In een derde verhaal van een serie naar aanleiding van het jubileum van de Uefa orakelt Johan Cruijff zijn mening over het hedendaagse voetbal.

Volgens de beste Nederlandse voetballer aller tijden missen te veel hedendaagse spelers de essentiële basistechnieken. Daarom pleit Johan Cruijff (57) voor meer mensen met voetbalervaring in de clubbesturen, ook op het commerciële vlak. En wat Johan Cruijff zegt, daar wordt naar geluisterd, niet alleen boven de Moerdijk.

Is er sinds je in 1996 gestopt bent als coach veel veranderd in het internationale topvoetbal ?

Johan Cruijff : “Natuurlijk, want de tijd staat niet stil. Desondanks is het teleurstellend dat voetbal als wereldsport nummer één niet vooroploopt. Eigenlijk ontwikkelen de andere sporten zich veel sneller. Het valt me vooral op dat beleidsbepalers in het voetbal nooit met het individu bezig zijn, ze bekommeren zich louter om het elftal. Maar een team bestaat uit elf individuen die stuk voor stuk om een individuele benadering vragen. Ik vraag me af of het optimale rendement wel uit de kwaliteiten van de spelers wordt gehaald. Vooral fysiek ziet het voetbal er heel anders uit, de spelers zijn fitter. Dat is de invloed van alle trainerscursussen. Er is niets mis met fitte voetballers, maar de techniek en het balgevoel zijn niet meegegroeid. En dat zie je helaas terug in het hedendaagse voetbal. Er gaat nog steeds onverantwoord veel praktijkkennis verloren, zowel aan de basis bij de amateurs als in de top. Om toegelaten te worden tot de trainerscursus heb je een goede basisopleiding nodig. Veel voetballers hebben die basis niet, omdat ze als jongen van zestien jaar prof zijn geworden. Na een lange voetbalcarrière wordt het een probleem om weer in studieboeken te duiken, terwijl ze alles over voetbal weten. Die ex-voetballers gaan verloren voor de verdere ontwikkeling van het voetbal, dat vind ik belachelijk.”

Hoe zou jij dat oplossen ?

“De voetbalcarrière moet veel zwaarder gaan wegen om toegelaten te worden tot een trainerscursus. Ex-topspelers die worden opgeleid voor het trainen en coachen van profclubs moet je niet lastigvallen met medische studieboeken. Trainers die opgeleid worden voor het amateurvoetbal moeten EHBO-les hebben, omdat zij eerste hulp moeten verlenen, maar de trainer van Ajax, Barcelona of Arsenal beschikt over een volledig medisch team. De trainerscursussen zijn nog steeds veel te theoretisch en dat zie je terug in de basistechniek van de gemiddelde voetballer. Ik constateer zelfs een achteruitgang. Mijn generatie maakte na schooltijd veel meer uren aan de bal dan de hedendaagse jeugd. Nu voetballen kinderen eigenlijk alleen nog bij hun club. Daar moet dus intensief op basistechnieken worden getraind. Jonge spelers die twee benen kunnen gebruiken zie je zelden. Wesley Sneijder is een uitzondering, maar hij heeft het niet van een trainer geleerd, bij hem is het aangeboren. We moeten echt aandacht gaan schenken aan de basistechniek : een bal passen, stoppen, koppen, trappen. Ik heb het dus niet over trucs of een bal met effect spelen. Nee, gewoon voetballen. Als we dat niet doen, is het voetbal over een paar jaar niet meer om aan te zien.”

Is topvoetbal daarom als kijkspel vaak niet boeiend meer ?

“Precies. Ik volg alles, maar ik amuseer me zelden. Ik zie veel te vaak flipperkastvoetbal. De bal gaat van de ene naar de andere partij, het is een aaneenschakeling van balverlies.”

Vermaak je je nog met Engels voetbal ?

“In Engeland zijn ze een beetje in de war. Dat komt doordat er meer buitenlandse sterren spelen dan Engelsen. De romantiek van het Engelse voetbal is goud waard. Strakke inspeelpasses, mannelijke duels en vooral niet zeuren. Dat gaf een prima sfeer. Door de invloed uit andere voetbalculturen is Engeland zichzelf niet meer.”

Is dat een goede ontwikkeling ?

“Dat denk ik niet. In Europa heeft ieder volwassen voetballand een eigen cultuur. Dat zouden we moeten koesteren.”

Kun je succes kopen, zoals Chelsea nu doet ?

“Een structureel winnend elftal kopen is onmogelijk. Dat is vaak geprobeerd, maar nog nooit gelukt. Incidenteel kun je succes hebben door veel geld te investeren. Vervolgens kom je jezelf tegen.”

Zou jij als coach een elftal willen kopen ?

“Het is wel makkelijk als er voldoende geld is om aan te vullen wat je nodig hebt. Ik zeg met nadruk aan te vullen. Als je een compleet elftal moet kopen, is er jaren een wanbeleid gevoerd. Als coach moet je je ziel en zaligheid in een elftal leggen. Dan doe je niet door zestien spelers te kopen. Alleen topkwaliteit koop je.”

Qua organisatiestructuur vind jij Bayern München een goed voorbeeld.

“Die club wordt geleid door ex-topvoetballers : Franz Beckenbauer, Karl-Heinz Rummenigge en Uli Hoeness. Het grote voordeel daarvan is dat ze precies hetzelfde over het runnen van een topclub denken. Ze hebben een realistische voetbalvisie en zodra er iets fout dreigt te gaan binnen de organisatie, kunnen zij op basis van hun ervaring op tijd ingrijpen. De filosofie van deze ex-voetballers is goed en ze houden elkaar scherp. Dat is de verdienste van Beckenbauer. Nadat hij voorzitter werd, heeft hij op allerlei posities ex-spelers aangesteld. Beckenbauer is een natuurlijke leider, dat was hij als speler al. Hij voelt zich nooit aangevallen en ziet geen vijanden achter bomen. Hij is en blijft Beckenbauer. Dat vind ik bepalend. Veel beleidsbepalers van clubs zijn bang voor prestigeverlies of beschadiging in de media. Die mensen laten zich dus beïnvloeden door het randgebeuren en dat is altijd een slechte zaak. Je visie is heilig, je moet je nooit door incidenten of een mening van buitenaf laten beïnvloeden. Franz Beckenbauer staat daar echt boven.”

Maken de clubs, de Uefa en de Fifa wel genoeg gebruik van ex-topvoetballers ?

“We worden meestal misbruikt. Als officials hun mening bevestigd willen zien, ben je welkom. En als je een andere visie hebt, hoor ik altijd dat je slechts adviseur bent of deel uitmaakt van een adviescommissie, maar dat zij de beslissingen nemen.”

Zit jij nog in adviescommissies ?

“Nee, ik zit in geen enkele commissie en dat zal ik ook nooit doen.”

Vind je het niet jammer dat jullie knowhow niet wordt gebruikt ?

“Ach, dat is vaak een politieke kwestie. Als ik nu wat zeg over jeugdopleiding, doorstroming of het overschot aan buitenlanders, dan breng ik meteen veel mensen in de problemen. Ze houden je dan liever buiten de deur dan dat ze het probleem gaan aanpakken. En het is zo makkelijk, de Uefa hoeft alleen maar goede afspraken met de clubs te maken.”

Wordt er in Italië het minst aantrekkelijke topvoetbal gespeeld ?

“Als kijkspel wel, maar zo moet je dat niet beoordelen. Dan beoordeel je het Italiaanse voetbal vanuit een Nederlandse arrogantie. In Engeland houden ze van Engels voetbal, in Duitsland van Duits voetbal en wij houden van Nederlands voetbal. Er is een groot verschil in cultuur. Het heeft te maken met winnen, verliezen, aanvallen, verdedigen, plezier hebben en een leuke show opvoeren. De Italianen hebben een ander karakter dan wij. Misschien kun je het ook wel smaak noemen. Wij willen winnen en dat moet ook nog eens met aantrekkelijk voetbal gebeuren. We schamen ons er bijna voor via countervoetbal te winnen en we weigeren verdedigend te spelen. Italianen willen maar één ding : winnen. Ten koste van alles. De clubs beschikken over uitstekende spelers, maar de optimale amusementswaarde zal ze een zorg zijn, de einduitslag is bepalend. Dat kunnen wij wel vreemd vinden, maar daar hebben wij niets over te vinden. Dat is de Italiaanse instelling, daar moet je respect voor hebben. Als coach wilde ik me nooit schamen voor de instelling en prestatie van mijn elftal, maar ik respecteer alle culturen. Natuurlijk kijk ik liever naar Spaans, Engels of Nederlands voetbal. Duits en Italiaans voetbal spreken me wat minder aan, maar de resultaten van die landen tonen wel degelijk aan dat hun visie niet op gebakken lucht is gebaseerd.”

Van welke spelers in Europa geniet jij nog ?

“Natuurlijk zijn er nog genoeg voetballers van wie je dagelijks kunt genieten. Ik heb het in Spanje niet zo slecht getroffen met Zinédine Zidane en Raúl, jongens met superieure kwaliteiten. Maar dan hebben we het over natuurtalenten. Daar hebben trainers nauwelijks een bijdrage aan geleverd. Ik maak me vooral zorgen over de gemaakte voetballers, spelers die zich gedurende een opleiding ontwikkelen. Die hebben een matige basistechniek. Maar er zullen gelukkig ook altijd natuurtalenten opstaan.”

Topvoetbal met buitenspelers kan niet meer, roepen alle coaches in koor.

“Daar begrijp ik niets van. Je hoeft niet met drie spitsen of met twee vaste vleugelspelers te spelen. Je kunt ook met een spits en een vleugelspeler spelen. Je kunt heel veel variaties inbouwen. Men haalt altijd twee dingen door elkaar : speelwijze en tactiek. Dat zijn totaal andere zaken. Ik speel graag aanvallend voetbal. Dat kun je alleen realiseren met vier verdedigers, drie middenvelders, met de punt naar achteren. Dat is noodzakelijk voor de variatie. Je hebt dan namelijk de meeste mogelijkheden tot circulatievoetbal. Dan kan de vierde middenvelder spits zijn. Aan de buitenkanten moet je mensen opstellen die naar binnen snijden. Je kunt een buitenspeler opstellen die goed kan passeren en een voorzet heeft, dat moet je combineren met een kopbalsterke spits. Je kunt de buitenspelers ook nog heel diep laten spelen. Zowel qua spelopvatting als qua veldbezetting kun je beter met dan zonder vleugelspelers spelen. Als je toch met twee spitsen speelt, dan zou ik met twee buitenspitsen spelen. Dan laat je je centrumspits terugvallen, waardoor je het middenveld versterkt. De backs van de tegenpartij moeten dan gaan verdedigen en dat kunnen ze tegenwoordig niet meer. En een van de centrale verdedigers moet doorschuiven naar het middenveld. Wie kan dat nog ? En de laatste man kan maar aan één kant rugdekking geven. Hierdoor heb je veel meer mogelijkheden dan door met twee centrumspitsen te spelen. Dan kunnen de centrale verdedigers elkaar rugdekking geven, de backs hoeven maar wat te knijpen en ze geven al rugdekking. Eigenlijk moet je je afvragen of topvoetbal zonder buitenspelers nog wel mogelijk is.”

Zijn er clubs die met vleugelspelers spelen ?

” Wesley Sonck speelt geen rechtsbuiten bij Ajax, maar hij komt wel altijd van de rechterkant. Zodra de pass binnendoor komt ligt hij al op snelheid. Thierry Henry is ook een ideale speler om aan de buitenkant te laten beginnen. Vanaf die positie mag hij doen wat hij wil, dan is hij niet af te stoppen. Ryan Giggs bij Manchester United doet het weer op zijn manier. Klassieke buitenspelers moet je lanceren. Dan is het noodzaak om met drie middenvelders te spelen. De hoek buitenspeler-middenvelder moet van dien aard zijn dat de middenvelder hem vóór en achter de back kan aanspelen. Dus, eerst een voorbeweging maken om je eigen ruimte te scheppen. En dat kan alleen als de middenvelder haaks de cross maakt, dus haaks op de buitenspeler staat. En dat is onmogelijk met vier middenvelders, want die staan nooit haaks.”

Die veldbezetting lijkt wel wetenschap.

“De veldbezetting is het leukste onderdeel van het voetbal. Als je dat goed doet, win je altijd.”

Waarom doen de trainers het dan niet ?

“Ze zien het niet, ze begrijpen het waarschijnlijk ook niet, omdat ze nooit zo hebben gevoetbald.”

Ben jij het eens met Marco van Basten, dat er kleine aanpassingen in de spelregels moeten komen ?

“Ik ben niet zo’n voorstander van aanpassingen van de spelregels. Als de scheidsrechter zijn werk goed doet, is dat helemaal niet nodig. Negentig minuten zuivere speeltijd, prima, daar kan de scheidsrechter of de vierde man toch op letten ? Alleen een camera op de doellijn heeft misschien zin, omdat scheidsrechters nu wekelijks om de oren worden geslagen met televisiebeelden. We mogen de romantiek van de discussie niet uit het voetbal halen. Voetbal is de hele week gespreksstof op het werk, in de kantine en in het café.”

door Johan Derksen

‘De veldbezetting is het leukste onderdeel van het voetbal. Als je dat goed doet, win je altijd.’

‘We mogen de romantiek van de discussie niet uit het voetbal halen.’