Na drie matige groepswedstrijden sprak de Duitse aanvoerder Michael Ballack met bondscoach Joachim Löw over het stroeve spel, over het onvermogen om met dat dwingende voetbal uit te pakken waarmee Duitsland tijdens het WK in eigen land voor een cultuurbreuk zorgde en tot in de halve finale was doorgedrongen. Ballack vroeg zich af of tegen de technisch sterke Portugezen een verandering van tactisch concept geen optie kon zijn. Hij mijmerde, na het uitvallen van Torsten Frings, over een versterking van het middenveld, over een tijdelijke correctie van het 4-4-2-systeem naar een 4-5-1-concept.
Löw, een adept van zijn voorganger Jürgen Klinsmann maar als clubtrainer nooit succesrijk, nam de suggestie in het bepalen van de tactische marsroute met zich mee. Hij deed iets wat in de loop van een toernooi nog maar zelden is vertoond: de Duitse bondscoach gooide vrijwel heel het middenveld om. Hij posteerde met Simon Rolfes en Thomas Hitzlsperger twee defensieve middenvelders naast elkaar, schoof Ballack iets vooruit, bracht Bastian Schweinsteiger op rechts in de ploeg en liet alleen Lukas Podolski op links staan. Tegen dat ijzersterke en vroeg storende middenveld kwamen de Portugezen nooit in hun spel. De media spraken van een tactisch meesterstuk van Joachim Löw.
Op 20 augustus spelen de Rode Duivels in Nürnberg tegen Duitsland. Zou er iemand zijn die het aandurft met René Vandereycken even te praten over het destructieve stramien waarin de ploeg nu is gegijzeld? En hoe zou de koppige Vandereycken daarmee omgaan?
Verstandige trainers sluiten zich niet af voor de mening van (dragende) spelers. In Nederland geldt Marco van Basten als een eigenwijze persoonlijkheid. Hij voerde vier jaar lang een onevenwichtig beleid en plaatste het systeem centraal. De spelers moesten zich aanpassen, maar het voetbal was niet om aan te zien. Maar ook Van Basten bleef op een gegeven moment niet doof voor signalen uit de spelersgroep. Hij stelde de tactiek bij. Vervolgens deed iedereen lyrisch over het totaalvoetbal waarmee Oranje in de groepswedstrijden uitpakte. De formatie die aan de memorabele wedstrijden tegen Italië en Frankrijk begon, had nooit eerder in die samenstelling gespeeld.
Intussen belandde Nederland weer van de hemel in de hel. De manier waarop de ploeg zaterdag door een fris en dartel Rusland werd uitgeschakeld, toonde dat de prestaties in de groepswedstrijden zwaar waren opgehemeld, terwijl er in de partijen tegen Italië en Frankrijk veel kansen werden weggegeven. Het is moeilijk om in een periode van blinde euforie een gevoel voor nuance te behouden. Ook Joachim Löw heeft dat in Duitsland ervaren. Zij het in omgekeerde richting.
Tussen tragedie en triomf balanceerde ook Guus Hiddink. Na de eerste match tegen Spanje was de anders gemoedelijke Nederlander nauwelijks om aan te spreken, nu imponeerde zijn ploeg tegen Nederland met snel bewegingsvoetbal. De manier waarop Hiddink er de afgelopen twee jaar in slaagde dit na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie versplinterde team een nieuwe identiteit te geven, is zonder meer indrukwekkend. Het scepticisme was groot toen de Nederlander bondscoach werd, omdat vooral oudere functionarissen vreesden dat buitenlanders te weinig patriot zouden zijn voor dit vak. Het was typerend voor de enge manier van denken.
Hiddink maakte een kern die uit jonge, veelzijdige en tactisch gemakkelijk te kneden voetballers bestaat. Hij gaf hen een nieuw zelfvertrouwen. Het vroeger zo klinische spel van Oost-Europese landen is in dit Rusland niet te zien. Efficiëntie wordt zelfs gemengd met extravagantie. Achter de wederopbouw van het Russische voetbal schuilt een visie, een project. De afgelopen jaren werden er overal in het land jeugdcentra opgericht, voetbalacademies die door miljardair Roman Abramovich worden gefinancierd.
Dat Rusland op dit EK over de jongste ploeg beschikt, is geen toeval. Een vakman is er dan nodig om al het talent te kneden. Guus Hiddink maakte van starre robots bevrijde voetballers, stopte ze niet in een dwangbuis en zette de beste spelers op de beste plaats. Soms kan voetbal heel simpel zijn. S
door Jacques Sys
