Gaan de Spelen door? Een antwoord in zes onderdelen

Uitstellen van de Olympische Spelen in Tokio bleek in 2020 onvermijdbaar, maar afstellen lijkt ondanks een aanhoudende coronapandemie in 2021 (voorlopig) even ondenkbaar. Zullen ‘The Games of the 32nd Olympiad’ op 23 juli beginnen? Een antwoord op zes vragen.

1. Wat zeggen de betrokken organisatoren?

‘Elfduizend atleten, vele duizenden coaches, tienduizenden vrijwilligers van over de hele wereld samenbrengen tijdens een pandemie. Dat houdt geen steek. Ik zie niet in hoe dat zal gebeuren.’ Aldus sprak olympisch zwemkampioen Michael Phelps half december op CNN. Scepsis die hij deelt met gezondheidsexperts wereldwijd én in Japan. Zeker nu de coronagolven, aangezwengeld door een besmettelijkere virusvariant, blijven komen, in bepaalde landen nog hoger dan ooit.

Bij de organiserende partijen (het Internationaal Olympisch Comité en het Paralympisch Comité, het organisatiecomité TOCOG, en de Japanse overheden) is die terughoudendheid echter niet te bespeuren – althans officieel. Bij monde van hun respectieve voorzitters ( Thomas Bach, Andrew Parsons, Yoshiro Mori), de Japanse premier Yoshihide Suga en olympisch minister Seiko Hashimoto klonk het de voorbije weken en maanden, aangemoedigd door de wereldwijde vaccinatiecampagnes, steevast dat de Spelen koste wat het kost zullen doorgaan. ‘Als een mijlpaal in de wereldgeschiedenis. Als baken van licht en verlossing op het einde van een donkere tunnel waarin de wereld anderhalf jaar gevangen zat. Als symbool van eenheid, solidariteit en veerkracht van de mensheid die het coronavirus heeft overwonnen.’

Pure promopraat, want uiteindelijk draait het om vooral één ding: geld. Er staan simpelweg te veel miljarden yens en dollars op het spel om de Spelen af te gelasten. Ook een nieuw uitstel, naar de herfst van 2021 of de zomer van 2022, is geen optie. In het eerste geval te dicht bij de Winterspelen van Peking (in februari 2022), en in beide gevallen zou de vorig jaar al herwerkte internationale sportkalender weer overhoop gehaald moeten worden.

Bovendien zouden de nu al torenhoge kosten nog meer oplopen. Praktisch gezien is het bijna ook onhaalbaar omdat de leasingcontracten van de 43 venues en media-accommodaties in Tokio dan nóg eens verlengd moeten worden. Net als het gebruik van het atletendorp, waarvan de appartementen al verkocht zijn aan particulieren. Niet te vergeten ook: de trots van de Japanse beleidsvoerders. Als buurland/aartsrivaal China erin zou slagen om de Winterspelen begin 2022 wél te laten doorgaan zou het gezichtsverlies groot zijn.

Als het worstcasescenario – een afstel – toch onvermijdelijk wordt, dan zullen het IOC en het TOCOG dat gezamenlijk moeten beslissen en dat voor eind maart moeten bekendmaken, zoals in 2020 (toen op 24 maart). Later zou tot nog meer chaos leiden. Maar zo’n scenario is voorlopig dus uitgesloten. Al betekent dat niet dat er geen zorgen zijn.

2. Hoe is de coronasituatie in Japan/Tokio?

Die is nu de grootste zorg voor de Japanners, ook al vallen de totale coronacijfers in vergelijking met Europa/de VS erg mee: ruim 300.000 coronabesmettingen en bijna 4000 doden tot dusver op een bevolking van 126 miljoen. In België zijn dat respectievelijk ruim 670.000 coronabesmettingen en ruim 20.000 doden op 11 miljoen inwoners…

Sinds eind oktober stijgen in Japan de coronacurves echter onophoudelijk, met dagelijks nieuwe records. (tot 7790 besmettingen vorige zaterdag). Met name in de hoofdstad/prefectuur Tokio, en in drie aanpalende prefecturen. Die snel stijgende besmettingen en ziekenhuisopnames zetten bovendien vlugger druk op het verzorgingssysteem in Japan. In vergelijking met Europa beschikt het land immers over weinig intensive care-bedden.

Die tweede coronagolf wordt deels toegeschreven aan de Go To Travel– campagne van premier Yoshihide Suga, die in september de zieke Shinzo Abe verving. Met die campagne werd het binnenlandse toerisme sterk gepromoot, om de zwaar getroffen transport- en horecasector er weer bovenop te helpen. Wegens de stijgende cijfers heeft de fel bekritiseerde Suga de campagne geschrapt en vorige week in onder meer Tokio de noodtoestand afgekondigd.

Dat betekent echter geen lockdown zoals hier in Europa, want dat laat de Japanse grondwet niet toe. Overheden kunnen alleen sterk aanraden om bedrijven en restaurants te sluiten, en om vanaf 20 uur geen niet-essentiële verplaatsingen te maken. Wel heeft Suga tot eind januari een inreisverbod uitgevaardigd voor buitenlanders.

Het vaccinatieproces wordt ook versneld, met start eind februari in plaats van maart. Na eerst de prioritaire groepen te hebben gevaccineerd wil de Japanse regering eind juni genoeg dosissen hebben verzekerd om de hele bevolking te laten inenten, maar een specifieke timing staat daar niet op. Een maand later al, op 23 juli, beginnen de Spelen…

Groot probleem: het van oudsher grote wantrouwen van Japanners tegenover vaccins. Uit een recente poll bleek dat slechts zestien procent van de respondenten zich onmiddellijk wilde laten vaccineren. Zestien procent echter helemaal niet. En 58 procent wilde nog zes maanden tot een jaar wachten. Tot na de Spelen dus…

3. Hoeveel bedraagt de kostprijs van de (uitgestelde) Spelen?

Vorig jaar sprak het organisatiecomité TOCOG over een bedrag van 10,4 miljard euro. Maar volgens de Japanse National Audit Board bedroeg het kostenplaatje mínstens het dubbele. Daarmee zou ‘Tokyo2020’ (de merknaam blijft, ter wille van de al gefabriceerde merchandising) volgens een studie van de universiteit van Oxford de duurste Olympische Spelen ooit worden.

En dan moest het uitstel nog volgen. Dat bracht (tot nu toe) 2,3 miljard euro extra kosten met zich mee, waarvan 740 miljoen euro voor specifieke coronamaatregelen (zie vraag vijf en zes). Zo is het officiële budget opgelopen tot 12,7 miljard euro, het dúbbele van het voorziene bedrag in 2013, toen Tokio de Spelen kreeg toegewezen.

Private financiers nemen van de totale kostprijs 5,5 miljard euro voor hun rekening. De rest is op kosten van de Japanse overheid, de regering van de metropool Tokio en van het IOC. Dat betaalt zo’n miljard euro, maar zo goed als niets van de bijkomende uitstelkosten van 2,3 miljard. Verzekeraars keerden daarvan het TOCOG ook ‘slechts’ ruim 400 miljoen euro uit. Het organisatiecomité nam wel zo’n vijftig kostenbesparende maatregelen – minder gratis tickets, minder officials en vips, minder extravagante openings- en sluitingsceremonies – maar die zijn ook goed voor amper 240 miljoen euro.

De 68 Japanse sponsors, zoals Asics, Canon, Fujitsu Limited, Japan Airlines en Mitsubishi, verlengden wel allemaal hun contract met één jaar. Veel van die bedrijven aarzelden aanvankelijk, maar kwamen na het uitoefenen van politieke druk toch over de brug… Al levert ook dat slechts 175 miljoen euro op, waarvan een deel via ‘goederen en diensten’. Dat komt bovenop het recordbedrag van 2,7 miljard euro vanuit lokale sponsoring dat voor het uitstel van de Spelen werd verzameld, het twee- tot drievoudige in vergelijking met voorbije edities. Vooral dankzij Dentsu Inc, het machtige Japanse adverteerdersbedrijf dat ook marketingpartner van Tokio 2020 is. En vanwege die verwevenheid druk zal blijven uitoefenen op de Japanse regering en het organisatiecomité om de Spelen te laten doorgaan.

Druk die ook vanuit het IOC zal komen. Dat haalt 73 procent van zijn inkomen – in laatste olympische cyclus 4,6 miljard euro – immers uit tv-rechten en 18 procent uit sponsoring. De 28 internationale sportfederaties, waarvan sommigen nu al amper het hoofd boven water kunnen houden, en 206 nationale olympische comités hangen op hun beurt deels af van de geldstromen vanuit het IOC, die door het uitstel deels werden drooggelegd.

Voor het IOC zal de imagoschade van een definitieve afgelasting wel groter zijn dan de financiële put. Tegen een afgelasting is het, zoals voor elke Spelen, namelijk verzekerd op de verzekeringsmarkt Lloyd’s of London. Voor Tokio 2020 zou het daarvoor een premie van 20 miljoen euro hebben betaald, om een significant deel van zijn inbreng (zo’n miljard euro) terug te vorderen. Een schadevergoeding aan Japan moet het IOC ook niet ophoesten, want dat staat niet in het host city-contract.

4. Hoe kijken de Japanners tegen de (uitgestelde) Spelen aan?

De Japanse hashtag die op Twitter steeds meer ’trending’ wordt, luidt, vertaald naar het Engels: #CancelTokyo2020. Het ongenoegen bij de Japanse bevolking stijgt dan ook steeds meer. Bij de jongste enquête van het toonaangevende persagentschap Kyodo News koos liefst 80 procent van de respondenten voor nieuw uitstel van de Spelen (45 procent) of definitieve afgelasting (35 procent). Nóg meer tegenstanders dan begin december toen bij een soortgelijke enquête ‘slechts’ 63 procent contra was.

Critici laken vooral de gigantische, door het uitstel nog gestegen, kostprijs. Bovendien zal door alle coronamaatregelen en een mogelijk beperkt publiek (zie vraag vijf) van een echte olympische sfeer geen sprake zijn. Olav Spahl, chef de mission van het BOIC, sprak dan ook al over ‘olympische wedstrijden’, in plaats van Olympische Spelen. Tokio zal als stad ook minder schitteren dan aanvankelijk vooropgezet. Die promotie moest, via het opgevijzelde toerisme in de jaren erna, vooral de slabakkende Japanse economie een duw in de rug geven. Gezien die beperkte return vroeg zelfs Kyodo News zich begin januari in een opiniestuk af of de miljarden yens en het besmettingsrisico om tienduizenden atleten/toeschouwers naar Tokio te halen nog te verantwoorden zijn.

5. Zullen er toeschouwers (uit Japan en/of het buitenland) toegelaten worden?

Het IOC en het TOCOG hopen uiteraard van wel. ‘Olympische Spelen zonder publiek is als een maaltijd bereiden zonder kruiden’, zei Saburo Kawabuchi, burgemeester van het atletendorp, vorige week. Het zou vooral een nieuwe financiële klap betekenen, aangezien de ticketverkoop 650 miljoen euro had moeten opbrengen.

De vraag is echter: welk percentage van de totale stadioncapaciteit mogen sportfans bezetten? En vooral: zullen dat alleen Japanners zijn? Of ook buitenlanders? Volgens voorzitter Yoshiro Mori zal het TOCOG die beslissing pas nemen tussen maart en mei, afhankelijk van de coronacurves in Japan en de rest van de wereld. Mori gaf wel al aan dat het ‘praktisch moeilijk’ is om buitenlandse bezoekers na aankomst in Japan een quarantaine van twee weken op te leggen.

Sowieso zullen (de beperkte) toeschouwers strikte protocollen moeten volgen. Verplichte mondmaskerdracht, een verbod om te roepen in stadions, sneltesting bij de ingangen, gezichtsherkenningstechnologie die zal controleren of personen mondmaskers dragen en die hun lichaamstemperatuur zal meten, opvolging van besmettingen via een contact tracing-app, een andere app die visums, bewijs van testresultaten, tickets en andere info met de personen in kwestie linkt…

6. Welke coronamaatregelen zullen atleten moeten volgen?

Een taskforce, met leden van het TOCOG en de Japanse overheden, heeft een lijvig draaiboek opgesteld, waarvan een laatste update begin december werd bekendgemaakt. Atleten zullen bij aankomst in de luchthavens van Tokio een negatieve coronatest die niet ouder is dan 72 uur moeten kunnen voorleggen.

Tijdens hun verblijf in Japan zullen ze om de vier à vijf dagen getest worden. Daarvoor wordt een Infectious Disease Control Centre in het olympisch dorp geïnstalleerd. Alle olympiërs moeten ook een gedragscode ondertekenen. Dat bepaalt basisregels zoals handhygiëne, mondmaskers en sociale afstand bewaren. Luid spreken en ook seks is uit den boze – geen condoomautomaten dus in het atletendorp. Shoppen of sightseeing in Tokio, of het gebruik van openbaar vervoer, wordt ook sterk afgeraden.

Het draaiboek spreekt over ‘veertien dagen zelfisolatie na aankomst in Japan’, al is dat volgens alle betrokken partijen zéér voorbarig. Renners die aan de Tour de France deelnemen zullen dus allicht niet moeten kiezen. Zij en andere atleten zullen hun verblijf/quarantaine in het olympisch dorp zelfs zo kort mogelijk moeten houden (vijf dagen voor hun competitie, twee dagen erna). Op donderdag 14 januari staat daarover een vergadering van de medische commissies van de nationale olympische comités gepland.

Een vaccin is volgens het IOC geen verplichting, maar voorzitter Thomas Bach moedigt de atleten sterk aan. Weliswaar in de mate van het mogelijke, want niet elk van de 206 landen zal zijn olympiërs tegen 23 juli willen/kunnen vaccineren. Afhankelijk immers van de prioriteiten die elk land stelt en van de snelheid waarmee elk (rijk/arm) land zijn bevolking kan vaccineren. Dat zal, net als de lockdowns die wel of niet ingevoerd zijn, hoe dan ook een nog groter ongelijk trainings-/speelveld tussen de 11.090 olympiërs creëren.

In België heeft het BOIC aan de bevoegde commissies gevraagd of onze olympiërs, gezien de Spelen en hun specifieke reissituatie voor kwalificatietoernooien, in aanmerking komen voor een snelle toediening van het vaccin. Een antwoord is, bij de deadline van dit magazine, daarop nog niet gekomen. Zoals nog veel vragen de komende weken en maanden nog beantwoord moeten worden.

Slechts één zaak lijkt zeker: The Games must and will go on. Voorlopig…