Voetbal verenigt en verdeelt Kroatië, vrijdag in zijn hoofdstad Zagreb tegenstander van België in een cruciale kwalificatiewedstrijd voor het WK 2014 in Brazilië. ‘Alles wat fout gaat in het voetbal is een afspiegeling van de politieke cultuur in dit land.’ Welkom in de Balkan.

Er hangt een vreemde sfeer op Trg bana Josipa Jelacica, het grote plein in het centrum dat genoemd is naar een negentiende-eeuwse landvoogd. Zijn ruiterstandbeeld is het symbool van eenheid en behoud van nationale identiteit. Na de Tweede Wereldoorlog werd het met de grond gelijkgemaakt, maar in 1991, na de uitroeping van de onafhankelijkheid, kwam er een nieuw in de plaats. Het Josip Jelacicplein is het kloppende hart van de hoofdstad. Tramlijnen, winkel- en uitgangsstraten komen er samen. In 1998 werd de derde plaats op het WK in Frankrijk er gevierd. Maar vandaag wordt de aandacht er getrokken door een paviljoentje waarin mensen staan aan te schuiven om petitielijsten tegen corrupte politici te ondertekenen. Een van hen is Snjezana Tadic. Zij is afkomstig van de buurt van Vukovar, internationaal bekend van het bloedbad dat er tijdens de onafhankelijkheidsoorlog werd aangericht, ze vluchtte net op tijd met haar ouders naar Zagreb en is daar nu stadsgids. Maar tevreden is ze niet.

“Niemand is tevreden”, zegt ze. “Kroatië is een prachtig land met mensen met een groot hart en enorme mogelijkheden, maar het is helemaal kapotgemaakt door de politici. Ivo Sanader, de voormalige premier die in de gevangenis zit voor grootschalige corruptie, zegt – nu hij niets meer te verliezen heeft – dat iederéén het deed. Tja. Het wantrouwen van buitenlandse investeerders is begrijpelijk. In de Europese Unie werkt 1 op de 10.000 werknemers in een publieke instelling. Hier is dat 1 op 80! Wat kost dat niet?! Kroatië heeft de hoogste belastingen en de laagste maandlonen van de EU. Al dat overheidspersoneel is op zijn gemak tot zijn pensioen. Het hoeft niet veel te werken, alleen maar te gehoorzamen. Er is helemaal geen dynamiek. Dat is een erfenis van het communisme. Hoe meer je te weten komt, hoe pessimistischer je wordt. Maar er is stilaan toch iets aan het gebeuren. Nu we sinds 1 juli erkend zijn als EU-lidstaat hoop ik dat ik bij de Europese Unie terechtkan met klachten over publieke instellingen en dat er dan wél iets aan gedaan wordt.”

Joegoslavië wereldkampioen

’s Avonds ontmoeten we Branko Strupar, Kroaat van Zagreb die voor Genk en onder meer op het WK 2002 ook voor België speelde. Ook hij zal af en toe zuchten. “Kroatië is in diepe crisis, door de schulden en de economische crisis”, zegt hij. “De oorlog verpestte alles. Het zal nog lang duren voor het land op de juiste weg is. De oorlog is de grootste catastrofe ooit. Die was niet nodig. Maar Slobodan Milosevic streefde met Joegoslavië naar een Groot-Servië en dat ging steeds meer ten koste van de Kroaten. Jammer. Was Joegoslavië samengebleven, met respect voor alle deelrepublieken, dan was onze nationale ploeg nu de sterkste ter wereld. Sterker dan Spanje en Brazilië. Het is de schuld van de politiek. En over politiek praat ik niet. Voetbal is mijn ding.”

Maar, voegt hij er meteen aan toe, ook het voetbal is in Kroatië al jaren in grote crisis. “Er is geen normale competitie meer. Dinamo Zagreb is al acht jaar na elkaar kampioen. Bij Rijeka is er nu een Italiaan die investeerde in spelers. Misschien kunnen die voor wat concurrentie zorgen. Maar de rest is arm en kampt met financiële problemen. Ook voor Hajduk, de voormalige topclub, is het van dag tot dag overleven. Zolang bij Dinamo Zdravko Mamic baas is, zal dat niet veranderen. De voorbije jaren verkocht hij voor meer dan honderd miljoen euro. Hij zou zelfs een speler met één been verkocht krijgen. Vorige zomer verkocht hij Tin Jedvaj aan AS Roma voor zes miljoen, iemand van zeventien die hier nog maar zeven en een halve wedstrijd in het eerste elftal gespeeld had. En afgelopen zomer zou Alan Halilovic voor tien à vijftien miljoen naar Tottenham zijn gegaan, was er niet zijn vader geweest om dat tegen te houden. Hij is ook pas zeventien, zit momenteel op de bank bij Dinamo, maar debuteerde wel al met de nationale ploeg.

“Mamic is de machtigste man in het Kroatische voetbal, ook bij de bond is hij het die bepaalt wat er gebeurt. De supporters willen hem weg. De harde kern van Dinamo, de Bad Blue Boys, schreeuwen elke wedstrijd dat hij een zigeuner is en moet opstappen. Dinamo is de rijkste club van Kroatië, wordt elk seizoen kampioen, meestal met een straat voorsprong, maar toch: de ontevredenheid is enorm. Ongelooflijk. Volgende week moet het tegen PSV spelen zonder publiek, gesanctioneerd voor racistische spreekkoren tegen Mamic!”

Het is niet de enige Kroatische club die problemen kent met supportersgeweld. Tijdens ons bezoek vorige week werden de kranten gevuld met commentaren over zware supportersrellen tijdens de Dalmatische derby tussen Rijeka en Hajduk Split en het feit dat er een kind gewond raakte door een vuurpijl. “Te veel volk binnengelaten? Te weinig politie? Te weinig controle? Mijn conclusie is: slechte organisatie. Onprofessioneel. Ook de supporters van Hajduk zijn natuurlijk niet tevreden. Er gaan geruchten dat de club overgenomen zal worden door Amerikanen of Russen en dat willen zij ten koste van alles vermijden.”

Ook bij de nationale ploeg is het crisis. “Na de thuisnederlaag tegen Schotland en het daaropvolgende gelijkspel in Servië is het alarm afgegaan. Sindsdien is de druk op bondscoach Igor Stimac, de man van Mamic, enorm. Bovendien is de sfeer in de groep niet goed.”

We ontmoeten Strupar in café After Eight in de shoppingcenter Precko, een buurt waar opvallend veel gokkantoren en speelzalen gevestigd zijn. “Ik zou die allemaal sluiten”, zegt hij. “Er zijn zowat overal in de wereld veel problemen met gokken, lees ik. De maffia kan miljoenen verdienen door één wedstrijd te fiksen. Hier gokken veel mensen elke dag. Ze zouden hun laatste kuna geven om iets meer te winnen. Ze denken: Manchester United tegen West Bromwich, dat is zeker een thuiszege. Maar dan wordt het 1-2!”

Kroatië boven

Zdravko Mamic. De naam is gevallen. Volgens de Kroatische pers gaf hij al toe dat hij wedstrijden regelde. Maar hijzelf ontkent dat. Hij is in elk geval een controversiële businessman die bekendstaat voor een agressieve aanpak van al wie hem voor de voeten loopt. Onlangs werd er een gevangenisstraf van een jaar tegen hem geëist omdat hij in een radio-interview had gezegd dat minister van Sport, Wetenschappen en Opvoeding Zeljko Jovanovic een Serviër is die alles haat wat Kroatisch is en dat het onverantwoord is dat een Serviër een van de hoogste officiële posities in Kroatië bekleedt. President Ivo Josipovic hekelde de “primitieve, vulgaire en haatdragende taal” en eerste minister Zoran Milanovic zei dat Mamic de schaduwzijde van Kroatië vertegenwoordigt. Voorheen noemde Zeljko Jovanovic het Kroatische voetbal een groot moeras dat gezuiverd moet worden. Dat was nadat Zeljko Siric, toenmalig ondervoorzitter van de bond, en de toenmalige baas van de scheidrechters wegens omkoping de gevangenis in moesten. Mamic werd vooral geviseerd door zijn vele controversiële transfers en het feit dat Dinamospelers gedwongen werden om een contract te tekenen met zijn zoon Mario, die samenwerkt met de in New York gedomicilieerde en door de FIFA erkende makelaar Nikky Vuksan. Een van hen, international Eduardo da Silva, trok zelfs naar de rechtbank om onder een contract uit te raken dat hem verplichtte voor de rest van zijn carrière 25 procent van zijn loon af te staan.

Maar Tomislav Butina, ex-doelman van onder meer Club Brugge en Kroatië, bekijkt het anders. Hij is momenteel keeperstrainer in de jeugdacademie van Dinamo én van de nationale jeugdploegen. Zdravko Mamic is zijn baas. Hij pikt ons ’s anderendaags op in ons hotel en maakt met ons een rondrit om ons de schoonheid van zijn geboortestad te tonen. Over de heuvels waarop Zagreb is gebouwd, met uitzicht op altijd wel een van de spitsen van de 65 kerken die de Kroatische hoofdstad rijk is. Eindigen doet hij met ons in restaurant Trilogija. “Er is geen betere manier om ons land te presenteren dan te laten proeven van onze producten”, zegt hij. “Wij zijn levensgenieters. Dat zal je wel smaken.” Dat moeten wij bevestigen.

Een van de exportproducten is voetbaltalent. Dinamo is op dat vlak wereldvermaard. “Omdat Zdravko Mamic ons daarvoor de beste werkomstandigheden bezorgt”, zegt hij. “Kroaten zijn getalenteerd in balsporten, maar talent volstaat niet. Er moet hard en goed gewerkt worden, ook individueel, om dat te ontwikkelen en tot rendement te brengen. Daar zijn we de besten in. Maar de moeilijkheid is nu, sinds we EU-lid zijn: wat te doen nu onze jeugdspelers niet meer vanaf achttien, maar vanaf zestien jaar en een dag vrij zijn? We kunnen hun zakken al vanaf veertien of vijftien jaar vol met geld steken, maar welk effect zal dat hebben op hun hersenen en hun emoties? Sommigen hebben geen voldoende sterke families achter zich en we willen kinderen niet kapotmaken. Er zijn voldoende slechte voorbeelden van wat geld met hen kan doen. Daarom is het onze zorg hen gezond te houden.

“Ons U15-team, spelers van het geboortejaar 1998, won in augustus de Nike Premier Cup. Dat is het officieuze wereldkampioenschap voor die leeftijd. Vergeet niet dat Kroatië een land is van maar een miljoen of vier inwoners – en niet van zestig of tachtig miljoen, zoals Frankrijk en Duitsland. Dat is maar de grootte van een stad. Toch zijn we bij de jeugd bij de besten. De directeur van onze jeugdacademie, Romeo Jozak, kreeg onlangs een aanbieding van Arsenal, maar Mamic zei neen.

“We zijn nog een jonge natie en ons grootste probleem is dat onze politici niet ingrijpen.

“Als we onze tv aansteken, dan gaat het altijd weer over het verleden. Te weten wie schuldig is en wie niet, is ook belangrijk. Maar het belangrijkste is de toekomst. Als we onze tv aansteken willen we vernemen wie de problemen kan oplossen en ons die toekomst kan geven.”

Dinamo on ice

’s Avonds verliest Dinamo Zagreb in de Europa League met 3-0 van het Bulgaarse Ludogorets. In de Kroatische krant Jutarnji list maakt Tomislav Zidak zich vrolijk over de manier waarop de tegendoelpunten vielen. Al tien jaar hekelt hij de manier van werken van Zdravko Mamic, vertelt hij ons in zijn stamcafé ‘Van Gogh’ in de buurt van zijn kantoor. “Maar er verandert niets. Mamic krijgt van iedereen kritiek, niemand houdt van hem, maar hij is nog altijd daar en blijft maar doorgaan met trainers te ontslaan en spelers te transfereren. Kovacic voor 10 miljoen euro naar Inter, Modric voor 21 miljoen naar Tottenham, Eduardo voor 12 miljoen naar Arsenal, Corluka voor 13 miljoen naar Manchester City,… Uit protest gaan er intussen al meer mensen kijken naar het ijshockey dan naar Dinamo.”

Dat Mamic binnenkort in de gevangenis zal belanden, na zijn uithaal naar de minister van Sport, gelooft Zidak niet. “Wie heel veel geld heeft, steken ze hier niet in de gevangenis. Oké, met de vroegere eerste minister deden ze dat wel, maar hij was dan ook de Cristiano Ronaldo van de corruptie.” Dinamo speelt geregeld met negen buitenlanders, merkt Zidak op. “De eigen talenten die doorbreken, verkoopt Mamic steeds vroeger. Die blijven hier hoogstens één à twee jaar. Kopen doet Mamic vooral in Zuid-Amerika en in Portugal. Het is big business. Financiële problemen kent Dinamo niet. Al de andere clubs wel. Geldgebrek is het probleem van het Kroatische voetbal, en mismanagement.”

Meer dan de helft van de kern van de nationale ploeg zijn spelers die afkomstig zijn van Dinamo Zagreb. Vier van hen spelen momenteel nog voor de Kroatische landskampioen: Josip Simunic, Alen Halilovic, Arijan Ademi en Josip Pivaric. “Het grootste probleem van de nationale ploeg is dat er te veel verschillende mentaliteiten in zitten”, zegt Zidak. “Vergeet niet dat sommigen van hen opgroeiden in het buitenland: zoals Simunic in Australië, Ilicevic in Duitsland, Rakitic en Petric in Zwitserland. Dat botst wel eens. Zeker na de nederlaag tegen Schotland is de sfeer niet meer goed. Bondscoach Igor Stimac is niet geliefd omdat hij de man is van Mamic. Ach, Mamic. Een probleem voor veel mensen is ook dat Sammir zijn lieveling is. Een Braziliaan van Dinamo die al voor Kroatië speelde en van wie de levensstijl weinig voorbeeldig is. Hij wordt bijvoorbeeld wel eens dronken gesignaleerd in nachtclubs. Maar hij is wel de beste voetballer van onze competitie.” (lacht)

Mamic for president

Op het Josip Jelacicplein is het aan het referendumpaviljoentje nog steeds aanschuiven. De man achter de petitielijsten spreekt te weinig Engels om onze vragen te beantwoorden en brengt ons in contact met zijn vrouw, die journaliste én activiste is. “Het probleem van Kroatië is dat terwijl de mensen wapens in hun handen gestoken werden om voor de onafhankelijkheid van het land te gaan vechten, de politici de staatsbedrijven op hun naam schreven. Ze namen het kapitaal, sluisden het naar het buitenland en lieten de bedrijven kapot gaan. Negentig procent van onze industrie is kapot. Alles maakten ze intussen kapot. Weet je dat de minister van Financiën van een miljoen mensen de bankrekeningen blokkeerde omdat ze hun belastingen niet meer kunnen betalen? Weet je dat momenteel in Zagreb 25.000 huizen zonder elektriciteit, gas en water zitten omdat ze de facturen niet meer kunnen betalen? Kroatië heeft altijd goede soldaten gehad, maar slechte leiders. Maar het zal veranderen!

“Alle problemen in het voetbal zijn een afspiegeling van de situatie van het land en zijn politieke cultuur. Binnen die context zijn de maffiapraktijken van Mamic normaal. Mamic is een hele rijke man, een bouwondernemer die in München een honderdtal appartementen verhuurt. Hij is hier tien jaar geleden aangekomen en heeft gezegd: ‘Ik hou van Dinamo, mijn hart klopt voor Dinamo.’ En hij is beginnen te transfereren, samen met zijn zoon. En hij is de vriend geworden van de burgemeester van Zagreb, waardoor er makkelijker belastinggeld naar Dinamo kon vloeien voor allerhande investeringen. En hij bepaalt nu ook al wie er bondsvoorzitter en bondscoach is, om ervoor te kunnen zorgen dat zijn spelers geselecteerd worden. En hij voert oorlog met de supporters. Maar wat wil je in een stad waar de burgemeester fonteinen bouwt terwijl de mensen uithongeren?”

DOOR CHRISTIAN VANDENABEELE – BEELDEN: IMAGEGLOBE

“In de Europese Unie werkt 1 op de 10.000 werknemers in een publieke instelling. Hier is dat 1 op 80! Wat kost dat niet?!” Snjezana Tadic

“De druk op bondscoach Igor Stimac is enorm. Bovendien is de sfeer in de groep niet goed.” Branko Strupar

“Geldgebrek en mismanagement zijn de problemen van het Kroatische voetbal.” Tomislav Zidak

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content