist toen al dat hij toekomst had.’

Iedereen was op dat ogenblik verbaasd door de ingreep van Vandereycken. David Endt, vandaag publicist, tv-commentator en voetbalbegeleider, en toen teammanager van Ajax, was dat niet, zegt hij nu: ‘Ik dacht: René heeft dat goed gezien. Wat ik toen ook meteen dacht: René herkent iets van zichzelf in Jan.’

Want dat valt op: Jan Vertonghen maakt een goeie indruk… centraal op het middenveld. ‘Persoonlijk heb ik er altijd een beetje spijt van gehad dat hij geen middenvelder is gebleven’, zegt Vandereycken vandaag. ‘Toen Vermaelen uitviel, haalde Ajax hem naar achteren. Zo is hij daar beland. Maar ik herinner me nog de fameuze interland tegen Spanje, toen Anthony Vanden Borre zo goed was, waarin Jan het op het middenveld samen met Simons en Fellaini goed deed. Druk zetten naar voren kon hij, hij had ook een goed afstandsschot. Ik ben ervan overtuigd dat hij ook als middenvelder internationaal de top had kunnen bereiken.’

Omdat hij, zoals Endt aangaf, ook iets van hemzelf in Vertonghen herkende? ‘Dat klopt’, zegt Vandereycken, die aangeeft hoe hij zelf evolueerde als speler, op basis van zijn kwaliteiten, maar ook van de behoeften die een elftal op dat moment heeft: ‘In mijn eerste interland onder Raymond Goethals was ik linksbuiten, met Jean Dockx achter mij. De eerste twee jaar bij Club was ik aanvallende middenvelder, pas daarna viel ik terug, maar ik bleef toen veel goals maken, op voorzet van Le Fevre of Van Gool. Ik weet niet of Jan dat ook in de jeugd vaak deed.’

Pesters

Dat deed hij. In de jeugd van VK Tielrode nam Jan Vertonghen bij voorkeur de bal aan, liep over het middenveld, dribbelde een paar tegenstanders en trapte die bal in doel. Maar toen op een dag een scout van Germinal Ekeren kwam kijken, gestuurd door hoofd opleidingen Urbain Haesaert, betrof het een tip voor Jans broer Ward die spits was. De trainer nam de scout bij de arm en wees hem op Jan. Kort daarop zag Haesaert de toekomstige recordinternational voor het eerst zelf aan het werk, met een Wase selectie op het veld van Haasdonk. ‘Jan had het profiel van de speler die ik wilde’, zegt hij daarover. ‘Inzet, winnaarsmentaliteit, een goeie linkervoet. Hij speelde toen op het middenveld, links en centraal, maar kon ook in de verdediging staan, op de 5 en de 4. Op de 5, linksachter, stond hij niet graag. Zijn beste plaats is centraal op de 4.’

Nog in Haasdonk klampt Haesaert de ouders van Jan aan. Die leggen uit in wat voor moeilijke situatie ze zitten, gezien de ziekte van Jans vader Paul die enkele jaren later zal overlijden:’Ik heb op hen moeten inpraten. Jan was een goeie student. Hij wilde niet alleen op het veld, maar ook op school uitblinken.’ Haesaert dringt aan. ‘Omdat er zo veel wijsheid, intelligentie en spelinzicht in die jongen zat. Jan kan voetballen, heeft karakter en is ook nog eens een winnaar. Dan heb je al heel wat wapens om mee te strijden. Doorgaans komt men naar mij met een tip over een nummer 10 met een mooie balcontrole en YouTubetoestanden, maar als zo’n jongen later over een heel veld moet spelen, wordt dat vaak een ander verhaal.’

Het is een hele stap voor de dorpsjongen naar de grote stad Antwerpen. De mondige en soms jaloerse grootstadskinderen lachen met die Wase boerenjongen met zijn plattelandsaccent. Maar Vertonghen liet zich niet doen, zegt Haesaert, die kordaat ingrijpt wanneer het verkeerd dreigt te lopen: ‘Een paar van die jongens hadden altijd een grote mond en gaven kritiek op anderen maar dachten zelf alleen aan dribbelen. Er waren kliekjes en die hadden vaak Jan als mikpunt. Nu zijn sommige van die jongens goeie vrienden van Jan.’

Een paar jaar later mag Vertonghen na een geslaagde stage naar Ajax. Vader Paul ziet dat niet zitten. Hij vraagt aan Haesaert: ‘Urbain, vind jij onze Jan nu echt een speler voor Ajax? Want ik vind dat niet.’ Haesaert legt vader Vertonghen uit dat een elftal verschillende types nodig heeft, niet alleen dribbelaars. ‘Als ik niet had aangedrongen, was hij niet naar Ajax gegaan.’

En wat was er dan gebeurd als hij niet naar Ajax was gegaan? Haesaert: ‘GBA geloofde niet in die jongen. Als Jan niet naar Amsterdam was gegaan, speelde hij nu hooguit bij Lokeren of Waasland-Beveren.’

Met de fiets

Zo komt het dat David Endt in Amsterdam Jan Vertonghen op een dag aan het werk ziet met de juniores. ‘Hij was erg sterk voor zijn leeftijd, maar hij miste veel van de typische Ajaxeigenschappen: technisch vermogen en lichtvoetigheid waren niet precies waar hij in uitblonk. Maar hij kon wél voetballen. In geen tijd maakte hij dan ook de stap van de junioren naar de A-selectie.’

Die overstap viel samen met het overlijden van Vertonghens vader. Endt trok toen van Amsterdam naar het Wase dorpje Tielrode voor de uitvaart. ‘Dat was zo’n aangrijpend gebeuren dat Jan daarna voor mij niet zomaar een speler meer was. Op zo’n moment neem je je voor dat je iets nauwer op die jongen moet letten.’

‘In Tielrode besefte ik: als je hier vandaan komt, kun je nooit een patser zijn. Jan zat toen op een moeilijke school in een moeilijke wijk in Amsterdam Zuid-Oost. Hij werd daar weleens gepest, maar heeft dat snel van zich afgezet. Hij is daar toen Amsterdamser geworden dan de meeste Ajacieden ooit worden’, zegt Endt, die goed met Vertonghen kon opschieten: ‘Met hem kon je ook diepgaande gesprekken voeren over andere dingen in het leven dan sport.’

Later vraagt hij niet om, zoals zovele spelers, ergens buiten de stad te mogen wonen, maar wel pal in het centrum. ‘Ik herinner me sportavonden in Amsterdam, waar Jan later gewoon naartoe kwam gefietst. Als aanvoerder van Ajax met de fiets de stad in, dat had wel iets.’

Kantelmoment RKC

Het kantelmoment in Jans loopbaan noemt Endt de uitleenbeurt aan RKC Waalwijk eind januari 2007. Vertonghen had na zijn debuut met Ajax Eén in het Europese duel tegen FC Kopenhagen drie keer met het eerste elftal in de Eredivisie gespeeld, toen Ajax Edgar Davids terughaalde. Veel speelgelegenheid zou Vertonghen daardoor niet meer krijgen dat seizoen. Het klikte ook niet zo met toenmalig trainer Henk ten Cate,herinnert Endt zich. Maar het plan om hem even te stallen in Waalwijk beschouwde het jonge talent helemaal niet als een win-winsituatie, herinnert Endt zich: ‘Uitgeleend worden aan RKC vond Jan een vernedering, hij wilde dat helemaal niet, hij was bang dat hij daar zou verpieteren. Dat paste niet in zijn plannen. Je weet ook nooit van tevoren wat zo’n uitleenbeurt aan een kleinere club met zo’n speler gaat doen, hoe hij daarop reageert.’

Het cruciale moment voor Vertonghens carrière is de wedstrijd RKC-Ajax in april 2007. Het wordt 2-2. Ajax is na de match tegen de hekkensluiter zijn leidersplaats kwijt en Vertonghen, die tegen zijn Ajax met een extra drive voetbalde, heeft één van die goals gescoord. ‘Hij wilde zich laten zien, ik vond dat prachtig,’ zegt Endt, die toen op de bank zat, ‘maar Ten Cate was rázend. Toen Jan het veld afliep, pakte onze trainer hem verbaal aan, hij was buiten zichzelf en riep: ‘Ik wil je nooit meer zien, dit doet je niet tegenover je club!’ Een van die assistenten gooide er nog wat grove taal overheen. Terwijl ik dacht: je resultaat mag toch nooit afhankelijk zijn van één huurling? Maar ik zag Jan helemaal wegkwijnen, denkende: ‘Jeetje, wat heb ik nu gedaan? Nu is het misschien over en uit voor mij.’ Ik ben toen naar de kleedkamer van RKC gelopen en zag Jan daar zitten puffen. Ik zei hem: ‘Jan, je moet niet bang zijn, je hebt juist laten zien dat je uit het goeie hout bent gesneden om bij Ajax te spelen.’ Toen kort daarop Ten Cate vertrok, ging het helemaal de goeie kant uit met Jan.’

Na het vertrek van Ten Cate bloeit Vertonghen helemaal open. ‘Hoewel ik hem het liefst bezig zag op het middenveld, komende vanaf links, werd hij helemaal zichzelf toen hij achteruit werd gehaald naar het centrum van de verdediging. Jan kon in de tackles hard zijn op het gemene af. Dan vlogen er splinters in de lucht, maar niet van zijn benen. Hij was ook sterk in de lucht. Vooral onder Martin Jol was Vertonghen de man die elke aanval opzette, terwijl Luis Suárez die afmaakte en scoorde.’

Er blijven Endt een paar speciale momenten bij. ‘Zoals die keer toen Jan na een titel een biertje te veel op had, de microfoon pakte en onwezenlijke dingen schreeuwde over Feyenoord. Wij dachten: we moeten hem snel die microfoon afpakken, maar het was te laat, en onze supporters vonden dat geweldig.’

Of toen de selectie na de titel met een open bus door de stad reed en de kampioenschaal toonde. ‘Dankzij Jan heeft Ajax een kampioenschaal met een deuk. De spelers zaten boven op die bus, tot ze zagen dat er tramleidingen boven de bus lagen en ze die schaal wilden redden, maar die viel natuurlijk op de grond. Ik heb toen tegen de suppoosten gezegd: die deuk laat je erin.’

Inter

In het voorjaar van 2012 wordt Jan Vertonghen verkozen tot Nederlands Voetballer van het Jaar, de Nederlandse Gouden Schoen. In mei circuleren voor het eerst geruchten over een vertrek naar Tottenham Hotspur, maar de zaak komt pas op 12 juli rond. Er is een transfersom van 12 miljoen euro mee gemoeid en Vertonghen wil, zoals afgesproken was, de 15 procent van die som waar hij recht op had. Als kapitein van Ajax had hij een aanzienlijk lager salaris dan andere spelers en die som compenseerde dat, vond hij. ‘Als het niet rond geraakt, blijf ik nog maar een jaar hier en vertrek ik volgend seizoen transfervrij’, zegt hij laconiek.

Jan Vertonghen is op het ideale moment vertrokken, vindt Endt: ‘Voor ons was zijn vertrek een groot verlies op dat moment. Niet alleen door zijn voetbalinbreng, ook omdat hij op dat moment echt een grote meneer was bij Ajax. Dat is het sein voor spelers om bij Ajax weg te gaan.’

Bij Tottenham vernieuwde hij in december 2016 nog zijn contract, maar met zijn fysieke mogelijkheden en dynamiek had hij in elke topcompetitie zijn mannetje kunnen staan, is Endt overtuigd. ‘Bij Ajax is het tactische vermogen van een speler enorm belangrijk. Constant wordt jonge spelers gevraagd om de tegenstander te lezen, na te denken hoe je die in alle omstandigheden het best kunt bespelen. Dat is een enorme verrijking geweest voor Jan. Zo is hij geëvolueerd van een ruwe tot een mooi geslepen diamant.’

Vorig jaar hoopte en dacht Endt dat Vertonghen in de zomer van 2016 naar Inter zou gaan, zijn tweede voetbalpassie, na Ajax. Frank de Boer, die Vertonghen nog had gecoacht bij Ajax, werd daar toen trainer en Internazionale toonde interesse: ‘Dat was mooi geweest en Jan had dat zeker aangekund, maar als je ziet hoe het daar gelopen is (De Boer werd er na 84 dagen ontslagen, nvdr), is het misschien toch best geweest dat hij daar toen niet naartoe is gegaan.’

Dus ziet Endt Vertonghen bij de Rode Duivels als verdediger op de linkerflank aan het werk, al vindt hij dat de schaduw van Vincent Kompany over de voormalige Ajacied valt. ‘Ik weet ook wel: Kompany is de burgemeester van de ploeg, maar ik vond Jan op Kompany’s plaats beter. Ook hij kon mensen op hun plaats zetten en sturen. Maar ik snap de discussie over zijn positie. Ook bij Ajax was er altijd discussie over wat nu wel zijn beste positie zou zijn. Een box-to-box, zoals dat nu heet, had ook gekund. Ik had altijd gehoopt dat hij als linkermiddenvelder had kunnen doorgroeien als motor op het middenveld, als een machine die veel veld bestrijkt. Een type-Vandereycken, technisch en tactisch sterk, maar ook meedogenloos in het willen winnen van de duels.’

Is René Vandereycken, de man met wie het allemaal begon, verbaasd dat net Vertonghen het record van Jan Ceulemans verbreekt? ‘Jan verdient dit, omdat hij weinig blessures heeft gehad, zelden geschorst was en heel constant presteerde. Al denk ik wel dat Eden hem, omdat hij jonger is, nog zal inhalen.’

Urbain Haesaert is niet verbaasd dat Vertonghen het zo ver geschopt heeft. Hij weet ook waarom: ‘Jan legt de lat altijd heel hoog voor zichzelf, en hij wil daar elke keer over.’