Een jaar lang onderzocht de Europese Unie

de rol van de makelaars in Europa. Binnenkort komen de resultaten op tafel. Een paar duizend legale en illegale makelaars pakken alleen in Europa jaarlijks minimaal 200 miljoen euro commissiegeld. Kinderhandel en fraude zijn aan de orde van de dag. Zo kan het niet langer: Europa gaat de macht van de makelaars breken.

Het heeft een jaar geduurd, maar nu is het eindelijk af, een rapport dat grote gevolgen kan hebben. De titel Een studie naar de sportagenten binnen de Europese Unie klinkt misschien niet zo spannend, maar de politiek is de wantoestanden in het voetbal helemaal zat. “Sport wordt steeds meer beïnvloed door de georganiseerde misdaad”, concludeert de Europese Commissie. Romantici die na driehonderd pagina’s het boekwerk dichtslaan, verliezen het laatste restje vertrouwen in de onschuldige voetbalsport. Als ondertitel zou De criminalisering van het voetbal de teneur goed samenvatten.

Het rapport is een opsomming van misstanden. Hoewel het de totale sportmakelaardij omvat, gaat het voor negentig procent over de misstanden in het voetbal. Voor het eerst is de beroepsgroep van sportmakelaars nauwkeurig in kaart gebracht. Vooral het hoofdstuk over kinderhandel is schokkend. Spelertjes uit Afrika worden weggekocht van hun ouders en aangeboden bij Europese clubs. De jongetjes die worden afgetest, verdwijnen vaak in de illegaliteit in Europa. De verhalen zijn bij de insiders misschien bekend en niet nieuw, een primeur is wel dat de Europese Commissie het zwart op wit stelt.

Het boekwerk is een niet mis te verstane aanval op de voetbalmakelaardij. Natuurlijk zijn er ook goede makelaars. En niet alle problemen van het voetbal zijn af te wentelen op die beroepsgroep. In diverse landen, waaronder ook België, proberen makelaars belangenverenigingen op te richten om tot een betere kwaliteit te komen. Maar malafide agenten hebben stevig voet aan de grond en de kern wordt al snel geraakt: “Een belangrijk probleem met de sportagenten is dat ze centraal staan in de financiële stromen, die vaak ondoorzichtig zijn.”

Ondoorzichtige financiële stromen trekken per definitie criminaliteit aan. De lijvige analyse maakt duidelijk dat het voetbal afzakt naar een schemergebied tussen onder- en bovenwereld. Het Europese rapport spreekt van een nieuw fenomeen: de criminalisering van het voetbal. Het voetbal is uitermate gevoelig voor infiltratie van misdaadnetwerken met witwassen, corruptie en fraude tot gevolg. Een anonieme medewerker van de FIFA zag hoe de geldstromen veranderden. “Na het Bosmanarrest ging het geld niet meer van de ene naar de andere club, maar verdween het in de zakken van de makelaars.”

Pionnetjes op schaakbord

De Europese Commissie doet uitgebreid verslag van valse contracten en andere frauduleuze handelingen die zijn bewezen. Ook het actuele thema gokken komt aan de orde. De makelaars – die zich in de positie bevinden om spelers te bewerken – zijn het mikpunt van de illegale industrie. Uit het rapport: “Ook moet worden opgemerkt dat de betrokkenheid van sportagenten bij het manipuleren van wedstrijden soms is vergemakkelijkt door het ontbreken van een goede regelgeving.”

Niet alleen bonden en de overheid zijn de praktijken van makelaars meer dan zat. Uit een enquête in de studie blijkt dat de voetballers zelf maar weinig vertrouwen hebben in de makelaars (zie kader). Vaak zijn spelers slechts een speelbal van hun agenten. Spelers en clubs wantrouwen de makelaars die vaak maar één belang hebben: hun eigen portemonnee. De vraag is altijd: voor wie werken ze nu eigenlijk? Belangenverstrengeling wordt als het grootste probleem genoemd.

Veel spelers melden dat ze de ervaring hebben dat agenten informatie achterhouden om hen met zachte hand naar een club te dwingen. De makers van het rapport larderen dat met een ontluisterend voorbeeld van een speler die van Frankrijk naar Engeland werd getransfereerd en 300.000 pond (340.000 euro) zag verdwijnen in de zakken van een Engelse makelaar van wie hij nog nooit had gehoord. De 80.000 pond (90.000 euro) die de speler op zijn rekening gestort zou krijgen, zag hij nooit. De door de agent beloofde basisplaats evenmin.

Europese spelers zijn als pionnetjes op een schaakbord, die door de makelaarsconsortia worden geschoven naar de posities die zij willen. Niemand kan de lijnen precies volgen. Makelaars zijn op hun beurt weer verbonden aan syndicaten achter de schermen. Het belang van de speler heeft vaak geen prioriteit, het gaat om het grotere geheel. Robinho blijft een treffend voorbeeld. De Braziliaan zei bij zijn presentatie bij Manchester City doodleuk dat hij altijd al had gedroomd van een loopbaan bij Chelsea.

Keiharde realiteit

Theo van Seggelen is secretaris-generaal van de internationale spelersvakbond FIFPro en vertegenwoordigt zodoende tienduizenden spelers uit de hele wereld. Hij spreekt van een rapport dat gevolgen zal hebben. “Ik heb iedere pagina gelezen. Het rapport heeft veel geld en energie gekost. De Europese Commissie is er een jaar mee bezig geweest. Je denkt toch niet dat ze zo’n rapport maken om het dan weer in de kast te leggen?”

Criminaliteit, mensenhandel, het wegsluizen van geld. Van Seggelen kijkt er niet meer van op. “We wisten het eigenlijk al lang, maar het is goed dat het nu ook eens door een van de hoogste organen wordt opgeschreven. Het is een bevestiging van hoe makelaars handelen in het voetbal. Het deugt niet.”

Dat is nog zacht uitgedrukt. Het rapport onderkent dat het internationale karakter van het voetbal onethisch gedrag in de hand werkt. Belangenconflicten, exploitatie van kinderen uit derdewereldlanden en een gebrek aan transparantie zijn de voornaamste thema’s. De makers van het rapport adviseren alle cijfers rond transfers openbaar te maken. Voor het eerst wordt een schatting gemaakt van de inkomsten van voetbalagenten. Samen strijken ze minimaal tweehonderd miljoen euro aan commissies op van de twee miljard die omgaat aan transfergeld. Van Seggelen: “In werkelijkheid zal het een veelvoud zijn.”

Gordijnen dicht

Jean-Marie Philips, directeur-generaal van de KBVB, heeft weet van de studie. Hij kreeg de onderzoekers vorig jaar over de vloer aan wie hij de aparte Belgische situatie diende uit te leggen. België is een van de weinige EU-landen waar makelaars ook in regel moeten zijn met een overheids-reglementering. “Makelaars in België moeten door de drie regio’s erkend zijn. Een Waal mag niet zomaar actief zijn in Vlaanderen. Dat schept problemen, want het resultaat is dat buitenlandse makelaars hier een beroep doen op stromannen. Dat is niet normaal. Een makelaar moet zijn beroep in heel Europa kunnen uitoefenen. Dit zal wel eigen zijn aan België zeker?”

Geen beter bewijs van de noodzaak van een gecoördineerd Europees optreden dan de Belgische situatie. Het eindrapport wijst daar ook op. Geklaag van makelaars over concurrenten die hun spelers inpikken, lijkt van het ergste wat ze meemaken aan de Houba de Strooperlaan. Kinderhandel, illegale goksyndicaten, witwaspraktijken en zelfs de financiering van terroristische organisaties: de KBVB heeft er nauwelijks weet van. Het rapport wel.

De EU komt met liefst 26 aanbevelingen om de vervuiling van het voetbal tegen te gaan. Transparantie is een van de belangrijkste thema’s. We lezen onder meer:

– Excessen en illegale praktijken moeten door de bonden en overheden naar buiten worden gebracht.

– Ook moeten er publicaties komen met lijsten van makelaars en hun klanten. Met daarbij de duur van de contracten. Daarbij moeten ook de bedragen komen die iedereen verdient en betaalt.

– Ook clubs moeten transparant worden in de bedragen die ze betalen voor hun sporters.

De gordijnen moeten dus open. Dat vergt een omslag bij de clubs, die nu met de bekritiseerde makelaars een-tweetjes doen in de achterkamertjes. Zodra een makelaar een goede speler in de aanbieding heeft, gaan de gordijnen dicht. Of de makelaar illegaal is, doet niet meer zo ter zake. Voor financiers in spelersfondsen en investeerders geldt hetzelfde. De details van transfers worden vrijwel nooit naar buiten gebracht. Zodra de gordijnen weer opengaan, schreeuwen de bestuurders moord en brand over makelaars en hun wanpraktijken.

Speciale bondsrekening

Philips zegt er voorstander van te zijn om alle cijfers rond transfers publiek te maken. “Zo zou het moeten. In Engeland gebeurt het al. Maar of dat betekent dat er daarbuiten nooit iets wordt betaald? Dat is nog wat anders.” Transparantie leidt bovendien niet per definitie tot een eerlijke en open competitie. Clubs als Manchester City maken zich er niet druk om. City wil de beste worden en koopt er op los. Dan moeten andere clubs weer mee. Een man als Roman Abramovich zet zijn lening van 830 miljoen euro aan Chelsea gewoon om in aandelen. Het zal dus niet gemakkelijk zijn vat te krijgen op alle geldstromen.

Zonder externe hulp lukt het de sport niet. Het voetbal wordt geconfronteerd met tal van zaken waartegen een federatie niet is opgewassen. Het rapport constateert dat er meer steun moet komen vanuit de overheid. De Europese Commissie schrijft: “Staten hebben een rol te spelen in aanvulling op de bonden. Zij moeten de openbare orde waarborgen door toe te zien op maatregelen van nationale federaties en door het bestraffen van strafrechtelijke overtredingen . ” En ook: “De overheden moeten er prioriteit van maken om strenger te gaan controleren. En dan niet alleen bij transfers. Maar ook in opleidingscentra waar wantoestanden plaatsvinden rond jonge spelers.”

In België is Justitie al wakker geschoten. Het beloofde een voetbalmagistraat te zullen benoemen. Ook bij de politie gaat iemand zich met voetbalfraude bezighouden. Het ontslaat de KBVB niet van zijn eigen verantwoordelijkheid. De Commissie suggereert: “Ook de bond moet een persoon of eenheid aanstellen voor de strijd tegen het witwassen van geld en financiële criminaliteit. Deze zou gefinancierd kunnen worden door een extra belasting op de transfers.”

De Nederlandse KNVB voegde de daad bij het woord en huurde drie detectives in om financiële malversaties op te sporen. De KBVB echter staat niet bekend als een proactieve bond. Philips is niet enthousiast: “U kent onze middelen. Wij zijn een privé-instelling. Welke wettelijke basis hebben wij om als een detective op pad te gaan? Wat wij als bond wel zouden kunnen, is ervoor zorgen dat alle transfergelden via een speciale bondsrekening passeren. Zo zien we vanwaar het geld komt en waar het naartoe gaat. Ik zou daar geen probleem mee hebben.”

In de jungle

In hetzelfde gebouw aan de Houba de Strooperlaan zit ook Ludwig Sneyers. De directeur van de Pro League beschikt over het EU-rapport, maar vond nog niet de tijd om het door te nemen. “Een Clearing House zoals in Engeland, waarbij het geld via de bond of de liga passeert, zou niet slecht zijn”, zegt hij. “Ondoorzichtigheid leidt tot criminaliteit: dat is ook ons standpunt. Vanaf oktober 2010 stelt de FIFA het TMS (transfer matching system, nvdr) verplicht. Dat vervangt de papieren transfercertificaten. Voor elke internationale transfer moet dan in het FIFA-systeem worden ingelogd. De clubs zullen alle gegevens moeten invoeren, ook de bedragen en de naam van de betrokken makelaar. Dat zou voor een stukje transparantie moeten zorgen.”

Het TMS moest het antwoord worden op de wereldwijde afschaffing van de makelaarslicenties. De FIFA was zinnens de handel in spelers weer vrij te geven waardoor per 1 januari 2010 de officiële voetbalmakelaar niet meer had bestaan. Het zou de voetballers vrij staan om met iedere willekeurige ’tussenpersoon’ in zee te gaan. De achterliggende motivatie was dubbel. Enerzijds de vaststelling dat driekwart van de internationale transfers gebeurt met een illegale makelaar. Anderzijds een regelgevend conflict tussen het FIFA-reglement en een aantal nationale wetten, zoals in België. Met het TMS wilde de FIFA de controle verleggen van de makelaars naar de contracten.

De beslissing is inmiddels opgeschort. Sneyers zetelt in de European Professional Football Leagues (EPFL), de overkoepeling van nationale liga’s. Precies de organisatie die aandrong op het uitstel van de licentie-opheffing. “Wij zijn daar niet voor te vinden”, zegt Sneyers beslist. “Dat is de logica zelve. Anders kom je in de jungle terecht. In plaats van de controles te verbeteren, gooit de FIFA alles overboord. Het is net belangrijk te weten wie er achter welke transfers zitten om de bewegingen van spelers en trainers te kunnen volgen. Met de EPFL zijn we iets aan het uitwerken. Daarom keken we met veel belangstelling uit naar dit Europese rapport.”

Of het initiatief tot handelen van de overheden dan wel van de bonden moet komen, is een goede vraag, zegt Sneyers. De meningen binnen de EPFL zijn verdeeld. “Ik denk dat beide complementair zijn”, aldus Sneyers. “Willen we de sport clean houden, moeten we samen een kader creëren. For the good of the game. Dit is een internationaal probleem. Dit krijg je niet in België alleen afgeblokt. Maar niet iedereen beseft het al. Het zijn toch vooral wij en de liga’s in Duitsland en Zweden die wijzen op de gevaren. De rest lacht het weg. De allereerste keer dat ik las over vervalste wedstrijden waarop werd gegokt, dacht ik ook: dit kan toch niet! Tenzij misschien in enkele maffialanden. In Cyprus baten spelers zelf gokkantoren uit, dan begrijp je dat het kan gebeuren. Maar hier? Die bewustwording moet toch nog gebeuren.”

Slappe koffie

Als voorzitter van de European Affairs Committee van de EPFL staat Sneyers in nauw contact met Europees parlementslid Ivo Belet. Belet is verslaggever over de toekomst van het voetbal in de commissie Onderwijs, Cultuur, Media en Sport. Hij nam de voorliggende studie over makelaars reeds door. “Er staat interessant cijfermateriaal in, maar bij de aanbevelingen heb ik vraagtekens”, klinkt hij allerminst enthousiast. “Dat is slappe koffie. Als het over de rol van Europa gaat, zegt het rapport dat de bestaande Europese richtlijnen, zoals over de toegang tot het beroep, strikter moeten worden toegepast. Dat is nogal evident. Wij hadden uitdrukkelijk meer initiatief gevraagd van de commissie. Zeker wat betreft de sanctionering van misstanden.”

Het rapport kwam tot stand onder druk van het Europees Parlement. Dat is, na overleg met en op uitdrukkelijk verzoek van het profvoetbal, vragende partij om de sector van de spelersmakelaars te reguleren. Belet hekelt het gebrek aan ambitie en durf bij de Commissie omdat zij het voetbal juist op de eigen verantwoordelijkheden blijft wijzen. Belet: “Als de sportfederaties hun zaakjes zelf goed kunnen afhandelen, des te beter. Dan hoeven wij niet tussenbeide te komen. Maar wij hebben één grote uitzondering gemaakt waar de Commissie zelf met wetgevend initiatief moest komen: de problematiek van de spelersmakelaars. Dit rapport beantwoordt dus niet aan de opdracht die wij haar hadden gegeven. Dat is jammer, want het voetbal kreunt onder de schandalen bij de makelaars.”

Hoe dan ook, vast staat dat een nieuwe stap is gezet nu de Europese Commissie de misstanden in het voetbal onderkent, met de makelaardij als spil. Alle ogen zijn nu gericht op de nieuwe Europees commissaris voor Sport, de Cypriotische Androulla Vassiliou. Belet: “De Europese Commissie moet nu beslissen wat er met deze batterij aan aanbevelingen zal gebeuren. Het is aan haar om met voorstellen te komen. Wij als parlement zullen haar daartoe uitdagen. En als het moet, ook onder druk zetten.”

door iwan van duren, tom knipping & jan hauspie

Ondoorzichtigheid leidt tot criminaliteit: dat is ook ons standpunt.

Ludwig Sneyers

De bond moet iemand aanstellen voor de strijd tegen het witwassen van geld en financiële criminaliteit. Europese Commissie

Het voetbal kreunt onder de schandalen bij de makelaars.

Ivo Belet