Vorige week kwam de Antwerpse schepen Ludo Van Campenhout uit de kast: hij is nu ook tégen de Lange Wapperbrug. In de Oosterweelsaga slingeren we van de ene bocht naar de andere. Dit verhaal gaat over Steve S. uit Hasselt, over Patrick J. uit Antwerpen. En over de aardbeving die plaatsvond ter hoogte van het bureau van Kris P. in Brussel, toen hij een geheime enquête onder ogen kreeg.
Zondag 6 september, de Bourlaschouwburg, Antwerpen. Een benefietconcert voor Ademloos. U kent ze: zij die tegen de brug zijn, fijn stof en zo. Voor een volle zaal zingt Stef Kamil Carlens een verstilde versie van Bob Dylans License to Kill. Terwijl het applaus uitsterft, stapt voorzitter Wim van Hees van Ademloos het podium op. Hij bedankt alle artiesten in de Bourla. En nog een paar honderdduizend mensen op deze planeet. Elke keer onderbroken door een luid applaus. ‘Tot slot’, zegt hij, ‘is er nog één iemand die ik wil bedanken: de burgemeester van deze stad.’
Hij zwijgt even, niet van zijn gewoonte. ‘Ik weet dat we ooit grondig van mening verschilden, dat er in de media woorden gevallen zijn. Maar het doet mij plezier dat de partij vandaag weer één is.’ Voorzichtig applaus. Het duo Van Hees-Janssens was vorig jaar gefundenes fressen voor de media. Patrick Janssens had ooit nog gewerkt voor de reclamefirma van Van Hees. Acht jaar in hetzelfde kantoor gezeten. Maar één ding hadden ze wellicht nooit kunnen voorzien: dat ze in een later leven zouden botsen over een brug.
Janssens was intussen burgemeester geworden, een man die nooit omkeek. En: hij was voor de brug. Van Hees daarentegen was in zijn late dagen, tot zijn eigen verbijstering, actievoerder geworden. Tégen de brug. Hij, nog altijd een meester in zijn vak, had de brug en haar fijn stof zelfs naar de eerste pagina’s van de kranten gekatapulteerd. Journalisten citeerden hem vlijtig. En dan Janssens weer. Vader en zoon marketeer vochten een ultiem schaakspel voor gevorderden uit.
Tot begin maart dit jaar een internationaal onderzoeksbureau stelde: ‘Beter een tunnel dan een brug.’ Een paar uur later rinkelde de gsm van Van Hees. Op zijn scherm verscheen: ‘PATRICK BELT’. Lang geleden dat die nog eens gebeld had, maar hij had iets te zeggen. Een ‘buitengewoon moeilijke beslissing’ genomen, eigenlijk. Hij zou het morgen aan de wereld vertellen. Maar ‘ik vond dat jij eerst moest weten dat ik nu ook tegen de brug ben, Wim’.
De Oosterweelbocht van Janssens: er zijn intussen bossen papier voor gesneuveld. Net zoals over de Bocht van Mieke Vogels, vier jaar geleden. Of over de bocht van Ludo Van Campenhout, vorige week. Terzake maakte voor de gelegenheid zelfs een speciale Oosterweel-bochtenreportage. Vreemd genoeg vergaten ze, zoals iedereen, de bochten van hen ‘die beweren altijd heel consequent geweest te zijn’.
Vorige week, vraag van Phara aan Bart De Wever: ‘Gaat u stemmen bij de volksraadpleging?’
De Wever: ‘Ik ga stemmen. En ik ga “ja, maar” invullen.’
Waarop Phara niet repliceerde: ‘Tiens, mijnheer De Wever. Een week geleden ging u nog niet stemmen. En als u zou stemmen, dan zou u nee stemmen. Hebt u deze week een rendez-vous gehad met uw mediatrainer? Of bent u gewoon een zwevende kiezer?’
Quod non. Een quizvraag! Van wie is het volgende citaat? ‘Een viaduct via ’t Eilandje is uitgesloten (…) Het zou doodjammer zijn om zo een prachtig stukje Antwerpen kapot te maken (…).’ Antwoord: Dirk Van Mechelen, in Het Nieuwsblad van 23 september 1999. Van Mechelen was de man die van de komst van de Lange Wapper ‘een breekpunt wou maken’ bij de vorige verkiezingen.
Niets is dezer dagen wat het lijkt in de Scheldestad. Behalve misschien: dat actiegroepen de brug momenteel op haar grondvesten laten daveren. ‘Alleen al daarom is Oosterweel ongelofelijk interessant’, zegt politicoloog Carl Devos van de Universiteit Gent. ‘Dit is het nieuwe middenveld. Intellectuelen met een grondige dossierkennis die politici doen twijfelen. Hen het vuur aan de schenen leggen. Ze moeten dat vooral blijven doen. Want als het duizend procent zeker was dat de brug de beste oplossing was, dan hadden stRaten-generaal en Ademloos nu niet meer bestaan. Hadden ze ook allang de pers niet meer gehaald.’
Manu Claeys van de bewonersgroep stRaten-generaal is een van de actievoerders/hoofdrolspelers in de Oosterweelsaga. Er is hem iets vreemds opgevallen de voorbije jaren. Honderden keren heeft hij dezelfde presentatie gegeven: over wat er allemaal mank was aan die brug. Op de receptie achteraf zeiden politici hem vaak: ‘Jullie hebben gelijk.’ Maar een dag later zeiden dezelfde politici voor de camera’s net het tegenovergestelde. Zelfs de burgemeester. ‘In oktober 2007 zijn we op ’t Schoon Verdiep geweest’, vertelt Claeys. ‘Na onze presentatie zei Janssens: “Ik ben geen expert. Maar wat jullie mij hier nu vertellen, lijkt mij heel plausibel. Alleen vergeten jullie één ding: dat ik ook een politieke logica moet volgen.”
‘We vonden hem toen een nogal droevig figuur, een soort Hamlet. Zijn houding was vooral onbegrijpelijk omdat hij van stadsontwikkeling zijn beleidsprioriteit gemaakt had. In zijn boekje Het Beste Moet Nog Komen staat trouwens geen letter over de Lange Wapper. Redelijk hypocriet, want hij weidt bijvoorbeeld wel bladzijden uit over het net aangelegde en succesvolle Park Spoor Noord. Terwijl: als er nu één slachtoffer is van de Lange Wapper, dan is het toch wel Park Spoor Noord. Op de geluidskaarten staat dat park in het roodste rood: gedaan met daar zorgeloos te zonnen.’
Pas veel later begreep Claeys wat Janssens die avond bedoelde met ‘ik moet ook een politieke logica volgen’. En waarom hij al die tijd gezwegen had.
Midden jaren negentig. Iedereen roept unisono: de ring in Antwerpen moet gesloten worden. Want er is een verkeersinfarct op komst. Een paar ingenieurs krijgen de opdracht om een lijn te trekken van punt a naar punt b. ‘Zo is het hele Lange Wapperproject ontstaan’, zegt Claeys. ‘Vanuit een puur verkeers-technische logica. Uiteindelijk kwamen de ingenieurs af met vijf oplossingen. Aan een ‘bevriende’ ingenieur van de sectie Zeeschelde werd dan gevraagd om een nota te schrijven. Hij was nota bene ook de man die het Deurganckdok (bekend van Doel, nvdr) op zijn palmares had staan. In zijn vrije tijd heeft die een rapport geschreven van dertig bladzijden. Dat was de fond van alles: de politieke besluitvorming was genomen. Later hebben ze rond dat Lange Wapperverhaal hele discoursen geweven van milieu, stadsontwikkeling en ruimtelijke ordening. Wat daar niet in paste, werd geschrapt. Een van de meest frappante voorbeelden is Het Ruimtelijk Structuurplan 2004-2006. In de voorlopige versie van dat plan werd de Lange Wapper afgekeurd, in de definitieve versie staat het er wel in. Alle kritische passages over de Lange Wapper waren gewoon gewist. Echt: op zijn Poetins.’
Waarom is er dan nooit politieke kritiek gekomen? Claeys: ‘Omdat er rond die tijd ook een Masterplan rond de Wapper was gewikkeld. Daarin stond dat met de inkomsten van de Lange Wapper extra tramlijnen zouden worden bekostigd, een groene singel, noem maar op. Ze hadden ook kunnen beslissen om die dingen in de reguliere begroting te steken. Maar dat hebben ze heel bewust níét gedaan. Wie later kritiek had, kon meteen ook fluiten naar die tramlijnen, die groene singel…. Dat is ook de reden waarom Janssens en Kathleen Van Brempt (toenmalig Vlaams minister van Mobiliteit, nvdr) al die tijd de Wapper hebben verdedigd. Ze waren politiek loyaal aan een project waarvan ze voelden: it sucks. Kwam daar ook bij dat ze in Brussel en bij de kiezer vooral niet wilden overkomen als een lastige bende. Maar wel als sterke en daadkrachtige leiders. ” Walk and don’t look back! Wij hebben uw signaal begrepen, beste kiezer! Het moet vooruit gaan.”‘
Ook bedrijfleiders zijn daar volgens Claeys heel gevoelig voor. ‘Het zal hen worst wezen of het nu een tunnel of een brug wordt, ‘als het maar vooruit gaat’. Daar speelt de BAM, die de brug bouwt, ook heel hard op in. Omdat de naam BAM intussen zo bezoedeld is, hebben ze er zelfs hun reclamenaam van gemaakt: VOORUIT MET ANTWERPEN. “Kies voor de brug, anders staan we binnen tien jaar allemaal op straat.” Die tunnel is maar “een schets”. Terwijl dat natuurlijk holle retoriek is. Het is veel meer dan een schets. Het beste ingenieursbureau van de wereld heeft daar maandenlang met honderden ingenieurs op gestudeerd. Zij zijn trouwens heel formeel: als we er nu aan beginnen, ligt die tunnel er in 2016. Welgeteld een jaar later dan de brug.’
Vrijdag 20 juni 2008. Kinderen van het Sint-Jozefsinstituut protesteren voor de deur van ’t Schoon Verdiep. Niet het eerste protest tegen de Lange Wapper. De actiegroepen halen zowat elke dag de krant met nieuwe rapporten. Stef Kamil Carlens en Raymond van het Groenewoud zingen ‘Maar voor de mannen van ’t Schoon Verdiep is dat gezeur een benepen kritiek. We wandelen voort en zien niet om.’ Maar Janssens lijkt onwrikbaar. ‘Mijn broek zakt af van de methodes van die actiegroepen.’
Hoewel. In het geniep trekt hij naar Brussel, naar Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V). Ze beslissen om nog een onafhankelijk onderzoek te bestellen. Het laatste, om de actiegroepen te sussen. ‘Maar we weten al wat daaruit zal komen…’ Zeven maanden later is het resultaat bekend. Alleen: het resultaat is niet wat ze dachten ‘dat eruit zou komen’.
Claeys: ‘Op dat moment zijn de wegen van Janssens en Peeters uit elkaar gegroeid. Een actiegroep kon Janssens negeren, een onafhankelijk rapport niet. Dat hij bij Peeters is gaan aandringen voor een nieuw onderzoek was politiek opportunisme. Hij zag zijn stad uiteenvallen. Terwijl hij net zoveel moeite had gedaan om ze bijeen te krijgen onder de stralende A. Maar dat hij na dat onderzoek voor de tunnel gekozen heeft: dat is geen opportunisme. Janssens dacht er namelijk altijd al zo over. Alleen zat hij gegijzeld. Hij heeft zich ook laten gijzelen. En wat ook zeker speelde: hij kon als burgemeester moeilijk een actiegroep volgen. Heel opvallend: hij – en iedereen – spraken daarna over het ARUP/SUM-tracé. Niet over het tracé van de actiegroepen. Terwijl het net hetzelfde was als dat van ons. Behalve dat er geen Oosterweelknooppunt inzat.’
Peeters bleef intussen vasthouden aan de Lange Wapper. ‘In de publieke opinie bestaat de indruk dat de Open VLD de pressing voert in dit dossier’, zegt Claeys. ‘Dat klopt niet, het is vooral de CD&V die dat doet. Maar – en dat is typisch CD&V: ze doen dat nooit openlijk. Als het vroeger te heet werd, stuurde Peeters Dirk Van Mechelen de vuurlinie in. Intussen lobbyde hij achter de schermen, voerde de druk op de christelijke zuil op: op Unizo, ACW, noem maar op…. Een beetje zoals Wivina Demeester (oud CD&V-minister, nvdr) doet. Die zit in de raad van bestuur van de BAM, maar ook in tal van andere raden van bestuur. Een paar maanden geleden werd er een petitie pro-BAM gelanceerd. Daar zie je allemaal namen opduiken uit instanties waarvan Demeester ook in de raad van bestuur zit: de Modenatie, het Vlaams Architectuurinstituut…. Zo werkt Peeters ook. Typisch bijvoorbeeld was zijn aanstelling van Karel Vinck tot voorzitter van de raad van bestuur van de BAM. Peeters is ook wel zo snugger om daar geen onbekende ingenieur te zetten. En Vinck is de man van ‘Vlaanderen in actie’, een gerespecteerd ondernemer van CD&V-strekking. Hij weet: als Karel spreekt, luisteren alle journalisten. Toen de Open VLD uit de regering stapte, had hij niemand meer om de frontlinie in te sturen. En hij haat het om daar te staan: die rol gaat hem niet af. Dus stuurt hij Karel. Het werkt ook. Iedereen roept direct: “stop de persen! Karel is aan het woord! Karel is boos!” Die ruzie tussen Vinck en Janssens was voor Peeters een godsgeschenk. Intussen wordt hij slapend rijk.
‘Nee, op dit moment is hij een heel subtiele verrottingsstrategie aan het volgen in Antwerpen. Enerzijds zet hij een poker-face op – “ik lever geen commentaar, ik moei mij niet”. Maar anderzijds subsidieert hij de BAM wel om zowat de meest be-drieglijke overheidscampagne ooit te laten voeren in Vlaanderen. Onder het motto: “met geld is alles te koop, ook een volksraadpleging”. De Antwerpenaren worden bedrogen met hun eigen belastinggeld.’
Donderdag 3 september 2009. Camera’s troepen samen op ’t Schoon Verdiep. Op de agenda staat een extra gemeenteraad. Met maar één discussiepunt: moet er in de volksraadpleging ook een tweede vraag pro/contra de tunnel gesteld worden? De actievoerders zijn alvast heel hard voor. Net zoals Groen! en SP.A. Ze voelen de bui al hangen. Eén vraag en een ‘nee tegen de brug’, kan door de voorstanders geïnterpreteerd worden als: ‘de kiezer kiest niet voor de tunnel, maar vindt dat we nog wat aan de brug moeten sleutelen.’
Wat op dat moment niemand weet, is dat een geheime enquête een paar dagen eerder voor een kleine aardbeving gezorgd heeft ter hoogte van het bureau van Kris Peeters. De enquête werd eind augustus bij 1000 Antwerpenaren afgenomen door TNS Dimarso in opdracht van Noriant, de bouwheer van de Lange Wapper. De resultaten zijn opmerkelijk: twee derde van Antwerpen kondigt aan te zullen gaan stemmen. En vooral: in alle partijen, dus ook CD&V en Open VLD, zijn er meer tegen- dan voorstanders van de brug. Vooral vraag 23 van de enquête doet Peeters’ wenkbrauwen fronsen. Ze lijkt op de tweede vraag uit de volksraadpleging. ‘Als u voor het blok gesteld wordt, wat kiest u dan? Een tunnel of een brug?’ Uitslag: 33 procent kiest voor een brug, 59 procent voor de tunnel.
Peeters blaast en neemt zijn gsm. Op het scherm van een paar gsm’s van Antwerpse politici verschijnt: ‘KRIS belt.’
De betrokkenen krijgen een duidelijk bevel. Zorg ervoor dat er geen tweede vraag komt. No pasarán, Patrick Janssens.
Er volgen nog een paar rendez-vous tussen Peeters en Janssens. Maar die laatste beseft dat hij voor de keuze staat: geen tweede vraag of een wisselmeerderheid vormen met Filip Dewinter van Vlaams Belang. Een keuze die er voor Janssens geen is. Er komt geen tweede vraag.
‘Er is één ding dat ik niet begrijp’, zegt Carl Devos. ‘Dat Janssens toen niet naar zijn socialistische minister in de Vlaamse regering gebeld heeft: “Roep uw minister-president onmiddellijk tot de orde. Hij moet zich niet moeien in Antwerpen.” Lieten had ook een persmededeling de wereld kunnen insturen: “Deze demarche van Peeters is niet gedekt door de Vlaamse regering.” Maar dat heeft ze merkwaardig genoeg niet gedaan. Of praten Janssens en Lieten niet meer met elkaar? En waar zit Caroline Gennez? Het minste wat je kunt zeggen, is dat de SP.A hier toch een heel belabberd figuur slaat. Ik begrijp natuurlijk dat Lieten in een moeilijke positie zit. Ze is zelf nog lid geweest van de raad van bestuur van de BAM.’
Meer nog: haar man is een van de topmannen van een studiebureau dat samenwerkt met de BAM. Om even de sfeer te schetsen: in De Morgen schreef Walter Pauli dat Ingrid Lieten, in aanwezigheid van Caroline Gennez, hem ooit ‘op een kanonnade van verwijten trakteerde omdat De Morgen de tegenstanders van BAM te veel aan het woord liet’. Het moeten gezellige dagen zijn daar in het Rode Fabriekske. Trouwens, over gezelligheid gesproken. Hoe zou het eigenlijk zijn met Steve Stevaert? De man die mee aan de wieg stond van de BAM en de Lange Wapper. Even Hasselt bellen.
‘Hallo, met Steve Stevaert… Met mij alles goed, hoor, maar over de Lange Wapper zeg ik absoluut niets. Doe uw werk maar. Nog een fijne dag.’
Graag hadden we Stevaert een paar vragen gesteld over zijn relatie met kameraad Patrick. En over het ‘publieke geheim’ dat Kris Peeters Janssens probeert te isoleren binnen de SP.A.
Dinsdag 29 september 2009. Het Zuiderpershuis in Antwerpen, waar Janssens nog ‘Patrick’ heet. De burgemeester spreekt hier vanavond zijn fans toe. Maar hij is te laat. ‘U zult wel weten waarom’, zegt de presentator. ‘Patrick heeft een beetje ruzie met Karel Vinck en de BAM. En de media moeten ook gevoed worden.’
Maar zie, daar is hij al. Het vragenuurtje met Patrick kan beginnen. Eerste vraag: hoe voelt het, beste Patrick, om in het oog van de storm te vertoeven?
Patrick: ‘Er is een ding dat mij zorgen baart. Journalisten zeggen mij: “Over het inhoudelijke hebben we al genoeg gepraat. Laten we het nu eens over die ruzies hebben.” Dat is nefast. Mensen die mij twee weken geleden nog zeiden “we gaan nee stemmen”, zeggen nu: “Al dat gezeur, dat ze die brug al gauw leggen…”
Nog een vraag voor Patrick. ‘Waarom stappen wij niet uit de BAM? We kunnen toch zeggen tegen de mensen dat we een ingeving gehad hebben van de Heilige Geest?’
Presentator: ‘Socialisten krijgen geen ingevingen van de Heilige Geest.’ ( lacht)
Patrick: ‘We hebben ernstig overwogen om uit de BAM te stappen. Maar een paar dagen voor de volksraadpleging zou dat een louter symbolische daad geweest zijn. De ratten verlaten het zinkend schip.’
‘Janssens staat bekend als een briljant strateeg’, zegt Carl Devos. ‘Maar de laatste weken begrijp ik hem totaal niet meer. De aanvallen op de BAM, de ruzie met Vinck: het is allemaal zo volstrekt on-Janssens. Hij heeft zich altijd geprofileerd als iemand die boven de partijen stond, de man van alle Antwerpenaren. En plots daalt hij af, wordt hij terug politicus. Het moet hem blijkbaar bijzonder hoog zitten. Verstandig is het in elk geval niet. Hij doet niet alleen zijn zorgvuldig opgebouwde imago teniet, goed nieuws voor het nee-kamp is het al evenmin. Ik vrees dat de mensen die dit schouwspel aanzien, denken: foert, ik ga niet stemmen. Nu goed, alle politici hebben dit dossier al op een onwaarschijnlijke manier verknoeid. En ze blijven het maar verknoeien. Maar waarover gaat het nu eigenlijk? Over welke partij de grootste is? Of over welke oplossing de beste is?’
Zaterdag 3 oktober 2009. De burgemeester heeft gelijk. Die ruzies altijd, de inhoud nu. In de Stadsfeestzaal op de Meir heeft BAM een grote winkel afgehuurd. Op de etalage staat: VOORUIT MET ANTWERPEN, alles wat u moet weten over de Oosterweelverbinding. Tientallen mensen staan binnen rond de maquette – Antwerpen is in de ban van de brug. Vooraan staan een mijnheer en een mevrouw met een BAM-badge op hun trui. Tussen de menigte lopen mensen die geheimzinnig in oren fluisteren: ‘Niet geloven was ze zeggen. Beneden is een winkel van Ademloos waar de waarheid verteld wordt.’ ’t Lijkt wel de comeback van de Witte Brigade. Bij de maquette is het intussen gezelligheid troef. Er wordt hevig voor en tegen de brug gescholden: het begrip ‘meningsverschil’ lijkt weer in ere hersteld. Met dank aan de BAM. Ook Knack doet zijn duit in het zakje. En heeft een paar vragen voor mijnheer en mevrouw BAM.
Mijnheer BAM, er is de laatste tijd veel heisa over de 18 rijstroken die aan het Sportpaleis komen. Is dat geen probleem?
GEZELSCHAP: (dat rond ons staat)‘Wát? 18 rijstroken? Is dat waar, mijnheer?’
MIJNHEER BAM:(sust) Jaja, maar laten we ons vooral op het positieve concentreren. Ik wil jullie eens een vraag stellen: staan jullie soms in de file?
GEZELSCHAP: (knikt) Ja, mijnheer, elke dag. ’t Is verschrikkelijk.
MIJNHEER BAM: Wel, de Lange Wapper biedt een constructieve oplossing voor al die problemen. Nooit zullen jullie nog in de file staan.
Maar waarom is er niet over 18 rijstroken gecommuniceerd?
MIJNHEER BAM: (geïrriteerd) Mijnheer, die maquette staat hier al een jaar lang. U had dat allang kunnen zien. Concentreer u niet op het negatieve, maar op het positieve. (tegen het gezelschap) Heeft er iemand anders vragen?
(wendt zich dan maar tot mevrouw BAM) Wordt er dan niet gezocht naar een oplossing?
MEVROUW BAM: Ja, onze ingenieurs zijn aan het bekijken of het niet anders kan. Maar ik wil u geen valse hoop geven.
En als het inderdaad anders kan, zal de BAM een nieuwe bouwaanvraag moeten indienen. Weer jaren vertraging.
MEVROUW BAM: Dat moeten we nog eens bekijken. Misschien vinden we wel een creatieve oplossing.
En avant. Het zijn leerrijke tijden in de Scheldestad. Over mens, maatschappij en brug. En om een filosoof te citeren: het beste moet nog komen.
DOOR STIJN TORMANS
‘Kris Peeters is een heel subtiele verrottingsstrategie aan het voeren in Antwerpen.’
