Nederland swingt op het EK en bracht in de wedstrijden tegen Italië en Frankrijk een ode aan het voetbal. Bij zijn aantreden in 2004 had Marco van Basten zich als doel gesteld vier jaar later te pieken met Oranje. De straks naar Ajax vertrekkende coach haalt nu zijn Grote gelijk.
Jaloezie is een gevoel dat als een rat aan de pilaren van het positief denken knaagt, maar vorige week maandag konden we het toch niet laten, een uurtje of zo na de 3-0-winst van Nederland tegen Italië. Dat wíj ook wel blij zouden zijn met zo’n slechte bondscoach … Want dat was Marco van Basten, als we mochten geloven wat de voorbije weken en maanden vanuit het Oranjekamp doorsijpelde. Nederland was klaar met Van Basten: afserveren, wegvoeren, terug naar Ajax. Hij voelde zich bijna onderdeel van een circusact, liet de bondscoach ter verweer noteren, weldra zou er per sms worden gestemd over wie in de ploeg moest. Maar Nederland was dus klaar met hem, hij bakte er niks van.
Tot maandag. Nederland-Italië 3-0. “Marco van Basten”, joelde het legioen na afloop. Hetzelfde viel ook afgelopen vrijdag te horen na de 4-1 tegen Frankrijk. Datzelfde legioen had geen acht maanden geleden nog in een poll Foppe deHaan aangeduid als de man die Oranje op het EK moest leiden. We hielden Van Basten tijdens de wedstrijd tegen Italië in de gaten. Hij bleef geconcentreerd kijken naar de korte samenvatting van de wedstrijd op het grote televisiescherm in het stadion en ging als allerlaatste weg. En dan, een kort gebaar, een armzwaai, een groet. Oranje sloot in Bern Van Basten weer in de armen. Het sierde de man dat hij na de wedstrijd geen greintje revanchisme toonde. Want Van Basten weet: de weg is nog lang. Tot eind juni liggen er nog veel valkuilen. Te beginnen zaterdag in de kwartfinale.
Resultaten
Was/is Van Basten een goeie bondscoach? De meningen zijn verdeeld. Qua resultaten kan je de man niks verwijten. Hij nam het over van Dick Advocaat na het EK van 2004 en kwalificeerde Nederland zonder enige moeite voor het WK in Duitsland. In de kwalificaties haalde Van Basten 32 op 36. Niemand deed beter. In Duitsland was de ploeg ingedeeld in ‘de groep des doods’, met als tegenstanders Servië, Ivoorkust en Argentinië, maar al na twee matchen was Oranje geplaatst voor de volgende ronde. Daarin ging het wel fout, een schoppartij tegen Portugal resulteerde uiteindelijk in de uitschakeling.
Kwamen de kwalificaties voor het EK. Opnieuw quasi foutloos. De groepswinst ontsnapte dit keer, die was voor Roemenië, maar dat kwam omdat Nederland op de slotspeeldag van de groep, toen het al geplaatst was, verloor van Wit-Rusland. Maar met 26 op 36 scoorde het opnieuw goed. En zijn entree op dit EK miste Nederland dus evenmin. Vergelijk dat met de voorgangers: Advocaat had Oranje nog via een play-off tegen Schotland naar Portugal moeten brengen, Louis van Gaal had Japan en Zuid-Korea niet eens gehaald en onder Frank Rijkaard was Oranje als gastheer automatisch geplaatst voor EURO 2000.
Vanwaar dan de kritiek? Tja. Zijn gewezen ploegmaat en golfpartner Roberto Donadoni snapte het in de aanloop naar het duel van maandag in Bern ook niet. “Voetbal gaat om resultaten, de manier waarop die worden behaald, is volledig van ondergeschikt belang.”
In Nederland is dat niet het geval. Nederlanders willen het resultaat altijd koppelen aan de manier. Aanvankelijk kon Van Basten hen wel volgen. Bij zijn aanstelling beloofde hij dominant, aanvallend voetbal. Hij liet het zelfs in zijn contract opnemen. Van Basten: “Iedereen liep in polonaise achter ons aan. Alles was goed en leuk.”
Voor het volk was de man een held. Dat hij geen ervaring had als topcoach, zoals her en der werd opgeworpen, hoefde geen bezwaar te zijn. Zoveel ervaring had Van Gaal evenmin toen hij Ajax de winst in de Champions League bezorgde. José Mourinho ook al niet bij Porto. En Rijkaard had zonder ervaring op EURO 2000 geschitterd.
Neen, het beeld over de bondscoach werd vooral bepaald door de manier van voetballen. In de vier jaar voor het EK kreeg Van Basten nooit een constante in zijn elftal. Dat gaf hij trouwens ook toe. Het waren altijd halfjes of een paar wedstrijden, maar nooit een langere serie. Te vaak was het zelfs niet om aan te zien. De Donadoni’s zouden daar lak aan hebben, een Nederlander niet.
Selectiepolitiek
Tweede punt van kritiek: de selectiepolitiek. Van Basten kreeg geen cadeaus bij het begin van zijn opdracht. In de verdediging haakten Jaap Stam en Frank de Boer af. Defensief moest hij dus een boel herdenken. Hij probeerde spelers uit waarvan vooraf wel kon worden vermoed dat ze het niveau niet zouden halen.
Offensief was zijn selectiepolitiek bijwijlen ook bizar. Cruijff fluisterde hem de 4-3-3 in, maar Oranje had niet altijd de vleugelspelers om die te spelen. Arjen Robben, twee jaar geleden misschien qua potentie een van de beste spelers ter wereld, is amper fit, ook nu weer niet bij de beginfase. Van Persie was evenmin altijd beschikbaar. En dus begon Van derVaart al een keer op rechts, of Dirk Kuijt op links. Niet de ideale positie voor die spelers, dat wist Van Basten ook. Maar hij vond het onzin om bijvoorbeeld wel drie nummers tien (Van Persie, Sneijder, Van der Vaart) te hebben en geen buitenspelers en dus op de ene plaats talent te moeten ontgoochelen, terwijl hij elders mindere spelers zou moeten opstellen. Dus deed hij wat Jacky Mathijssen bij Club Brugge ook probeerde: de beste spelers een kans geven op een positie die misschien niet de hunne is, hopend dat ze met hun talent ook daar wat kunnen brengen. Niet elke Oranjevolger, voor wie de nationale ploeg openbaar kunstbezit is, smaakte dat.
Idem met dat bizarre idee van topcoaches om topspelers tegen hun voet uit te spelen. Rosicky speelt bij Arsenal vanaf links, terwijl hij rechtsvoetig is. Seedorf bij Milan idem. Messi speelt als linkspoot vanaf rechts. Maar als Van Basten zoiets deed bij Oranje was de wereld te klein. Vooral omdat hij, als hij betrapt werd op enige inconsequentie, antwoordde met het feit dat een trainer nooit consequent kon zijn. Tja, vonden de waarnemers, wat zeg je daarop? Ook tegen Italië kon je dat stellen: Khalid Boulahrouz stond in de basis, maar was eigenlijk al naar huis gestuurd. Hij kreeg zijn ticket omdat Ryan Babel in extremis uitviel.
Hoe dan ook, op het einde van de kwalificatieperiode was de sfeer onder nul gezakt. Een paar sterren hekelden zijn gebrek aan communicatie, het spel was niet goed, het publiek floot, er moest wat gebeuren.
Toen riep Van Basten een spelersdelegatie bij zich met de vraag hoe zij het zagen. Werden uitgenodigd: Van der Sar, Van Nistelrooy, Seedorf, Van der Vaart, Sneijder, Van Bronckhorst, Heitinga en Ooijer. Om voorbereid te zijn organiseerde Seedorf een voorvergadering. Daarop legde de Milanspeler zijn ploegmaats zes varianten voor. De spelers spraken zich uit voor eentje, de huidige 4-2-3-1. Een flexibel systeem: afhankelijk van een paar meter meer naar binnen of buiten of naar voren wordt dat een 4-3-3 of een 4-4-2. Het geluk van Van Basten was dat het werkte, al direct tegen Kroatië en later ook in de andere oefenwedstrijden.
Erfenis
Van Basten leerde enthousiaster coachen langs de lijn, want ook daar was kritiek op. Je moet het de man ook nageven dat zijn geloof in bepaalde spelers, met name in Wesley Sneijder, behouden bleef, ook al zakte die door het ijs in Duitsland, weliswaar als verdedigende middenvelder. Van Basten liet de kritiek jaren van zich afglijden. In Sneijder gelooft hij rotsvast. De Ajacied die een behoorlijk tot goed eerste seizoen bij Real Madrid achter de rug heeft, moet de nieuwe Cocu worden. Veegde hij vroeger nog zijn voeten aan defensief werk, dan heeft Sneijder zich op dat vlak goed ontwikkeld.
Wat laat Van Basten zijn opvolger Bert van Marwijk na?
Een nieuwe groep. In principe haakt Van der Sar na dit toernooi af, al liet de doelman wel verstaan dat er “nog kon worden gepraat.” Een nieuw spelsysteem, met twee verdedigende middenvelders en drie offensieve spelers achter één spits. Van Marwijk kan daar verder op bouwen.
Naar één ding kijkt iedereen wel reikhalzend uit: wat doet Van Marwijk met Van Bommel, zijn schoonzoon? Voor Van Basten had die afgedaan, maar voor de Bayernspeler is Oranje geen afgesloten hoofdstuk. Probleem is: bij de Ajacieden, de nieuwe sterke mannen, ligt Van Bommel niet goed. Zij vinden het maar een type dat druk loopt te wijzen en te schreeuwen terwijl het allemaal niet echt is. Een delicate zaak … S
door peter t’kint
