Vraag aan tien voetballief-hebbers wat ze nog weten over het EK van 20 jaar geleden en negen zullen er antwoorden: de volley van Marco van Basten in de finale tegen de Russen. Maar er was meer, veel meer.
Europa staat in 1988 aan de vooravond van grote veranderingen. Vooral in het oosten, achter het IJzeren Gordijn, begint het te rommelen. Gorbatsjov is aan de macht gekomen en met hem heeft ook de democratie aan kracht gewonnen. Het grote Sovjetrijk kraakt in zijn voegen. In ons land is het business as usual. Op 9 mei wordt de regering Martens VII – die amper een half jaar heeft standgehouden – ingeruild voor Martens VIII. Twee weken eerder, op 30 april, zitten miljoenen Belgen aan het scherm gekluisterd voor het Eurovisiesongfestival. Céline Dion legt er de basis voor een grote carrière. De belangstelling voor het songfestival is met de recente Belgische overwinning in het achterhoofd ( Sandra Kim in 1986) misschien zelfs groter dan die voor het EK voetbal. Want de Rode Duivels blijven dit keer thuis.
Waar zijn de helden van Mexico?
Op 10 september 1986 rolt de bal voor het eerst in de voorronde van het EK. Ook België speelt die avond, thuis tegen Ierland. Het zelfvertrouwen van de Rode Duivels is groot. Enkele maanden eerder hebben Ceulemans en co op het WK in Mexico een vierde plaats behaald, slechts gestuit door het Argentinië van Maradona, de latere wereldkampioen. Het loopt die septemberavond helaas niet meer zo vlot. In de laatste minuut geven de Belgen met een penalty een kostbaar punt weg. Ook in Dublin (0-0) en thuis tegen Bulgarije (1-1) blijven de Duivels op een gelijkspel steken, zodat ze een jaar later, op 23 september 1987, voor de match van de waarheid staan in Sofia. De Bulgaren zijn met 2-0 te sterk en enkele weken later doen de Schotten het drama nog eens over in Glasgow (2-0). België uitgeschakeld en vertrokken voor een zwarte reeks: geen enkele EK-deelname zullen de Duivels nadien nog via de kwalificaties kunnen afdwingen. De winst in de groep gaat naar de verrassende Ieren. Met een fameuze thanks aan de Schotse buren, die concurrent Bulgarije verslaan in Sofia.
België is niet de enige WK-coryfee die het laat afweten. Frankrijk, de bronzen medaille van Mexico en de uittredende Europese kampioen van ’84, weet in acht wedstrijden amper vier keer te scoren en maar één keer te winnen (tegen IJsland). Het swingende middenveld Platini– Giresse– Tigana is definitief uitgedanst. Thuis tegen Oost-Duitsland en de Sovjet-Unie wordt er zelfs verloren. De USSR verzekert zich met een draw bij haar communistisch broertje DDR van deelname aan het EK.
Enkele andere grootmachten doen het daarentegen uitstekend: Engeland speelt in zes wedstrijden een doelsaldo van 19-1 bij mekaar (8-0 tegen Turkije!) en zelfs Italië dwingt met aanvallend voetbal en veel doelpunten de kwalificatie af.
Spanje en Denemarken mogen ook naar West-Duitsland afreizen, zij het met de nodige mazzel. De Spanjaarden eindigen nipt voor Roemenië, dat op de slotspeeldag in Wenen niet voorbij Oostenrijk raakt (0-0). De Denen mogen dan weer hun Scandinavische broeders uit Finland op hun blote knieën danken. De Finnen halen één overwinning, uitgerekend tegen Tsjecho-Slowakije, dat zo tweede eindigt, op één punt van Denemarken.
Dé farce van de voorronde komt uit de Rotterdamse Kuip. Op 28 oktober 1987 speelt Nederland tegen Cyprus. Het wordt snel 1-0 en dan gooit een onverlaat een sinaasappel op het veld … met een vuurwerkbom erin. De bom ontploft vlakbij de Cypriotische doelman, die vervangen moet worden, en de Cyprioten verlaten het veld. De scheidsrechter laat de match toch uitspelen. Het wordt 8-0, maar het verhaal krijgt uiteraard een staartje. Oranje vreest voor een zware straf: uitsluiting of een reglementaire nederlaag, waardoor Griekenland de kans zou krijgen om Nederland nog in te halen. De sanctie is echter opvallend mild: de wedstrijd moet overgespeeld worden achter gesloten deuren. In een doodstille De Meer (het toenmalige stadion van Ajax) wordt het 4-0. De Hollanders laten het verder niet aan hun hart komen en plaatsen zich met veertien punten, het meeste van alle deelnemende landen.
Bij de loting van de poules worden volgende kwartetten gevormd: gastland West-Duitsland, Spanje, Italië en Denemarken in groep A. Nederland, Engeland, Ierland en de Sovjet-Unie in groep B.
De verrijzenis van San Marco
Dat Oranje zich kwalificeert voor het EK in West-Duitsland is de logica zelve en dat onze noorderburen als sportnatie boordevol vertrouwen zitten, blijkt uit eerdere gebeurtenissen van 1988. In februari wint Yvonne van Gennip, de favoriete schoondochter van heel Nederland, drie gouden schaatsmedailles op de Olympische Winterspelen van Calgary. In april zegeviert Jelle Nijdam voor eigen volk in de Amstel Gold Race. En in het voetbal halen Nederlandse clubs de finale van EC1 en EC2. PSV wint met de strafschoppen van Benfica, Ajax moet met 1-0 de duimen leggen tegen KV Mechelen.
In de eerste groepswedstrijd wordt het Nederlandse elftal danig met beide voeten weer op de grond gezet. Tegenstander is de Sovjet-Unie, de best voetballende ploeg van het WK in Mexico, die toen echter door de ontketende Rode Duivels over de knie werd gelegd (3-4). De Russen spelen ondertussen minder sprankelend, meer beredeneerd. Tegen Oranje houden ze met moeite het hoofd boven water in de eerste helft. In de tweede helft worden hun tegenprikken gevaarlijker en binnen de tien minuten is het zover. Belanov breekt uit op rechts en zijn voorzet bereikt Rats, die de bal voorbij VanBreukelen dreunt. Nederland bekomt niet meer van die optater.
In de andere groepswedstrijd nemen de Ieren erg verrassend de maat van hun gezworen rivaal Engeland (1-0). Wanneer vervolgens Albion tegenover Oranje komt te staan, is dat meteen een duel op leven en dood. Wie verliest, mag inpakken.
De Nederlandse bondscoach Rinus Michels dropt voor deze cruciale match Marco van Basten weer in de ploeg. Het is een gok: San Marco heeft er een seizoen van blessureleed op zitten en is bij AC Milan nauwelijks van de bank gekomen. De Engelsen, mede door hun voorronde een van de topfavorieten voor de eindzege, gaan voor eerherstel en trekken meteen ten aanval. Lineker (de topschutter van Mexico) en Hoddle geselen het doelhout, maar de goden trekken hun handen af van Engeland. Net voor de rust kapt Van Basten zich vrij en prikt de bal in het hoekje, naast PeterShilton – die nota bene zijn 100ste interland speelt. In de tweede helft zorgt Bryan Robson voor de gelijkmaker, maar op vijf minuten tijd slaat Van Basten nog twee keer toe: 3-1.
Groen-witte tranen
De Engelsen zijn na twee nederlagen totaal het noorden kwijt, de hooligans maken grootscheeps amok en ook de derde wedstrijd tegen de Sovjet-Unie gaat verloren (1-3). De Russen, die eerder gelijkspeelden tegen Ierland (1-1) worden groepswinnaar. De andere halvefinalist moet uit het duel Nederland-Ierland komen. De groen-witten hebben aan een puntje genoeg.
Niemand had durven bevroeden dat Ierland dit voor mekaar kon krijgen. De kwalificatie in de groep met België was echter geen toeval. Bondscoach Jack Charlton – in een ver verleden bij de Engelse nationale ploeg het mes in de verdediging – heeft in zijn geboorteland gespeurd naar voetballers met Ierse roots en hen opgeroepen voor zijn groene leger. Het Ierse team bulkt dan ook van talent uit Manchester en Liverpool. Big Jack zet een stevige organisatie neer, waarop Engeland helemaal en de Russen bijna de tanden stuk bijten. De Ieren beginnen ongecompliceerd aan de match tegen Oranje en komen enkele keren dicht bij de openingstreffer. Het Nederlandse elftal bakt er weinig van en Michels brengt met Johnny Bosman en Wim Kieft twee extra spitsen in. Acht minuten voor tijd neemt Ronald Koeman de bal met een volley op de slof. Het schot kraakt en lijkt nergens naartoe te gaan, tot Kieft er in een reflex zijn hoofd tegen zet. De bal dwarrelt langs Pat Bonner in doel. 1-0, Dame Fortuna lacht Nederland toe. De Ieren wenen, maar worden tot een halfuur na de match toegejuicht door hun dankbare supporters.
In de andere poule domineren West-Duitsland en Italië. Beide landen houden elkaar in evenwicht in de boeiende openingswedstrijd van het toernooi (1-1). Ook Spanje-Denemarken pleziert de neutrale toeschouwer (3-2). In wat volgt, steken de Mannschaft en de Squadra erboven uit. De Denen zijn niet meer het wonderteam van ’84 en ’86 en verliezen nog tweemaal met 2-0. De Spanjaarden werpen tegen Italië een muur op, maar twintig minuten voor tijd hanteert Vialli de sloophamer. In de laatste match winnen ook de Duitsers van Spanje (2-0), getekend Rudi Völler, die twee keer scoort.
De halve finales plaatsen de Azzurri tegenover de Sovjet-Unie. Met West-Duitsland tegen Nederland staat een historisch geladen duel op het programma.
“Auf Wiedersehen, Deutschland”
Spreek een Hollander niet over de Duitsers. De oorlog, meneer, u weet wel. De haat jegens de oosterburen zit jarenlang ingebakken in de broodjes kroket en wordt mee opgeslurpt met de karnemelk. Komt daar nog eens bij: het drama van ’74. Het Oranje van Cruijff, Rensenbrink, Haan en co speelt dan magistraal totaalvoetbal. In de eerste minuut van de finale tegen West-Duitsland schiet Neeskens al een strafschop binnen. De Duitsers buigen, maar breken niet. Gerd Müller, derBomber, slaat twee keer toe en dompelt Nederland in rouw.
Bondscoach tijdens dat WK is toevallig ook Michels. Tien jaar later, in 1984, keert ‘de Generaal’ terug naar de nationale ploeg. De basis van zijn filosofie is nog steeds dezelfde: snelle balcirculatie en dan een splijtende dieptepass. Maar ten opzichte van de eerste wedstrijd tegen de Sovjet-Unie heeft Michels zijn pionnen herschikt: minder aanvallend, meer behoudend, de Duitsers op zijn Duits aanpakken. Voor de wedstrijd voelen de Nederlanders dat dit de dag wordt. De generatie is talentrijk en de spelers struikelen dit toernooi eens niet over elkaars ego. Nauwelijks intern gekrakeel, de Duitse vijand wordt als één man in de ogen gekeken.
In de eerste helft dollen Ruud Gullit en Van Basten met hun bewakers Borowka en Kohler. Oranje domineert, maar scoort niet. In de tweede helft dribbelt de jonge Klinsmann zich tot in de backlijn. Rijkaard vangt hem op en Klinsmann gaat gewillig over het been. Penalty. Van Breukelen kan de knal van Matthäus alleen maar verder in het zijnet duwen. De Hollanders reageren als door een wesp gestoken. Jan Wouters schoffelt Völler en geeft nog een tik na, meteen staan vier scheldende Nederlanders over de kermende Duitser gebogen. Maar ook op voetbalgebied heerst Oranje. Een kwartier voor het einde haalt Kohler met een sliding de bal uit de voeten van Van Basten. De ene Schwalbe is de andere waard, denkt de scheidsrechter, en de bal gaat op de stip. Ronald Koeman mist niet.
Nederland ruikt bloed en gaat door. In de voorlaatste minuut schuift Wouters de bal volgens de richtlijnen van Michels in de diepte op Van Basten. Die schudt zijn kwelduivel Kohler af en glijdt de bal langs Eike Immel in doel. Het Legioen – 14.000 man sterk en al de hele wedstrijd de 40.000 koele Duitsers overschreeuwend – viert uitgelaten feest en schudt decennia frustratie van zich af.
Een moment voor de eeuwigheid
Wegbereider van de zege is Ruud Gullit. Koeman stuurt en Van Basten scoort, maar de donkerhuidige kapitein blaast de ziel in het team. Het is de spirit van de reggae, de muziek van de onderdrukte man, die uitstraalt in zijn rastakapsel en zijn dweepzucht met de gevangen NelsonMandela, voor wie op 11 juli Wembley in een muzikaal eerbetoon is volgelopen. Gullit, zoon van een Surinaamse migrant en zijn Amsterdamse ‘buitenvrouw’, heeft die achterstelling van kleurlingen zelf vaak genoeg mogen ondervinden. Hij zal – Davids, Seedorf en anderen ten spijt – de enige échte leider met Surinaamse roots blijven, die het Nederlandse elftal ooit kent.
Na de halve finale verkeert Oranje in euforie, maar Michels drukt hen met de neus op de feiten: nu moeten we ook de finale winnen. Het wordt opnieuw een clash met de Sovjet-Unie, die in de andere halve finale Italië gewiekst heeft uitgeschakeld.
De Sovjet-Unie bevindt zich als staat op een keerpunt. De pe-restrojka en de glasnost breken door, Hongarije en Polen krijgen meer vrijheid en anderhalf jaar later zal de Berlijnse Muur vallen. De dag van de finale is historisch: uitgerekend op die 25ste juni tekenen de Sovjet-Unie en de Europese Unie hun wederzijdse erkenning.
Op het veld hoeft de vrede niet meteen getekend te worden. De Russen voelen misschien dat de spotlights van de geschiedenis over hen schijnen en nemen het initiatief in handen. Oranje overleeft de storm en komt langzaam maar zeker in de match. Erwin Koeman zwiept een hoge bal voor doel, van Basten legt terug en Gullit kopt de bal met een buffelstoot in doel. De wedstrijd wordt ruwer, ook bij het begin van de tweede helft, maar dan acht San Marco zijn gloriemoment gekomen. De 37-jarige Mühren krult een voorzet tot ver voorbij de tweede paal. Daar neemt Van Basten de bal in één keer op de slof. Met een tijdloze guirlande verdwijnt de bal boven de grijparmen van de reus Dassaev in de verste bovenhoek. Michels, de oude Generaal, slaat zich van ongeloof de hand voor de mond.
2-0, maar de Sovjets geven niet af. Belanov ramt op de paal en ziet minuten later Van Breukelen in de goede hoek duiken bij zijn strafschop. Die misser dooft bij de rood-witten meteen het heilige vuur. Nederland speelt de match uit en is Europees kampioen. Gullit steekt de beker de hoogte in en draagt die op aan zijn idool Mandela. S
Volgende week: “David en Goliath”, de EK’s van 1992 en 1996.
Bij Roularta Books verscheen ‘De geschiedenis van het
EK voetbal 1960-2008′
door peter mangelschots
