Bedenkingen en avonturen op onze trip door Brazilië. Aflevering één van ons WK-dagboek.
zaterdag 7 juni
Bem-vindo. Vai ter Copa. Welkom, het WK gaat hier plaats hebben. Voorlopig nog discreet, wat we zien aan publiciteit rond dit negentiende WK. Gezien de kritiek bij de bevolking op het evenement lopen de grote merken liever geen risico. En dus wordt er binnen in de shoppingcenters wel publiciteit gemaakt, maar blijft buiten alles discreet, om niemand voor het hoofd te stoten. Opiniepeilingen wijzen uit dat voorlopig maar de helft van de Brazilianen achter het WK staat. In de staat São Paulo is dat zelfs amper meer dan veertig procent.
Een van de betere buurten in de stad is de wijk Jardins. Hier, in een boekhandel waar we op zoek zijn naar wat literatuur over het Braziliaanse voetbal, verzamelen een veertigtal verkoopsters. Zij krijgen tips om toeristen zo goed mogelijk te ontvangen. Cecilia Moura, 56 en prof aan de universiteit, analyseert beroepshalve het koopgedrag van mensen. Ga niet af op het uiterlijk, is een van haar eerste adviezen. De verkoopsters horen dat de toerist die naar Brazilië reist, aangemaand is om uit veiligheidsoverwegingen niet al te veel te tonen dat hij dik in de was zit. “Denk dus niet”, zegt Cecilia, “dat ze hier allemaal met Rolexen rondlopen.” Of Hublots, in het geval van de FIFA. Qua short en schamel T-shirt zitten we oké, zien we. Tussendoor horen we nog dit als cliché: Engelsen zijn klagers, Nederlanders hebben geld (sic!) en Belgen… “zijn altijd gehaast”. Wat in ons geval klopt!
zondag 8 juni
Een zondag in São Paulo, dat is: rust, zeker nu de metro staakt en niemand in het centrum raakt. Tenzij de fietser. In het centro zijn delen verkeersvrij gemaakt en overgeleverd aan de goeie zorgen van de jogger of de fietser. Net als de hele wereldbevolking verdikt de Zuid-Amerikaan, maar bij een minderheid is er toch ook de drang om er wat aan te doen.
Op tv zien we beelden van de eerste landen die aankomen. Nederland neemt Rio in, massaal. We zullen de komende dagen steevast worden getrakteerd op beelden van dollende Nederlands op het strand, in zee, op uitstap… Is Oranje hier met vakantie?
Op de Praça da Sé gaan religie en armoede hand in hand. Op de achtergrond de kathedraal, op het plein een hele reeks daklozen en andere verschoppelingen van deze maatschappij. “Ik wil de Copa, maar ik wil ook een huis”, heeft er eentje op een bord genoteerd. Het is nog geen middag, en vele zijn al dronken. De politie kijkt toe. In de kathedraal pikken we het slot van de mis mee. Zou de priester wat over het WK zeggen? Ja dus. Ga heen in vrede en dat God Brazilië een mooie Copa bezorgt. Amen.
Op de trappen zitten As Mães da Sé, vertegenwoordigers van een vereniging die zich inzet voor verdwenen kinderen. Twee moeders die het zelf aan den lijve ondervonden, hebben deze stichting gecreëerd, naar het voorbeeld van de Madres de la Plaza de Mayo in Buenos Aires. Die ‘dwaze moeders’werden wereldberoemd tijdens het WK in 1978. Ook hier hebben ze zo’n vereniging, die elke tweede zondag van de maand een stil protest houdt, ze zeggen letterlijk geen woord, daar op de trappen van de kathedraal. De bordjes met zij die spoorloos verdwenen zijn, moeten voor zich spreken. As Mães hebben zich inmiddels wel goed gestructureerd, vertelt een sympathisant, met psychologische hulpverleners en een batterij advocaten. In de achttien jaar dat de vereniging nu bestaat, hebben ze zo’n 9000 gevallen van vermiste jongeren geregistreerd. Bijna één op de drie verdwijningen werd opgelost.
’s Avonds maken we kennis met het andere São Paulo. De FIFA nodigt wat media uit in de Sky Bar van hotel Unique. Pelé en Cafu zijn er ook, net als de beau monde van de Britse FIFA-watchers. Het zicht vanop het dak (met zwembad en loungezetels) is fenomenaal, Saõ Paulo ligt aan onze voeten. Pelé treedt kort op, van nabij gevolgd door een schare vrouwelijke bewonderaars, Cafu blijft iets langer. Neymar op zijn eentje zal de Copa niet winnen, maar hij is goed omringd, zegt de rechtsachter. En ja, er zullen manifestaties zijn, dat kan niet anders. Hij slaat en passant nog een droom aan diggelen: op een WK telt mooi voetbal niet. Op een WK telt het resultaat.
maandag 9 juni
De metro ligt nog steeds plat, al is de bereidheid tot staken minder. De overheid ontslaat 42 vakbondsleiders en legt zware boetes op. In de loop van de dag gaan steeds meer stations en lijnen open. Maar vanochtend wordt er eerst nog gedemonstreerd.
We moeten in het centro zijn, op de nova sede da Associação dos Correspondentes Estrangeiros de São Paulo. Vijftiende verdieping van een gebouw van de overheid, waar ook – o toeval – de transportoverheid zetelt. Het gebouw wordt zwaar bewaakt door robocops en dat is écht geen verkeerd woord. Wanneer we arriveren, stappen ze net in kolonne door de straat, om hun posten in te nemen. Afschrikwekkend. Er is trouwens overal veel politie te zien, de veiligheid rond dit tornooi kost de staat pakken geld. Boven ons hoofd zal urenlang een politiehelikopter hangen.
Christopher Gaffney komt hier spreken. Gaffney is Amerikaan en transporteconoom. Hij woont en werkt in Rio, maar is door de Braziliaanse overheid belast met onderzoek naar de impact van het WK op transport en mobiliteit, stadions, veiligheid,… Het is een eigenzinnige Texaan, een liefhebber van voetbal die Brazilië en zijn chaos wat moe is, en in het najaar verkast naar Zürich. Hij heeft een poging gedaan om de kostprijs per zitje in de stadions te berekenen. Geen makkelijke taak, want de officiële cijfers lopen uiteen naargelang de bron. Ook voor hem. Gaffney: “Ik merk een duidelijke stijging. Brazilië heeft op zich een vrij lage loonkost, maar toch is de stadionkost per zitje 1000 dollar (740 euro) meer dan op andere WK’s. In Japan en Korea hebben ze twintig stadions gebouwd, behoorlijk absurd voor één toernooi, maar één zitje kostte daar 5070 dollar (3746 euro). Vier jaar later, in Duitsland, was dat slechts 3442 dollar (2543 euro). In Zuid-Afrika kostte één zitje 5299 dollar (3915 euro), terwijl dat in Brazilië 6023 dollar (4450 euro) is.”
Voor Manaus, waar géén topvoetbal wordt gespeeld en op het WK maar vier wedstrijden, is dat nog straffer: de Arena da Amazônia kostte 540 miljoen dollar schat Gaffney, voor 360 minuten topvoetbal. Gaffney: “De kost per minuut, 1,5 miljoen dollar (1,1 miljoen euro), is om van te duizelen.”
Ter vergelijking: buiten protesteren de metrowerknemers voor een loonsverhoging van tien procent. Ze willen hun loon opgetrokken zien naar een goeie 900 euro per maand. Geen wonder dat de Braziliaanse overheid een campagne start om het WK aan het eigen volk verkocht te krijgen. Gaffney: “Wie zou in 2007 bij de toewijzing hebben gedacht dat zoiets nodig was?” Dit moet A Copa das Copas worden. Het WK der WK’s.
dinsdag 10 juni
Ah, u dacht dat FIFA-bonzen ongelooflijk werden afgeschermd. Neen hoor. Voor we naar het Transamerica Expo center trekken, passeren we even langs de Grand Hyatt, dat zichzelf afficheert als het chicste hotel van São Paulo. Als gegoten passend bij bobo’s. Veel drukte en veel politie buiten, maar ongestoord en door geen mens aangesproken wandelen we gewoon naar binnen. En na een korte tocht door de lobby en de bar ook snel weer naar buiten. Ook in het Expo Center valt het allemaal nog wel mee. Er is controle, je rugzak wordt op inhoud gescand, maar als een Nederlandse collega onwetend langs een andere deur binnen wil, lukt hem dat ook. Zonder scan.
woensdag 11 juni
Op de metro, in de spits, in een stad met meer dan elf miljoen inwoners, zoveel als België: dat is avontuur, geplet worden, de ander trachten te ontzien, maar niet kunnen. Het programma van de dag: de grote Sepp Blattershow. Ofte: het 64e congres van de FIFA. Blatter bereidt er, tot grote ergernis van de Europese delegatie, zijn vijfde termijn als bondsvoorzitter voor. Eén grote show, waarin vooral de uitstekende financiële rapporten van de FIFA opvallen. De wereldvoetbalbond zit er warmpjes in en Blatter speelt gul sinterklaas. 250.000 dollar nu, nog eens 500.000 dollar voor ieder land begin 2015. En: “Mijn missie is nog niet ten einde.” Delegatieleden van Cuba, Haiti, Pakistan en Congo springen naar de microfoon en juichen de voorzitter toe. “Zo ne goeie hebben wij…” Ze zingen het net niet. Toch zijn er tekenen van hoop, langzaam beweegt de kolos die de FIFA is. Er zou volgend jaar wat gedaan ‘kunnen’ worden aan de macht van de spelersmakelaars – geen vergoedingen meer op transfers van spelers onder de achttien jaar – en elk land wordt aanbevolen om een maximum van drie procent op te leggen. Third Party Ownership, men werkt eraan. U zal zeggen: traag, de eerste wereldbekende zaak (het eigendomsrecht op Carlos Tévez en Javier Mascherano toen ze voor Corinthians voetbalden) dateert al van 2005. Maar het wordt besproken, in commissies. Volgend jaar in Zürich, op 29 mei, volgt een nieuwe stand van zaken. Dan wordt ongetwijfeld ook Blatter, op dat moment 79, herkozen.
Een Braziliaan komt het ons voor de zekerheid toch vragen: gooit Louis van Gaal écht veertig jaar traditie overboord en gaat hij met vijf verdedigers spelen?
donderdag 12 juni
Eindelijk voetbal! Cafú krijgt gelijk: er zijn protesten, maar de politie houdt ze ver van de Arena Corinthians. Die vertoont bij deze primeur nog veel tekortkomingen, toiletten die niet werken, voedsel dat er niet tijdig raakt, tijdens de eerste helft valt ook even een deel van het licht uit, maar goed, het is af geraakt en de organisatie stond er. Een paar uur na de wedstrijd is Andrés Sanchez, na het WK belast met de uitbating van de Arena en een van de topmensen bij Corinthians, in alle staten. De Kroaten, boos, hebben hun kleedkamer onder water gezet.
Kippenvelmoment: als de Braziliaanse fans, na het stoppen van de muziek (de FIFA verplicht dat na 90 seconden) nog a capella doorgaan met het volkslied. Opvallend: de ‘afwezigheid’ van presidente Dilma Rousseff tijdens de openingsmatch. Ze is er, maar discreet. Geen speech, geen beelden van haar op het scherm in het stadion tijdens de match, tenzij die ene keer: als ze de omgezette strafschop van Neymar viert. Waarop het publiek prompt begint te fluiten. Een paar keer zingen de fans wat schimpend dat ze haar Copa mag steken… u weet wel waar.
In de metro, op de weg terug naar het centrum, ontmoeten we Mario, een dokter. Grote fan van Palmeiras. Hij heeft een beetje de wedstrijd kunnen volgen, tussen het behandelen van de gewonden door. Want die waren er, een paar. Eentje, dronken, viel van vijf meter hoogte op zijn gezicht.
Of hij de politisering van dit WK begrijpt? Hij knikt: dit is een verkiezingsjaar, dat kan niet anders. Iedereen wil nu wat. En of een zege Dilma aan de macht kan houden? Hij twijfelt. In 1994 heeft de zege van Brazilië in de VS Fernando Cardoso geholpen om zijn achterstand in de peilingen op Lula da Silva te dichten. Ook in 2002 verloor Lula, telkens in de oppositie, tijdens het toernooi zijn voorsprong in de peilingen. Een succes van Brazilië straalt af op de zittende regering, al kon Lula twaalf jaar geleden wél nog na het WK de macht grijpen. Mario: “Of dit iets zegt over de uitslag in oktober is dus zeer de vraag.”
vrijdag 13 juni
E tudo nosso,titelt Lance!. Vitória é nossa. Neymar é nosso! A Copa é nossa! Juizão é nosso! Até o gol da Croácia é nosso! In vier lijnen de openingswedstrijd samengevat. Alles is van Brazilië, zelfs de scheidsrechter én de goal van de tegenstander.
’s Avonds bewijst Louis van Gaal zijn grote gelijk. Wekenlang weggehoond, voor het verloochenen van de Nederlandse huisstijl en dan de wereldkampioen met 5-1 kloppen. Qua statement kan dat tellen. Benieuwd of dat de manier van voetballen wordt: vanuit de omschakeling. Kroatië deed dat ook al tegen Brazilië. Chili doet het een paar uur later anders, verschroeiende start en direct het verschil.
Soms zijn statistieken ook verhelderend. Spanje is het land dat na een wereldtitel het meeste zijn kampioenen trouw bleef. Zestien van de 23 waren er vier jaar geleden ook bij. De vorige recordhouder qua trouw was Frankrijk, die in 2002 met vijftien wereldkampioenen naar het WK trok. U weet wat er toen gebeurde…
zaterdag 14 juni
Salvador de Bahia met zijn stranden, zijn muziek en zijn Afrikaanse roots. Voorlopig ook met zijn regen. Lekker warm, maar ook nat. Met vier wedstrijden op één middag vinden we dat niet eens erg. Colombia doet Chili na: direct pressing en scoren. Krijgen we een botsing van stijlen dan, Europa versus Zuid-Amerika, de counter versus de verstikking? Verstikt wordt later op de dag Engeland, door de hitte van het Amazonewoud en het talent van Italië.
zondag 15 juni
Salvador de Bahia met zijn stranden, zijn muziek en zijn Afrikaanse roots. A laranja mecânica (letterlijk The Clockwork Orange, naar het boek van Anthony Burgess of de film van Stanley Kubrick, hier het Legioen) is terug naar Rio, maar de nacht was lang en warm. Een dag op het strand om te recupereren, is welkom.
DOOR PETER T’KINT IN SãO PAULO EN SALVADOR – BEELDEN BELGAIMAGE
Opvallend: de ‘afwezigheid’ van presidente Dilma Rousseff tijdens de openingsmatch. Ze is er, maar discreet.
