De nultolerantie van Team Sky: hoe wit donkergrijs werd

© Amandine Noel / Icon Sport
Jonas Creteur
Jonas Creteur Sportredacteur bij Knack.

Met een marginal gains– en een zero tolerance-strategie bestormde Team Sky en Bradley Wiggins de wielerhemel. Dat imago is nu helemaal versplinterd. Hoe witte ridders donkergrijs werden: een analyse.

Na de ATP Mastersfinale van David Goffin zond BBC Two zondagavond een documentaire uit: ‘Britain’s Cycling Superheroes: The Price of Success’. Daarin deed Shane Sutton, de voormalige coach van Team Sky, begeleider van Bradley Wiggins en huidige coach van de Chinese baanselectie, een opmerkelijke uitspraak.

‘Als een atleet op 95 procent van zijn kunnen zit, maar last heeft van een blessure of ander fysiek ongemak, dan is de aanvraag van een Therapeutic Use Exemption (een uitzonderingsattest die toelaat om verboden producten te gebruiken als er een dringende of chronische medische oorzaak is, nvdr) in de zoektocht naar dat laatste beetje winst volledig legitiem. In wielrennen draait het om het aftroeven van je concurrent. Zolang dat gebeurt binnen de grenzen van het wettelijk toelaatbare, is het oké. De regels laten toe om zo’n attest aan te vragen. Dan doe je dat ook’, aldus Sutton.

Het is nochtans dat waarvoor zijn ex-poulain Bradley Wiggins sinds de zomer van vorig jaar zwaar onder vuur ligt. Wiggo was een van de sporters die een prooi werd van de (vermeende Russische) Fancy Bearhackers. Zij gooiden de zogenaamde Therapeutic Use Exemptions-attesten van de atleten op straat.

Onder de ‘slachtoffers’ grote namen: van tennisiconen Serena Williams en Rafael Nadal, over turnvedette Simone Biles en de Belgische hockeyer Loïck Luypaert, tot renners Fabian Cancellara en Chris Froome. Toch belandden niet zij – wegens een plausibele uitleg over het genomen product en hun (al dan niet bekende) aandoening -, maar Wiggins in het oog van de storm, en nu nog meer na Suttons verklaringen. Hoe komt dat?

Kenacort

Nog eens de feiten: de hackers gaven zes TUE’s vrij die aan de Brit waren toegekend: drie in 2008, voor salbutamol, formoterol en budesonide, snelwerkende middelen om de vernauwde luchtwegen te verwijden, aangezien bij Wiggo astma en een pollenallergie werd vastgesteld. Hoewel het hoge percentage astmapatiënten onder topsporters vaak in twijfel wordt getrokken, is dat tot dusver weinig verdacht – de renner volgde perfect de regels.

Enkele dagen voor de Rondes van Frankrijk 2011 en 2012 en de Giro 2013 kreeg Wiggins drie nieuwe TUE’s toegekend. Telkens voor een intramusculaire injectie met de triamcinoloneacetonide (beter bekend als Kenacort), een corticosteroïde specifiek voor de behandeling van zijn “levenslange” pollenallergie.

Opnieuw, ondanks de opvallende timing net voor de Tour en Giro, ogenschijnlijk niks verkeerds. De Brit kreeg van de UCI via die attesten de toestemming om dat product te mogen gebruiken, ook al beschouwt Sutton het nu als een mariginal gain waar tactisch gebruik van werd gemaakt.

Máár: wie het UCI-reglement van 2011, artikel 46, met de te volgen criteria bij de toekenning van een TUE raadpleegt, en die linkt met Kenacort, de timing waarop de Tourwinnaar van 2012 de cortisone nam en het effect ervan, stuit wél op enkele opvallende, verdachte ongerijmdheden.

Zo bepaalt een TUE-regel dat de verboden substantie alleen mag worden toegediend als er ‘geen enkel geschikt alternatief is’. Daar knelt al meteen het koersschoentje, zo blijkt uit de uitleg van Eric Derom, hoofddocent longziekten van het UZ Gent.

‘Dertig jaar geleden werd Kenacort vlugger ingespoten bij astmapatiënten, maar de laatste jaren kunnen we 99 procent van de gevallen perfect behandelen met één of meerdere verstuivers, zónder inspuiting – dat is trouwens ook een richtlijn van de GINA (Global Initiave for Asthma). Dergelijke cortisone in pillen of inspuitingen wordt enkel voorgeschreven bij heel ernstige aanvallen, of wanneer zo’n patiënt een zware operatie moet ondergaan.

‘Aan Wiggins’ verhaal’, zegt Derom, ‘hangt dus een sterk reukje. Als een renner écht Kenacort zou nodig hebben, dan hoort die thuis in het ziekenhuis, níét in de Giro of de Tour. Het is alsof je hoofdpijn met heroïne zou bestrijden.’

Preventieve maatregel

Bovenstaande uitleg rijmt ook niet met het volgende TUE-criterium: ‘Een renner zou een significante verslechtering van de gezondheid ervaren als de verboden substantie niet zou worden toegediend bij de behandeling van een acute of chronische medische aandoening’.

In Wiggins’ geval dus: een pollenallergie. Alleen zijn er twijfels of die wel acuut en chronisch genoeg was voor een behandeling met Kenacort, met name in 2012, het jaar waarin de Brit de Tour won.

In zijn biografie My Time zegt hij immers dat seizoen alleen last te hebben gehad van twee lichte verkoudheden en dat hij voor de Tour in de vorm van zijn leven was. In geen enkel interview uit die periode vinden we bovendien een verwijzing naar ademhalingsproblemen.

Maar, verklaarde Wiggins in een interview op BBC: ‘Ik had echt last van mijn allergie. April, juni, juli… Dat is de slechtste periode.’ Om zich daarna tegen te spreken: “Het medisch team van Sky vroeg of alles oké was. “Je bent op de goeie weg, de favoriet voor de Tour, is er iets waarmee we je kunnen helpen?”‘

Waarop Wiggo, in het tv-interview, zijn antwoord op die vraag vertelde: ‘Ik worstel met mijn ademhaling. Ik weet dat het niet echt zichtbaar was, maar is er niet iets dat je kan doen, om er zeker van te zijn dat dit geen probleem wordt (tijdens de Tour)?’

Vreemd: hij had last, maar volgens zijn ploeg was hij ‘op de goede weg’. Bovendien zag je het niet echt, het kon alleen een probleem wórden. Préventief gebruik dus, en dat bevestigde Team Skymanager David Brailsford in de Britse media. ‘Je wacht niet tot je een astma-aanval krijgt om een puffertje te gebruiken. Dit was hetzelfde principe.’

Opvallend echter: Wiggins kreeg preventief de zwaarste cortisone ingespoten, een product dat dus alleen in uitzonderlijke gevallen wordt toegediend. Bovendien zei de Engelsman in zijn biografie My Time dat hij naast gewone vaccinaties, of wanneer hij eens zware diarree of ernstige uitdrogingsverschijnselen vertoonde, in zijn carrière ‘nog nooit een injectie had gekregen’.

Een passage die Wiggins op de BBC nuanceerde door te verklaren dat hij in dat boek specifiek doelde op inspuitingen met dópingproducten, niet wegens medische redenen. Bovendien was, dixit de renner, het boek geschreven door een wielerjournalist/ghostwriter. Zijn schuld dus niet, de verwarring.

Even opmerkelijk: sinds de Brit na de Giro van 2013 niet meer focuste op grote rondes maar op Parijs-Roubaix en het tijdrijden (WK, uurrecord en ploegenachtervolging), zijn diens ernstige allergiesymptomen blijkbaar verdwenen, want sindsdien is er van TUE’s voor Kenacort, ondanks zijn ‘levenslange aandoening’, geen sprake meer.

Dat was ook in zijn pre-Team Skyperiode het geval – een puffertje volstond in 2009 zelfs om vierde te eindigen in de Tour. Wiggins reed toen voor Garmin-Slipstream, onder manager Jonathan Vaughters, een ex-dopingzondaar, maar later een zelfverklaarde rabiate voorvechter van een cleane wielersport.

Zijn team is al sinds 2007 lid van de MPCC, een beweging van ploegen die strijdt voor een geloofwaardiger wielrenner en haar eigen, veel strengere regels hanteert bij cortisonegebruik en zelf ook testen laat uitvoeren. Van die beweging weigert Team Sky echter al van bij het begin deel uit te maken.

Gelijke wapens

Dat Wiggins de cortisone in 2011, 2012 en 2013, toevallig telkens nét voor de start van de Tour/Giro, nodig had, was volgens hem “om weer op een level playing field, met gelijke wapens, te strijden”.

Nochtans had deEngelsman voldoende lucht in de longen om zowel in juni 2011 en 2012 met een minuut voorsprong de Dauphiné te winnen, in 2012 voordien zelfs ook Parijs-Nice (maart) en de Ronde van Romandië (mei). Blijkbaar niet ‘level’ genoeg, al was Wiggins ‘absoluut niet op zoek naar een oneerlijk voordeel’.

Geen lukraak zinnetje, want, bepaalt een ander TUE-criterium: ‘Het therapeutische gebruik van de verboden substantie mag geen bijkomend prestatiebevorderend effect veroorzaken, behalve dan de verwachte genezing tot een normale gezondheid.’

Ook dat geldt echter niet voor Kenacort, aldus dokter Eric Derom: ‘Het heeft een ontstekingsremmend en euforisch effect, je voelt je fitter, je bent minder vlug vermoeid, je vermagert er sterk door… Bijkomend groot voordeel: het komt geleidelijk en progressief in het bloed, waardoor het twee tot drie weken kan doorwerken.’

Ideaal dus voor een renner die aan de Tour begint… Of, zegt Derom, voor terminale kankerpatiënten. ‘Zij hoeven geen rekening meer te houden met de mogelijk ernstige bijwerkingen op lange termijn.’ En die zijn er, zeker bij veelvuldig gebruik: ‘Verlies van spiermassa, maagzweren, te hoge bloeddruk, vochtopstapeling, botontkalking…’ Niet toevallig raadt de Engelse National Health Service, wegens die ernstige bijwerkingen, Kenacort zelfs ronduit af.

Toch is het geen toeval dat Wiggins Kenacort inspoot, het product was in een ver en nabij verleden immers zeer populair in het peloton. Bekendste voorbeeld: dat van Lance Armstrong, die volgens een getuigenis van toenmalig ploegmaat Jonathan Vaughters de cortisone frequent gebruikte in aanloop naar zijn eerste Tourwinst in 1999.

Ook andere ex-dopeurs beschreven later in hun biografieën de krachtige werking ervan. ‘Kenacort werd mijn favoriete cortisone. Ik verloor veel gewicht en kreeg veel meer kracht in mijn benen’, aldus Bjarne Riis in Stages of Light and Dark. Of David Millar in Racing Throughthe Dark: ‘Een paar dagen na de injectie begon ik gewicht te verliezen. Ik was magerder dan ooit en voelde me nooit sterker. Ik kon meer afzien en mezelf verder pushen. Het was allicht de meest krachtige drug, en toch kon ik het met een voorschrift legaal gebruiken.’

Ook Michael Rasmussen prees Kenacort als middel om de vermoeidheid uit te stellen, en als efficiënte vetverbrander. Iets wat ook meerdere keren vermeld werd in een in maart 2015 uitgebracht rapport van de UCI, waarin de Wielerunie de dopingpraktijken van de laatste jaren in kaart bracht. In die optiek dus mogelijk een reden waarom Wiggins de corticosteroïdegebruikte, aangezien die fel moest afvallen (van ruim 80 naar 72 kg) om zich om te turnen van gespierde tijdrijder tot magere spriet, om over de cols te raken.

Kenacorts aangebrande reputatie leidde echter niet tot een ethisch dilemma bij Wiggins of Skymanager David Brailsford. Die zeizelfs dat hij niet eens op de hoogte was van het sterk prestatiebevorderend effect. “Het deed geen alarmbellen rinkelen. Voor mij ging dopinggebruik om epo, bloedtransfusies…’

Vreemd, die onwetendheid, voor een manager die op zoek naar marginal gains “geen steen onberoerd laat” en het voorwoord schreef van David Millars biografie (waarin die het wondereffect van Kenacort besprak).

Welk comité?

Ondanks alle tegenstrijdigheden hebben Brailsford en Wiggins in hun interviews verklaard de TUE-regels 100 procent te hebben gevolgd. ‘Ze werden goedgekeurd door een driekoppig panel’, aldus de renner. Dat bepaalde inderdaad ook het UCI-reglement van toen, maar dat was in die jaren allerminst het geval: UCI-dokter Mario Zorzoli besliste daar alleen over – wat Brailsford ook toegaf.

Zorzoli kwam, na getuigenissen van Michael Rasmussen, in opspraak toen de Deen hem beschuldigde van medeplichtigheid in de dopingpraktijken bij de Rabobankploeg midden jaren 2000. De Italiaan werd daarom in januari 2015 tijdelijk geschorst door de UCI, werd later wegens gebrek aan bewijzen vrijgesproken en stapte in juli (al dan niet zelf) op.

Het was ook alleen de UCI-dokter die in 2014 de TUE-procedure van ene Chris Froome, Wiggins’ Skyploegmaat die toen sukkelde met een luchtwegeninfectie, versnelde net voor de Ronde van Romandië. Dat attest moet normaal 21 dagen voordien worden aangevraagd, tenzij bij acute gevallen én met goedkeuring van een panel. Maar dat driekoppig comité werd, na de (toen al grote) controverse rond Froomes TUE, pas geïnstalleerd in 2015… En dus niet in 2011, 2012 en 2013, bij Wiggins’ aanvragen.

Nog opvallend: wie werkte in 2011 en 2012 voor Team Sky? Dokter Geert Leinders, later levenslang geschorst voor zijn actieve rol in de dopingpraktijken bij… Rabobank. Volgens Wiggins en Brailsford was Leinders echter niet betrokken bij zijn TUE-aanvragen, en werd daarvoor een andere ploegdokter, Richard Freeman, geconsulteerd.

Eveneens opmerkelijk bij Wiggins’ attesten: de chronologische wanorde in de aangegeven data. In die van 2011 werd de TUE toegestaan door UCI-dokter Zorzoli op 30 juni, terwijl het bevestigende endoscopie-onderzoek bij de specialist volgens het document pas gebeurde op 2 júli, nota bene de dag van de start van de Tour.

Een administratieve fout van de UCI (volgens Team Sky)? Keurde Zorzoli het document goed in de veronderstelling dat de latere screening een formaliteit zou zijn? Werd er gesjoemeld met data? Het blijft zeer vaag.

Mysterieus pakket

Zoals ook het zogenaamde Jiffy Bag-verhaal, dat later opdook. In het Critérium du Dauphiné van 2011 zou een niet nader verklaard pakket medicijnen, op verzoek van teamarts Richard Freeman, aan Wiggins zijn bezorgd, via een speciale koerier, helemaal vanuit Manchester. Volgens teammanager Dave Brailsford, die aanvankelijk heel onduidelijk was over de zaak, ging het om een niet verboden product (fluimucil, terwijl dat vrij te krijgen is in de Franse apotheken).

De renner zelf ontkende vorig week zelfs het pakket te hebben gekregen. Dat was als reactie op het nieuws dat het Britse antidopingbureau UKAD het onderzoek naar het mysterieuze pakketje had gestaakt. Het UKAD verklaarde dat het niet in staat was de inhoud van het pakket te bevestigen of te weerleggen. ‘Er is simpelweg een gebrek aan bewijs’, aldus de antidopinginstantie. Er werden immers geen gegevens van de medicijnenkast bijgehouden en dokter Richard Freeman beweerde dat zijn laptop was gestolen op reis in Griekenland…

Hoewel Team Sky in een reactie zei dat het ‘altijd had beweerd dat er niets verkeerds aan de hand was’, werd de ploeg en Wiggins zo allerminst vrijgesproken. De Britse media waren zelfs vernietigend.

En door de jongste uitlatingen van Shane Sutton over TUE’s als legitieme marginal gains is het zelfverklaarde witte ridderimago van Sky en Wiggins nu helemaal donkergrijs gekleurd.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content