T orture! Torture! Torture! riep het publiek vorige week in de studio van het Franse spelprogramma LaZone Extreme. De deelnemers staan voor het blok: een elektroshock toedienen aan wie een fout antwoord geeft, of 1 miljoen euro aan hun neus zien voorbijgaan. Drie van de vier deelnemers dienen elektroshocks toe, waarvan enkele met een haast dodelijke lading.

Gelukkig was het opgezet spel. Een acteur speelde alsof hij werkelijk onder stroom stond. Na het spelprogramma volgde op de zender een veelzijdig debat. Is dit programma wel ethisch verantwoord? Onder welke druk zijn we bereid anderen te pijnigen? Maar ook: is pijn wel altijd slecht? Lijden kan immers ook louterend werken. Een felle pijn / De aanvang van het genezen, verwoordde de dichter Hendrik Marsman het ooit.

Kortom, na jaren waarin alles ‘gezellig en gratis’ moest zijn, staan ‘pijn en plicht’ opnieuw centraal in menig maatschappelijk debat.

Vele Europese regeringsleiders staan dezer dagen onder enorme druk van hun bevolking om hun belastinggeld níét aan te wenden om Griekenland financieel bij te springen. Athene moet maar even door de ‘korte pijn’ heen bijten om weer gezond te worden. Zo willen vele Europeanen de Grieken een goedbedoelde elektroshock toedienen.

Vanuit dezelfde overtuiging trok de Amerikaanse minister van Financiën Andrew Mellon in 1930 de budgettaire teugels strak aan bij de aanvang van de economische crisis. Hij wou zelf een elektroshock door de Amerikaanse economie sturen: ‘Ik pers het rot uit het systeem. Mensen zullen harder werken, en een moreel leven leiden. Waarden zullen aangepast worden. En ondernemende mensen zullen de wrakstukken van minder competente mensen oppikken.’ Achteraf bleek de lading van Mellons elektroshock bijna dodelijk voor de wereldeconomie.

Tijdens de financiële crisis die Zuidoost-Azië in 1997 trof, paste het IMF op zijn beurt een shocktherapie toe. In ruil voor financiële steun dwong het de lokale overheden in een verstikkend budgettair keurslijf. Zachte heelmeesters dreigden immers stinkende wonden te maken. Maar de landen die de voorwaarden van het IMF hadden aanvaard, belandden een voor een in een diepe, neerwaartse spiraal. Het duurde tien jaar vooraleer ze opnieuw het welvaartspeil van voor de crisis bereikten.

Zuid-Korea wees de steun van het IMF daarentegen af. Het koos voor een eigen aanpak, aangepast aan de lokale noden. Hun maatregelen waren niet minder ingrijpend, maar wel gradueel gespreid in de tijd. In salamischijfjes. Zuid-Korea herstelde vele jaren eerder dan de landen die de elektroshock van het IMF ondergingen.

Ook Groot-Brittannië zit vandaag in slechte financiële papieren. De leider van de oppositie – de Conservatief David Cameron – beweert de beste man te zijn om ‘broken Britain’ te genezen. Hij wil de kiezer geen rad voor de ogen draaien en belooft daarom ‘ pain’. Zo hoopt hij in te spelen op de zucht van de bevolking naar politiek leiderschap. En toch, sinds zijn uitspraken zijn de Conservatieven in de peilingen in vrije val. Iedereen roept om politieke moed. Maar de maatregelen mogen niet al te pijnlijk zijn.

Pijn aanvaarden kan een teken zijn van een sterke moraal. Maar het kan evenzeer leiden tot een foute economische politiek. Het kan een uiting zijn van sterk leiderschap. Maar het kan evenzeer leiden tot een electorale afstraffing.

Pijn heeft vele gezichten. In de natuur is pijn de biologische manier om de sterken van de zwakken te scheiden. In de christelijke traditie is het lijden de beitel die onze persoonlijkheid mee vormgeeft. Terwijl boeddhisten daarentegen hun leven net in dienst stellen van het voorkomen van elke vorm van lijden. De auteur Jean Guitton antwoordde daarom aan wijlen Frans president François Mitterrand op zijn vraag naar de betekenis van het lijden: ‘U hebt de keuze: de absurditeit of het mysterie.’

De romancier Paulo Coelho drukt het hele dilemma misschien nog het best uit: ‘Leren impliceert niet noodzakelijk pijn en lijden; discipline en oplettendheid zijn voldoende.’ Peter Van Rompuy is blogger, reiziger en speech writer voor het ministerie van Defensie.

door Peter Van Rompuy

Iedereen roept om politieke moed. Maar de maatregelen mogen niet al te pijnlijk zijn.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content