Met een finale tussen het gastland Brazilië en wereldkampioen Spanje werd de Confederations Cup afgelopen zondag op sportief vlak in stijl afgesloten. Het diepgezonken nationaal elftal van Brazilië wist zich met bij momenten flitsend en betoverend voetbal in de harten van het publiek te spelen, aangestuurd door de briljante ingevingen van de nieuwe publiekslieveling Neymar. Maar de defensieve mankementen vallen niet te overzien en bondscoach Luiz Felipe Scolari heeft nog veel werk om tot het juiste evenwicht te komen en schoonheid en efficiëntie te laten samensmelten.
Dit toernooi was een soort generale repetitie voor het WK dat binnen goed elf maanden, op 12 juni 2014, in Brazilië begint. Maar door het massale protest tegen allerhande sociale problemen bracht het op economisch vlak nochtans bloeiende Brazilië zichzelf in een slecht daglicht. Vooral de prijsstijgingen liggen aan de grondslag van de demonstraties. Het aantal werklozen mag dan in Brazilië amper zes procent bedragen, het minimumsalaris ligt rond de 240 euro terwijl een WK-ticket straks 70 euro moet kosten. De discrepantie tussen rijk en arm is groot en dreigt in de toekomst voor nog meer explosies van protest te zorgen.
Grote sportevenementen worden ook gebruikt om een land of regio in de etalage te zetten. Rond de start van de Ronde van Frankrijk weefde de televisie de voorbije dagen ook een publicitaire spot over de pracht en de praal van het eiland Corsica. Daarvoor werd elf miljoen euro betaald. Maar de boodschap komt niet altijd over. Toen Zuid-Afrika drie jaar geleden het WK organiseerde, wilde het land vooral koketteren met zijn indrukwekkende landschappen, prachtige natuurreservaten en eindeloze stranden en savannes. Dat er achter die façade, twintig jaar na de afschaffing van de apartheid, een land schuilde met een gespleten ziel, moest zo veel mogelijk verborgen blijven. Maar juist die dualiteit werd constant benadrukt. Sport is van oudsher een katalysator voor een goed gevoel en sterke emoties bij de massa, het moet de maatschappelijke eenheid bevorderen. Dat lukte in Zuid-Afrika tijdens het toernooi maar even. Vervolgens viel het land weer in zijn oude problemen.
Niet veel anders was het vorig jaar tijdens het EK in Polen en vooral Oekraïne. Het in deze landen tot een nijpend probleem uitgegroeide hooliganisme en racisme bleef onder controle, een brutale botsing tussen supporters van Polen en Rusland in Warschau buiten beschouwing gelaten. Maar vanaf het moment dat de lichten in de stadions werden gedoofd, viel het leven weer in zijn gewone plooi. Zeker in Oekraïne had het toernooi niet echt voor een nieuw zelfbeeld gezorgd. Net zoals dat ook in Zuid-Afrika niet het geval was. Sterker zelfs: daar zijn de sloppenwijken nu pas goed uitgegroeid tot grimmige getto’s, haarden van onvrede en uitzichtloosheid.
Die townships maken ook deel uit van het leven in Brazilië. In tegenstelling tot Zuid-Afrika liggen de favela’s pal in het centrum van de steden. En net zoals in het zwarte continent sijpelen er ook nu onheilspellende verhalen over criminaliteit door. Gewelddadige inbraken, schietpartijen, straatroof, nu al geen gebrek aan doemscenario’s. Het doet denken aan het oranje boekje met overlevingstips dat de Nederlandse ambassade net voor het WK in Zuid-Afrika op de markt bracht. Uiteindelijk gebeurde er, ook al niet door de massale aanwezigheid van politie, helemaal niets.
Veel van de beleving en de sfeer zal op het komende WK afhangen van de prestaties van Brazilië dat resoluut jaagt op zijn zesde wereldtitel. Wat dat betreft wakkerde de Confederations Cup wel het patriottisme weer aan. FIFA-voorzitter Sepp Blatter zei op een afsluitende persconferentie dat het voetbal tijdens dit toernooi sterker is geworden.
Maar dat soort kreten zijn eigen aan de Zwitser die overal waar hij verschijnt op vredesmissie lijkt. Ook tijdens het WK in Zuid-Afrika vertelde hij herhaaldelijk dat dit toernooi het land vooruit zou helpen. Eén dag nadat hij zijn vijfsterrenhotel in een chique buitenwijk van Johannesburg had verlaten, doken de bedelaars in het straatbeeld weer op. In hun ogen stond wanhoop. Dezelfde wanhoop die je nu nog altijd aantreft.
DOOR JACQUES SYS
Niet altijd zorgt de sport voor een nieuw zelfbeeld.
