Superlatieven schieten tekort om de schoonheid van het Cape Town Stadion en zijn decor te beschrijven, maar schijn bedriegt. Na het WK zal Kaapstad alleen achterblijven met de kater. Met dank aan FIFA-baas Sepp Blatter.

Op de terugvaart van het door de jarenlange gevangenschap van Nelson Mandela wereldberoemde Robbeneiland is de aanblik van Kaapstad er een met adembenemende flat-screenallures. Zoiets ongeveer moet ook Sepp Blatter hebben gedacht toen hij op een mooie novemberdag in 2005 vanuit een helikopter naar beneden keek. Anderhalf jaar na de toewijzing van het WK aan Zuid-Afrika was het zijn eerste bezoek aan de stad.

De FIFA-paus had in het vijfsterrenhotel Arabella Sheraton een afspraak met Ebrahim Rasool, de premier van de Westkaap, de provincie waarvan Kaapstad de hoofdstad is. Het spectaculaire landschap had hem overweldigd, zei Blatter. In die mate zelfs dat hij in Kaapstad het uithangbord van het WK 2010 zag én het ideale decor voor een van de twee halve finales. Maar, kwam hij snel ter zake, dan moest Green Point wel de stadionlocatie zijn, en niet Newlands (zoals nochtans in het goedgekeurde bid book stond) of Athlone (dat de voorkeur wegdroeg van stad en provincie).

Later die dag zat Blatter ook samen met de Zuid-Afrikaanse president Thabo Mbeki. ’s Anderendaags hing een van diens ministers bij premier Rasool aan de lijn. De boodschap was niet mis te verstaan: dat de president het bij nader toezien toch de moeite vond om Green Point te overwegen. En zo komt het dat wie vandaag met de boot van Robbeneiland komt, het imposante Cape Town Stadion ziet schitteren.

In een onlangs gepubliceerd rapport dat de handelwijze van de FIFA grondig onder de loep legde, worden de ontmoetingen van Blatter met Mbeki en Rasool het omslagpunt genoemd in een besluitvorming die de Zuid-Afrikaanse overheid opzadelde met een buitensporige miljardenkost en Kaapstad in lengte van dagen met een witte olifant – jargon voor een dure, nutteloze investering.

Prima voor Peeters

Het Cape Town Stadion ligt pal in een welgestelde, blanke wijk. Ver weg van de zwarte townships waar de echte voetbalfans wonen. In het oude, inmiddels afgebroken Green Point Stadion – één tribune bleef om historische redenen bewaard – werd nog slechts aan atletiek gedaan. Lang vervlogen is de tijd dat er tijdens het apartheidsregime topvoetbal werd gespeeld. Kaapstad is geen voetbalbolwerk. Door de promotie van Vasco da Gama telt het volgend seizoen drie clubs in de hoogste afdeling, maar geen een is een publiekstrekker. Ajax Cape Town en Santos lokken hooguit een paar duizend toeschouwers.

“Wat is dan de zin van Green Point?”, vraagt Rod Solomons zich al vijf jaar af. Solomons was het sporthoofd van de Westkaap toen de stadionzwendel in Kaapstad zich voltrok. Hij nam ontslag uit zijn functie toen de FIFA de bouw van het Cape Town Stadion doordrukte en de Zuid-Afrikaanse overheid schuldig zweeg. “In Zuid-Afrika heb je twee ploegen met een grote aanhang: Kaizer Chiefs en Orlando Pirates (allebei uit Johannesburg, nvdr). Zelfs tegen hen zou Green Point hooguit half vol zitten. Hetzelfde geldt voor het Moses Mabhidastadion in Durban. Natúúrlijk zijn het mooie stadions: ze zijn nieuw en er is een pak geld tegenaan gegooid. Maar ze moeten wel onderhouden worden nadien en die kost is enorm.”

Geen enkele van de drie voetbalclubs zal het 68.000 plaatsen tellende Cape Town Stadion straks bespelen. Ook Western Province niet. De rugbyclub uit Kaapstad weigert zijn Newlands Stadion, waarvan het zelf eigenaar is, te verlaten. In het oorspronkelijke bid book waarmee Zuid-Afrika de FIFA overtuigde, was Newlands opgenomen als de wedstrijdlocatie in Kaapstad. Met een minimale ingreep zou het stadion worden aangepast tot een 40.000 zitplaatsen tellend voetbalstadion. Genoeg voor een kwartfinale. Grotere ambities had Kaapstad niet. Een FIFA-commissie onder leiding van toenmalig Belgisch bondsvoorzitter Jan Peeters vond het allemaal prima.

De stad en de provincie echter hadden van bij de start een uitgesproken voorkeur voor het Athlone Stadion. Santos speelt er zijn thuiswedstrijden en ook het stadionloze Ajax Cape Town wijkt er geregeld naar uit. Athlone is stadseigendom. Het ligt in de Cape Flats, ‘die Kaapse Vlakte’ in het Afrikaans, een uitgestrekte achterstandswijk waar tijdens de apartheid blanken en kleurlingen werden ‘gedumpt’. Hier woont het voetbalgekke deel van de Kaapse bevolking.

Colin Gie kent het er. Vanuit de wagen wijst de ontdekker van Anele Ngcongca het appartementsblok aan waar voormalig Manchester Unitedspeler Quinton Fortune opgroeide. We rijden rond het Athlone Stadion. Braakland vol zwerfvuil. “Dit is drugland“, zegt Gie. “Waar er werkloosheid heerst, gebeuren foute dingen. Deze mensen moeten overleven. Toen ik nog met Quinton samenwerkte, kwam ik hier vaak. Nu is het niet meer veilig.”

Zonder veel moeite loodst Gie ons binnen in het fraaie stadion. Sinds enkele jaren is het grondig gemoderniseerd. Stad en provincie waren vastbesloten het WK als hefboom te gebruiken om de hele buurt nieuw leven in te blazen. “Het voetbal in Kaapstad had geen eigen thuishaven zoals het rugby Newlands heeft”, vertelt Rod Solomons. “Athlone moest ons home of soccer worden. Om historische redenen en omdat het in een zwarte, achtergestelde buurt ligt. Met het oog op de nalatenschap van het toernooi leek ons dat de beste keus. Door Newlands én Athlone aan te passen, dachten we misschien twéé kwartfinales te kunnen ontvangen.”

Halve finale of niets

Maar dat was dus buiten Sepp Blatter gerekend. Blatter vond een loyale bondgenoot in Danny Jordaan, het hoofd van het Zuid-Afrikaanse organisatiecomité LOC. In dat LOC, dat contractueel uitsluitend verantwoording aan de FIFA is verschuldigd, zaten ook belangrijke Zuid-Afrikaanse ministers. Het gevolg daarvan was een structureel belangenconflict. In plaats van te waken over het langetermijnbelang van het land, danste de regering in Pretoria machteloos naar de pijpen van de FIFA.

Zodoende haalde Green Point het. On-danks een laatste studie, op last van het LOC overigens, die uitwees dat Green Point de duurste optie was, Newlands vanuit toeristisch oogpunt de minst interessante, en Athlone de beste. De FIFA had er geen oren naar. Volgens het recente rapport van het Zuid-Afrikaanse Instituut voor Veiligheidsstudies is de verklaring simpel: “De FIFA genereert haar inkomsten grotendeels uit de verkoop van tv-rechten, marketing, hospitality en licentierechten, terwijl het LOC vooral verdient aan de ticketverkoop. Hun beider financiële belangen worden dus het best gediend door state-of-the-art-stadions op de ‘beste’ locaties opdat een zo groot mogelijk aantal bezoekers en kijkers kan worden bereikt. Wat er gebeurt ná het toernooi heeft geen directe impact op hun financiën.”

Met andere woorden: de lange termijn interesseert de FIFA niet. Na de demarche van Blatter bij Mbeki lag de keuze voor Green Point vast. Met als argument dat in Athlone het rijke potentieel van Kaapstad niet ten volle zou worden benut en in Green Point wél, niet in het minst dankzij de nabijheid van de Tafelberg. Plots ging alles snel. Nomaindia Mfeketo, de zwarte ANC-burgemeester, tekende in zeven haasten het contract met de FIFA, zónder samenspraak met zijn gemeentebestuur dat demissionair was wegens de nakende verkiezingen van maart 2006. Uitgerekend op de dag dat de blanke Helen Zille aantrad als Mfeketo’s opvolger, zette Blatter in Zürich zijn krabbel onder de contracten die Kaapstad verplichtten tot de bouw van een nieuw Green Point.

Zille echter liet de werken meteen stilleggen en liet prompt een kosten-baten-analyse uitvoeren. Opnieuw scoorde Green Point het slechtst en Newlands en Athlone het best. De FIFA echter bleef vierkant tegen WK-voetbal in een zwarte achterstandswijk als Athlone gekant én ze eiste een halve finale in Kaapstad. Daarmee viel ook Newlands af omdat de capaciteit er niet boven de 55.000 kon worden opgetrokken. Zille bond in: “Of het nu een dreigement is of niet, de overheid heeft verklaard dat wij een halve finale moeten organiseren of we zijn het toernooi helemaal kwijt.”

En zo legde ook Zille zich neer bij het FIFA-dictaat. “De burgemeester keurde een keuze goed die volgens haar eigen studie de duurste en de minst wenselijke was”, besluit het Instituut voor Veiligheidsstudies bitter. Rod Solomons: “De conclusie was dat een nieuw Green Point Stadion 1,9 miljard rand (200 miljoen euro) zou kosten. Wij hebben meteen gezegd: verdubbel dat maar, het zal niet genoeg zijn. We kregen gelijk. Vandaag zitten ze aan 4,5 miljard (480 miljoen euro). Méér dan het dubbele. En het zal nog oplopen.”

Michael Jackson

Rod Solomons gaat voor de boekenkast in zijn fraaie huis staan en neemt er een lijvig werk van Andrew Jennings uit, de beruchte Britse onderzoeksjournalist die al twintig jaar het ene na het andere FIFA-schandaal aan het licht brengt. “Green Point maakte vanuit economisch oogpunt geen enkele zin”, houdt hij vol. “Bovendien is het daar een blanke buurt. De mensen die naar het voetbal gaan en het spelen, de zwarten dus, wonen daar helemaal niet. De meeste bewoners waren dan ook tegen. Het not in my backyard-syndroom, zeg maar. Zij vreesden dat het stadion zwarten en criminaliteit zou aantrekken.

“Mijn argumenten hadden vooral met de sportieve en sociale nalatenschap van het WK te maken. Het mag dan een prachtig stadion zijn, maar dat is elk stadion als je over een bodemloze emmer geld beschikt. En wie profiteert ervan? De bouwfirma’s en de architecten. Zij aanvaardden de op-dracht voor 1,9 miljard rand, maar lieten de kosten nadien oplopen. Wat kon de overheid doen? De werken stopzetten? Er zal nu een onderzoek komen om te zien of er prijsafspraken bestonden tussen de verschillende bouwfirma’s.

“Het management van de bouwfirma’s en de hotelketens is bovendien blank. Hun arbeiders zijn zwart. De meeste economische voordelen van het WK gaan dan ook naar blanken. Dat is een enorme contradictie. Ik had gehoopt dat ook kleine zwarte ondernemers beter zouden worden van dit WK. Het is anders uitgedraaid.

“En dat allemaal onder druk van de FIFA en zijn voorzitter, die het aan boord legde met onze president, waarna onze overheid haast werd gedwongen om in Green Point te bouwen. Kaapstad had er helemaal vrede mee dat het geen halve finale zou krijgen, maar zij dachten daar anders over. Omdat de stad er vanuit de helikopter zo mooi uitzag. Terwijl wij het WK wilden gebruiken om de stad vooruit te helpen. In Athlone zouden zowel het voetbal als de gemeenschap er in lengte van dagen beter van zijn geworden. Green Point had dat niet nodig.”

Over het lot van het Cape Town Sta-dion na het WK maakt Solomons zich weinig illusies. “Toen Mandela nog president was, vond er eens een concert plaats in het oude Green Point. Michael Jackson was de topact en het stadion zat afgeladen vol. Voor Mandela en Jackson, twee van de grootste sterren van deze planeet. Vandaag is er geen Mandela meer en geen Michael Jackson. Wie zal dus straks dat nieuwe stadion laten vollopen? Ach, er is gewoon geen winstgevende activiteit in te organiseren. Met die realiteit zitten we nu.”

door jan hauspie

De lange termijn interesseert de FIFA niet.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content