Onze samenleving wordt steeds agressiever. Op de Belgische voetbalvelden blijkt dat duidelijk : het gaat er steeds grimmiger aan toe. Vooral scheidsrechters zijn de kop van Jut. Een schrijnend verhaal.

In mei 2007 komt in het programma Holland Sport op Nederland 3 de 32-jarige Jeffrey van der Gaag aan het woord. Hij voetbalt bij de Nederlandse vierdeklasser Zinkwegse Boys. Met een nog steeds wat angstige blik in zijn ogen vertelt hij een hallucinant verhaal. Op 2 december 2006 speelt hij met zijn ploeg thuis tegen Bolnes uit Ridderkerk. Na een woordenwisseling krijgt hij een Zidane-achtige kopstoot van een tegenstander en valt op de grond. Terwijl Jeffrey op de grond ligt, neemt zijn belager een aanloop en trapt vol door op zijn gezicht. “Hij nam een penalty op mijn hoofd.” Gevolg : Jeffrey breekt zijn oogkassen en schedel op verschillende plaatsen en belandt op de intensive care van het Erasmus MC in Rotterdam. De dader ontsnapt, geeft zichzelf later aan bij de politie en is inmiddels veroordeeld tot twee jaar onvoorwaardelijke celstraf wegens poging tot doodslag. Het ingetrapte gezicht van Jeffrey is door vakkundig werk van plastisch chirurgen helemaal hersteld. Maar die trap uit zijn geheugen wegsnijden, dát is andere koek.

In het Nederlandse amateurvoetbal geeft twaalf procent van de voetballers aan in 2006 getuige geweest te zijn van fysieke agressie op een voetbalveld. Wekelijks zijn er gemiddeld zeven wedstrijden waarin een scheidsrechter bedreigd of mishandeld wordt. In België is uit een enquête van het programma Koppen eind vorig jaar gebleken dat een op de zes scheidsrechters ooit al fysiek belaagd is. Elk seizoen zijn verscheidene scheidsrechters voor korte of langere tijd werkonbekwaam. Waar komt die agressie in het voetbal vandaan ?

Vijf voor twaalf

Philippe Godin, professor en sportpsycholoog aan de UCL, is formeel : “Echte statistieken over agressie hebben we niet, maar het is wel duidelijk dat het fenomeen in de sport in stijgende lijn gaat. Verontrustend is echter niet de kwantiteit van de agressie, maar de kwaliteit. Er zijn namelijk steeds meer gevallen van agressie waarbij de stoppen totaal doorslaan en we bijna van barbaarsheid kunnen spreken. Mensen die echt de intentie hebben pijn te doen, te verwonden, te vernielen, ja zelfs te doden.”

Als we over agressief gedrag tegenover scheidsrechters willen praten, zijn we bij Luc Matthys, 55 jaar en voorzitter van de provinciale scheidsrechterscommissie West-Vlaanderen, aan het goede adres : “Het seizoen 2007/08 is nog niet eens bezig en de eerste gevallen van fysieke en verbale agressie tegen onze scheidsrechters in de jeugdafdelingen zijn al binnen. Een paar voorbeelden. Eén : een jonge scheidsrechter van zestien jaar geeft bij de miniemen een speler een gele kaart. Die speler pikt dat niet, stormt op de scheidsrechter af en duwt hem op de grond. Daarna trapt hij in de kleedkamers een deur in. Twee : een scheidsrechter van zeventien à achttien jaar fluit op een zaterdag ergens een toernooi. Na het toernooi gaat hij in de buurt naar een plaatselijke fuif. Daar loopt hij een paar spelers van een van de ploegen op dat toernooi tegen het lijf. Die mannen slaan hem helemaal in mekaar. Vindt u dat normaal ?

“Gelukkig hebben we die twee jonge scheidsrechters kunnen overtuigen om verder te doen. Vele andere jongens geven er gewoon de brui aan. Vaak geven ze de reden niet op, maar het is duidelijk dat die gasten geen zin hebben om zich elk weekend de huid vol te laten schelden. Als je ziet hoe sommige trainers, ouders en begeleiders zich gedragen naast het veld… Het loopt de spuigaten uit.”

Vaderfiguur

Wie al eens een boekje over agressie openslaat, komt al snel het woord ‘maatschappij’ tegen. In deze maatschappij van ‘racing rats’ zoeken mensen naar uitlaatkleppen. De druk moet ergens geloosd worden en dat gebeurt dan niet zelden op een voetbalveld. Bovendien raken westerlingen steeds geobsedeerder door het idee dat ze moeten slagen in het leven. In onze maatschappij draait alles rond competitie, prestatie en succes. Er wordt een duidelijke scheidingslijn getrokken tussen de ‘winners’ en de ‘losers’. Verliezen is onaanvaardbaar geworden, en zeker in het voetbal.

In het profvoetbal wordt die scheidingslijn door de Champions League nóg gestimuleerd. De vetpotten van het kampioenenbal voeren de druk op de ketel alleen maar verder op. Als het dan niet lukt, gaat hier en daar in het hoofd van een trainer, speler of supporter al eens het licht uit. En dan gebeuren er rare dingen, zoals scheidsrechters die aangevallen, bekogeld of zelfs met de dood bedreigd worden. Vraag maar aan Anders Frisk.

In een overvol stadion valt het voor een scheidsrechter meestal nog mee om de verbale agressie van zich te laten afglijden, maar in de provinciale afdelingen en in het jeugdvoetbal verdampen de scheldwoorden niet in de gezangen van de supporters. Ouders, begeleiders en trainers staan er langs de lijn en hebben er blijkbaar steeds meer moeite mee om als gezond denkende mensen een voetbalwedstrijd te volgen. Vaak blijft het daarbij niet bij verbale agressie. De grens schuift steeds verder op. Is de mens dan agressiever geworden ?

“Dat denk ik niet”, zeg Philippe Godin. “Er zit nu niet méér agressie in de mens dan pakweg dertig of veertig jaar geleden. Het verschil is dat de agressie minder wordt gecontroleerd, minder wordt tegengehouden. Hoe komt dat ? Daar zijn veel redenen voor, maar ik vind er eentje bovenuit steken, namelijk het gebrek aan respect voor gezag. Gezag gaat in de eerste plaats uit van de vaderfiguur. Van zijn vader moet de jongen – want agressie gaat meestal uit van jongens – respect voor normen, voor autoriteit meekrijgen. Hij moet zijn emoties kunnen controleren, weten wat mag en niet mag, en op een gezonde manier omgaan met zijn instincten, waaronder agressie. Dat is een van de taken van de vader in de opvoeding. En daar zit hem het probleem. Er is namelijk decennialang gedacht en gezegd dat de opvoeding een taak van de moeder was. De vader was daarin vaak een achtergrondfiguur, soms zelfs totaal onbestaande. En vele vaders konden zich in die rol perfect vinden. Compleet verkeerd natuurlijk …

“Daarbij komt nog dat het klassieke gezin vandaag de dag steeds minder voorkomt. We evolueren stilaan naar een gezinsvorm die minder gestructureerd is en waarin de banden veel losser zijn. Denk maar aan samengestelde gezinnen, bewust ongehuwde moeders … Ten slotte draait het in voetbal rond machtsvertoon, leiderschap, geldingsdrang, clangevoel … Als je in die wereld als jonge jongen terechtkomt en je hebt nooit geleerd respect te hebben voor gezag noch je instinctieve agressie onder controle te houden, dan is het hek snel van de dam.”

Gebrek aan initiatieven

Het zijn niet alleen de ouders die een belangrijke rol kunnen spelen, ook de clubs kunnen iets doen, zo vindt Luc Matthys : “Clubs uit de provinciale en jeugdafdelingen moeten beseffen dat ook zij een opvoedende rol hebben. De mensen die op de club – vaak belangeloos – werken, moeten mensen zijn die kunnen omgaan met jongeren, maar ook met gezag. In de realiteit zien we vaak dat clubs mensen inschakelen die die kwaliteiten niet hebben. Waarom ? Omdat ze niks beters vinden. Mensen vinden die zich gratis en voor niks willen inspannen voor een club, is nu eenmaal niet zo gemakkelijk. En dus nemen de clubs de personen die ze kunnen krijgen en daar zitten soms wel wat randgevallen tussen … Ik hoef daar geen tekening bij te maken.

“Bovendien moeten de clubs beseffen dat onze jonge scheidsrechters óók hun stiel moeten leren en dat dat gebeurt met vallen en opstaan. Elke maandag zitten er tien à vijftien e-mails in mijn mailbox van clubs die niet tevreden zijn over de prestaties van mijn scheidsrechters. Maar waar blijven de positieve reacties ? De clubs tonen geen zin voor initiatief, durven niks ondernemen. Neem nu dat geval van die jongen die bij de keel gegrepen wordt (zie kader). Die club in kwestie stuurt niet eens een briefje naar die jongen om zich te verontschuldigen. Nee, wat doen ze ? Ze schuiven de schuld in de schoenen van de scheidsrechter …”

Om het nijpende tekort aan scheidsrechters (er zijn 7000 scheidsrechters nodig, terwijl er maar 6235 aangesloten zijn bij de voetbalbond) teniet te doen, heeft de voetbalbond onlangs de campagne Word scheidsrechter (www.wordscheidsrechter.be) opgestart. “Allemaal goed en wel,” vindt Luc Matthys, “maar de bond zou ook een campagne over agressie mogen lanceren. Het is een groeiend probleem en ik vind dat we erover moeten praten. Met alle betrokken partijen rond de tafel gaan zitten. Want als het zo voortgaat, hebben we binnenkort geen scheidsrechters meer…” S

Door Steve Van Herpe

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content