Over het huwelijksaanzoek van Domenech, de volley van Van Basten en andere verhalen. Een eigenzinnige terugblik op de geschiedenis van het Europees kampioenschap voetbal in veertien bedrijven.

1960 HET POLITIEKE TOERNOOI

WAAR? Frankrijk

FINALE Sovjet-Unie – Joegoslavië 2-1 (n.v.)

OPMERKELIJK Het toernooi duurt maar vijf dagen en de groten van Europa (West-Duitsland, Engeland, Italië, Nederland en ook België) doen niet eens mee aan de kwalificaties. Het Europa van de jaren zestig is gepolariseerd, met aan de ene kant het communisme, dat sterk inzet op sport, en anderzijds het liberale westen, dat eerder focust op economisch herstel. Dat politiek erg speelt, blijkt al in de kwalificaties, waarin Franco Spanje verbiedt om in en tegen de Sovjet-Unie te spelen. De fascistische leider kan niet verkroppen dat Stalin de republikeinen steunde tijdens de Spaanse burgeroorlog.

DONKER RANDJE De eerste Europese finale in Parijs wordt bijgewoond door ‘slechts’ 18.000 toeschouwers, omdat het Parc des Princes (40.000 plaatsen) vooral uitkeek naar Les Bleus. Die zijn drie jaar eerder nog derde geworden op het WK, maar zien twee spelers geblesseerd uitvallen: Raymond Kopa met een enkelletsel, en Just Fontaine, in 1958 op het WK maker van 13 goals (nog steeds een record), met een dubbele beenbreuk.

1964 EI ZO NA LUXEMBURG!

WAAR? Spanje

FINALE Spanje – Sovjet-Unie 2-1

OPMERKELIJK Nog steeds geen West-Duitsland in de kwalificaties, waar Luxemburg stunt. Eerst schakelt het Nederland (!) uit en vervolgens speelt het in de laatste voorronde twee keer gelijk tegen Denemarken (2-2 uit en 3-3 thuis). Met uitdoelpunten werd toen geen rekening gehouden en de belle verliezen de Luxemburgers in Amsterdam met 1-0. Alle Deense goals worden gemaakt door Ole Madsen.

DONKER RANDJE Vier jaar later staan Spanje en de Sovjet-Unie alsnog tegen elkaar. Dit keer accepteert Franco wél het duel, meer nog, de dictator zit in de tribune. Enkele dagen na de winst inviteert hij La Roja. Aanvoerder Luis Suárez, winnaar van Europacup 1 met Inter, getuigde daar later over: ‘Het was alsof een pijl mijn hart doorboorde. Ik moest mezelf dwingen te glimlachen en dat kostte evenveel energie als ik verbruikte tijdens mijn hele carrière.’

1968 REPLAY

WAAR? Italië

FINALE Italië – Joegoslavië (1-1/2-0)

OPMERKELIJK West-Duitsland neemt voor het eerst deel (al raakt het niet tot in de eindfase). In de voorronde sneuvelt het toeschouwersrecord. Voor de kwalificatiewedstrijd tussen Schotland en Engeland in Hampden Park dagen 130.711 toeschouwers op. Zij zien de wedstrijd eindigen op 1-1 en Engeland doorgaan naar de volgende ronde, waarin het Europees kampioen Spanje elimineert.

DONKER RANDJE Dit EK legt een aantal hiaten in het reglement bloot. Vervangingen zijn nog niet toegestaan, en als bij Italië in de halve finale tegen de Sovjet-Unie Gianni Rivera al na iets meer dan een halfuur uitvalt, valt er nog amper wat te zien. 0-0 na verlengingen, en met een finale die drie dagen later is gepland, is een replay uitgesloten. Er zijn nog geen strafschoppen ingevoerd, bij gelijke stand wordt in de catacomben getost. Naast de scheidsrechter zijn de twee aanvoerders present, de twee trainers én de Italiaanse bondsvoorzitter. Pas als aanvoerder Giacinto Facchetti juichend weer de trappen op loopt, weten de fans dat Italië zich voor de finale plaatst. Gelukkig wordt die regel in de finale niet toegepast. De eerste finale eindigt gelijk, twee dagen later wint Italië de replay.

1972 BOMBER DER NATION

WAAR? België

FINALE Sovjet-Unie – West-Duitsland 0-3

OPMERKELIJK Voor het eerst weet West-Duitsland zich te plaatsen voor de eindronde met vier. In de spits staat Gerd Müller, der Bomber, op het middenveld Günter Netzer, en achterin ‘Kaiser’ Franz Beckenbauer, die zo bang is om in het vliegtuig te stappen dat hij voor elke vlucht naar de kerk gaat en 100 Duitse mark (51 euro) offert. In de finale zijn Müller en co, die België elimineren, te sterk voor de Sovjets.

DONKER RANDJE 1972 is voor Gerd Müller een mirakeljaar: hij scoort 72 keer bij Bayern en 13 keer in de nationale ploeg. Dat record van 85 goals in één kalenderjaar houdt stand tot eind 2012, toen Lionel Messi het op 86 bracht. Na zijn carrière vergaat het Müller minder: zijn restaurant in de VS wordt een flop, hij raakt in de schulden, aan de drank, zijn vrouw verlaat hem, hij komt in een depressie terecht, zijn ex-ploegmaats helpen hem vervolgens aan een job bij Bayern en momenteel zit hij in een rusthuis, lijdend aan alzheimer.

1976 DE STRATEGIE VAN PANENKA

WAAR? Joegoslavië

FINALE Tsjecho-Slowakije – West-Duitsland 2-2 n.v. (5-3 n.p.)

OPMERKELIJK De eerste keer Nederland, dat in de kwalificaties België wegblaast met 5-0, op een eindronde. Voor het eerst geen Sovjet-Unie en het is ook de laatste keer met vier landen. Vanaf 1980 wordt het aantal deelnemers verdubbeld. De twee halve finales lopen uit op verlengingen. Bij West-Duitsland is Gerd er niet meer bij, maar wordt een andere Müller, Dieter de ster. Drie goals als invaller in de halve finale. De ene halve finale eindigt op 3-1, de andere op 4-2. Ook in de troostfinale (Nederland vs het gastland) én de finale worden verlengingen gespeeld. Gemiddeld aantal doelpunten per match: 4,75.

DONKER RANDJE De beslissende strafschop in de finale komt van de voet van Antonin Panenka, 27 jaar en middenvelder bij Bohemians Praag. Panenka doet het op een naar hem later vernoemde manier, met een boogballetje door het midden. De man nam in zijn leven 46 strafschoppen – niet allemaal op die manier, en miste nooit. Hij geeft toe dat een Panenka de keeper ‘een beetje belachelijk’ kan doen lijken, maar dat was niet zijn bedoeling. Niemand had het hem al voorgedaan en hij dacht dat het dé manier was om Sepp Maier te kloppen. Een Panenka is dubbel, geeft hij toe: als de bal binnen gaat, lijkt de doelman de pineut. Mist de speler, zoals Zinédine Zidane ei zo na op het WK in 2006 tegen Italië (de bal ging tegen de lat en botste maar net achter de lijn) of Pirlo tijdens Milan-Barcelona, lijkt hij een sof.

1980 GEWELD OVERSCHADUWT BIJNA-STUNT

WAAR? Italië

FINALE België – West-Duitsland 1-2

OPMERKELIJK Anders dan het EK van 1976 veel minder een lust voor het oog. Griekenland-Tsjecho-Slowakije wordt in het immense Stadio Olimpico in Rome, waar plaats was voor ongeveer 50.000 fans, gespeeld voor 4726 betalenden. Zelfs een droomaffiche als West-Duitsland – Nederland lokt in Napels maar 26.000 fans. Het niveau is niet schitterend, en het geweld in de tribunes (en op het veld) schrikt af. Tijdens Engeland-België moet de politie hooligans bedaren met traangas. Margaret Thatcher, in 1979 Brits premier geworden, heeft het over een disgraceful embarrassment. In Napels, waar de 19-jarige Lothar Matthäus zich voor het eerst mag tonen, steekt René van de Kerkhof zijn vinger in het oog van Bernd Schuster.

DONKER RANDJE Weinig volk in de tribune heeft ook te maken met het Totoneroschandaal in Italië, waarbij spelers wedden op wedstrijden die ze spelen en ook vervalsen. Onder meer Paolo Rossi, topschutter, wordt voor twee jaar geschorst en mist daardoor het EK. Dat onthoofdt de nationale ploeg. Milan en Lazio worden teruggezet naar de Serie B.

1984 HET TOERNOOI VAN ‘PLATOCHE’

WAAR? Frankrijk

FINALE Frankrijk – Spanje 2-0

OPMERKELIJK Geen Engeland, geen Nederland, maar ook geen Italië, regerend wereldkampioen. Dé figuur van dit EK is Michel ‘Platoche’Platini, auteur van negen goals in de eindronde, nog steeds een record. Drie ervan maakt hij tegen de Belgen in Nantes, nog eens drie in Saint-Etienne tegen Joegoslavië. Eentje met links, eentje met rechts en eentje met het hoofd. In de halve finale kruipt het gastland door het oog van een naald. In de 114e minuut staat het nog 2-1 voor Portugal, vijf minuten later wint Frankrijk. De finale is die van de blunder van de Spaanse doelman Luis Miguel Arconada, die een vrije trap onder zich door laat glippen. Als Spanje in 2008 het EK wint, komt reservedoelman AndrésPalop in het truitje van Arconada zijn medaille in ontvangst nemen als eerbetoon.

DONKER RANDJE Geen Nederland op het toernooi, wel Spanje, dankzij een omstreden 12-1 tegen Malta. De Spanjaarden moeten dat duel met elf goals verschil winnen, en aan de rust staat het slechts 3-1. Is er toen in Sevilla wat gebeurd? De Maltese bond doet nog onderzoek, maar sluit dat zonder bewijzen van omkoping af.

1988 DE VOLLEY VAN MARCO

WAAR? West-Duitsland

FINALE Sovjet-Unie – Nederland 0-2

OPMERKELIJK Een toernooi zonder rode kaart, 0-0, niet één verlenging zelfs (en dus ook geen strafschoppenserie)… De Sovjet-Unie staat opnieuw in de finale (voor het laatst, vier jaar later is Oost-Europa verkruimeld). Dé volley van het toernooi, uit de EK-geschiedenis zelfs, komt van de voet van Marco van Basten, die de eerste wedstrijd nog op de bank moet beginnen, omdat Rinus Michels hem maar als derde 9 ziet, na WimKieft en JohnBosman. Maar dan grijpt JohanCruijff verbaal in: ‘Het is onbegrijpelijk dat de beste spits van Nederland op de bank zit!’

DONKER RANDJE In de halve finale (‘Voor ons de échte finale’, zegt bondscoach Michels) schakelt Nederland het gastland West-Duitsland uit. De eerste zege tegen de oosterburen in 32 jaar weekt heel wat rancune los. Doelman Hans van Breukelen heeft het over ‘een cadeau voor de generatie die de oorlog nog meemaakte’. Ronald Koeman veegt ostentatief voor het legioen met het truitje van Olaf Thon zijn achterwerk af. En in de tribune hangt een spandoek: ‘Oma, we hebben je fiets gevonden’, verwijzend naar de confiscatie van fietsen tijdens de bezetting door de nazi’s.

1992 VAKANTIEGANGERS ALS GASTVEDETTEN

WAAR? Zweden

FINALE Denemarken – Duitsland 2-0

OPMERKELIJK Politiek domineert de aanloop. De Sovjet-Unie bestaat sinds 1 januari 1992 niet meer, maar treedt nog wel met een eengemaakt elftal (het zogenaamde GOS) aan. Joegoslavië explodeert, letterlijk, terwijl het land zich nog plaatst voor het EK. Als na Slovenië en Kroatië ook Bosnië de onafhankelijkheid uitroept, bombardeert Servië het Sarajevo van de familie van bondscoach Ivica Osim, die ontslag neemt en naar Griekenland vlucht. Pas tien dagen voor het toernooi – een gedecimeerde selectie traint dan al in Zweden, sluit de UEFA op last van de VN het land uit. Invaller Denemarken roept (sommige) spelers terug uit vakantie en wint het toernooi. In tegenstelling tot de legende liggen die niet allemaal al een hele tijd op het strand. Denemarken weet dat deze kans bestaat en traint tot één week voor de uitnodiging nog voor een oefenduel tegen het GOS.

DONKER RANDJE In 1989 is de muur gevallen, maar bij de samenstelling van de kwalificaties bestaan West- en Oost-Duitsland nog. Het toeval wil dat ze in dezelfde groep zitten, net als België. De DDR trekt zich terug, maar speelt nog wel in Brussel tegen België. Ze wint de afscheidsmatch met 0-2. Maar één DDR-coryfee accepteert de uitnodiging om voor de eengemaakte ploeg te spelen: Matthias Sammer, maker van de twee goals in Brussel. In 1991 fusioneren de twee kampioenschappen, maar slechts de beste twee van de DDR mogen naar de Bundesliga.

1996 FOOTBALL IS COMING HOME

WAAR? Engeland

FINALE Duitsland – Tsjechië 2-1 (n.v.)

OPMERKELIJK Niet langer acht, maar zestien landen in de eindfase. Arrigo Sacchi probeert op het toernooi een rotatiesysteem (!), maar het bekomt hem slecht: Italië verliest verrassend van Tsjechië en vliegt er in de eerste ronde uit. Paul Gascoigne is een van de Engelse helden, en het lied van de Three Lions (Football’s Coming Home) wordt een megahit. De Duitsers winnen hun derde EK, met een golden goal in de verlengingen.

DONKER RANDJE De Fransen verliezen de halve finale met de strafschoppen van Tsjechië. De hele tijd roept het publiek op Old Trafford om Eric Cantona, in de (moeizaam verlopen) kwalificaties opzijgeschoven door Aimé Jacquet, die verjongt en kiest voor een ploeg rond Didier Deschamps. David Ginola en Cantona zullen later geregeld natrappen naar Deschamps, de huidige Franse bondscoach. Cantona was in eerste instantie aanvoerder onder Jacquet, maar de meeste van zijn ploegmaats zijn bang van de man, en na zijn schorsing voor een karatetrap valt hij uit de gratie van Jacquet.

2000 BLEU, BLANC, BEUR (BIS)

WAAR? België en Nederland

FINALE Frankrijk – Italië 2-1 (n.v.)

OPMERKELIJK Tweede finale op rij die met de golden goal wordt beslist. Meteen ook de laatste, na het EK in 2004 wordt de regel afgevoerd. Dé ploeg van het toernooi, helaas maar tot in de halve finale, is Portugal, onder meer via een hattrick van Sérgio Conçeicão tegen Duitsland. Lothar Matthäus wordt op zijn 39e (en 91 dagen) de oudste speler op een eindronde.

DONKER RANDJEDe Nederlandse strafschop! In de Amsterdam Arena blijft het in de halve finale tussen Italië en Nederland 0-0. Opmerkelijk, want in de reguliere speeltijd mist Oranje tegen 10 Italianen twee strafschoppen (Frank de Boer en Patrick Kluivert). Na 120 minuten zijn er weer strafschoppen en van de vier Nederlanders die trappen, raakt alleen Kluivert voorbij Francesco Toldo. Frank de Boer, Jaap Stam en PaulBosvelt missen.

2004 GRIEKSE CATHARSIS

WAAR? Portugal

FINALE Portugal – Griekenland 0-1

OPMERKELIJK Op basis van zijn betere doelsaldo (jawel, de legende wil immers dat de Grieken toen alleen verdedigden) overleeft Griekenland de eerste ronde. Nadien elimineert het op weg naar de trofee titelhouder Frankrijk, Tsjechië en in de finale het gastland. Opvallend bij de drie keer 1-0 in de knock-outfase: elk doelpunt maken de Grieken met het hoofd!

DONKER RANDJE Niet blij met de dekking van Christian Poulsen spuwt Francesco Totti voor het oog van de camera’s op de Deen. Het kost hem drie speeldagen en Italië de uitschakeling. In match drie gooien Denen en Zweden het – althans volgens de Italianen – op een akkoordje. Als ze gelijkspelen, gaan beiden door, zelfs als Italië wint. Denemarken leidt tot net voor tijd met 2-1 maar dan scoort Mattias Jonson de gelijkmaker. ‘Een schandaal’, briest Buffon. ‘Ik ben beschaamd. Voor hen.’

2008 XAVI EN DE 500E

WAAR? Zwitserland en Oostenrijk

FINALE Duitsland – Spanje 0-1

OPMERKELIJKXavi maakt de 500e goal in de geschiedenis van het EK. Spanje overleeft strafschoppen tegen Italië, en rondt voor één keer de kaap van de kwartfinales. Het land stoomt door naar winst, met futbol de toque. Cruijff en zijn Barça vinden een leerling in Madrileen Luis Aragonés, die na het EK stopt als bondscoach. Aan de vooravond van het duel tussen Nederland en Rusland legt RTBf-analist Marc Wilmots precies uit waar de Russen Nederland pijn gaan doen. Het klopt als een bus.

DONKER RANDJE Wat twee jaar later in Zuid-Afrika zal uitbarsten in een staking, ettert bij de Fransen al in Zwitserland. De nieuwe generatie – Karim Benzema, Samir Nasri, … – botst met de oude. Frankrijk pakt slechts één punt en moet opkrassen. Na afloop van het derde duel vraagt M6 aan bondscoach Raymond Domenech naar zijn analyse: ‘Ik had hier maar één project. Trouwen met Estelle (Denis, presentatrice bij M6). Bij deze vraag ik het haar.’ Estelle, die François Hollande in de studio heeft, weet niet zeker of ze in de ether zijn en vraagt aan de regie: ‘Is deze connerie op antenne gegaan?’ Ze zijn nog steeds partners, maar (nog) niet getrouwd.

2012 OPNIEUW XAVI EN CO

WAAR? Polen en Oekraïne

FINALE Spanje – Italië 4-0

OPMERKELIJK Nederland, finalist op het WK in 2010, gaat er al in de eerste ronde uit na drie verlieswedstrijden. Bij de Fransen hebben Nasri en co het nog niet geleerd en er wordt weer hard gescholden op de media en elkaar. In Italië is Super Mario de held. Zijn pose na de twee goals tegen Duitsland – bloot bovenlijf, gebalde spieren – gaat de wereld rond. ‘In de finale is mijn pa er en maak ik er vier’, boft Balotelli. Het is, helaas voor hem, net andersom.

DONKER RANDJE Eerste keer vijf scheidsrechters per wedstrijd (waaronder twee achter de doelen) en toch controverse die met name het gastland, Oekraïne, zuur opbreekt. JohnTerry haalt een bal van Marko Devic achter de lijn weg. Geen doelpunt, zeggen de refs. De gastheren verliezen uiteindelijk met 1-0 en liggen eruit.

DOOR PETER T’KINT – FOTO’S BELGAIMAGE