Na de aanbeveling van het Internationaal Olympisch Comité om alle Russische en Wit-Russische atleten uit te sluiten van internationale events, hebben vele sportbonden het IOC gevolgd. Anderen federaties echter niet. Is dat juridisch gezien te verdedigen? Professor sportrecht Frank Hendrickx legt uit.
Afgelopen maandag kwam het Internationaal Olympisch Comité (IOC) met een opmerkelijke resolutie naar buiten: een aanbeveling aan sportfederaties en organisatoren van sportevents om niet alleen alle competities in Rusland en Wit-Rusland te schrappen en om Russische en Wit-Russische teams te weren, maar ook atleten en officials uit die landen. Want luidde het: ‘Oekraïense sporters kunnen door de oorlog ook niet trainen en deelnemen aan sportevents omdat hun land aangevallen wordt.’
Daarom dus de resolutie, ‘om de integriteit van de sport te verdedigen.’ Al voegde het IOC er ook aan toe: ‘Tenzij de aanbeveling om organisatorische of legale redenen, of gezien een te korte termijn, niet opgevolgd kunnen worden.’
De overkoepelende federaties van olympische sporten als atletiek, badminton, kano, pentatlon, schermen, schieten, schaatsen, skiën, triatlon en zeilen lieten daarna weten dat ze het IOC volgen en de (Wit)-Russische atleten voortaan bannen uit hun internationale kampioenschappen. Al laat World Athletics hen wel deelnemen aan Diamond Leaguemeetings, omdat die niet direct onder controle van World Athletics vallen.
Voorzitter Sebastian Coe was niettemin zeer stellig: ‘Sportbonden die politieke standpunten innemen heb ik nooit verdedigd, zeker als andere sectoren wel doorgaan met hun business. Maar dit is anders, omdat regeringen, bedrijven en internationale organisaties sancties hebben opgelegd, op verschillende vlakken. Sport moet opstaan en die acties steunen om de oorlog te beëindigden en de vrede te herstellen. We kunnen en mogen dit niet op zijn beloop laten.’
Niet elke sportfederatie heeft de aanbeveling van het IOC echter gevolgd: de Internationale Automobiel Federatie (FIA), de Internationale Zwemfederatie (FINA), de Internationale Tennisfederatie (ITF) en Internationale Wielerunie (UCI) schrappen wel alle wedstrijden en sluiten (Wit)-Russische teams uit, maar laten individuele atleten deelnemen, weliswaar onder neutrale vlag, zonder enige verwijzing naar Rusland.
Zo kunnen Nikita Mazepin (formule 1), Daniil Medvedev (de kersverse nummer één van het mannentennis) en Aleksandr Vlasov en Pavel Sivakov (wielrenners bij Bora-Hansgrohe en INEOS Grenadiers) voorlopig wel nog uitkomen in hun respectieve competities. Net als (Wit-)Russische atleten op de komende Paralympische Winterspelen in Peking, want ook het Internationaal Paralympisch Comité liet vandaag weten dat zij als neutrale atleten kunnen deelnemen.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Uiteenlopende beslissingen die echter ook een juridische grondslag moeten hebben. Op wat kunnen die sportbonden zich beroepen om hun keuzes te rechtvaardigen? Frank Hendrickx, professor arbeidsrecht/sportrecht aan de KU Leuven, geeft meer duiding en stipt meteen de uitzonderlijke situatie aan.
‘Internationale sportorganisaties, zoals het IOC, staan graag op hun autonomie en onafhankelijkheid, onder meer om te vermijden dat men zich te veel met politiek moet bemoeien. Zie hoe het IOC zich tijdens de Winterspelen weigerde uit te spreken over de situatie van de Oeigoeren in China. Of hoe de FIFA de organisatie van het WK voetbal aan Qatar toekende, ondanks alle berichten over mensenrechtenschendingen.
‘Het is echter onvermijdelijk dat op een bepaald moment sport en politiek vermengd raken. Steeds meer wordt er van sportorganisaties ook een signaal verwacht inzake maatschappelijke waarden. Het is moeilijk om die maatschappelijke functie van sport nog te ontkennen.
‘Na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne hebben die sportorganisaties die stap nu toch gezet, richting een vorm van boycot. En zo bevestigen ze dus wél de verwevenheid van sport met politiek en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.’
Overmacht
Om de boycotten van (Wit-)Russische teams en atleten te rechtvaardigen, verwezen sportbonden bij hun beslissing naar de resolutie van het IOC, met als doel de ‘integriteit van de competities en de veiligheid van alle deelnemers te vrijwaren.’
Dat is volgens Hendrickx geen toeval. ‘Daarvoor hebben zij in hun reglementen bepaalde open clausules rond ‘hardship’/’force majeure’ (onvoorziene omstandigheden/overmacht), veiligheid en integriteit ingebouwd. Om (Wit)-Russische voetbalploegen uit te sluiten uit hun competities heeft de UEFA bijvoorbeeld de ‘force majeure’-clausule ingeroepen.
‘Mogelijk zullen die teams dat aanvechten bij het Internationaal Sporttribunaal (CAS). En vragen opwerpen als: wat maakt deze oorlog, in vergelijking met andere in het verleden, anders om die clausule nu wél in te roepen? Maakt het een voetbalmatch onmogelijk? Is de overmachtsclausule wel proportioneel?
‘Een toepassing van die open clausules geeft de federaties echter een ‘marge van appreciatie’ om te bepalen wanneer ze de ‘force majeure’ kunnen toepassen. Al is die ruimte ook niet oneindig, en moet het CAS de proportionaliteit van de maatregelen juridisch toetsen.’
Neutrale atleten
Volgens Hendrickx is de overmachtsclausule om (Wit-)Russische teams te bannen uit competities hanteerbaar, maar voor atleten vindt hij dat minder vanzelfsprekend. ‘De rechtvaardiging om een land en zijn (nationale) ploegen te schorsen kan je minder aanspreken voor individuen.
‘Vandaar dat federaties zich beroepen op andere clausules met betrekking tot ‘integrity’, ‘safety’ en security’, en ook zeggen dat de oorlog alles verandert. Dat heeft juridisch gezien echter een minder groot draagvlak. Met mogelijk meer kans voor die (Wit)-Russische atleten om dat succesvol aan te vechten bij het Internationaal Sporttribunaal. Een moeilijk debat, met veel nuances, maar ik acht dat niet uitgesloten.
‘Juridisch gezien is het alleszins ‘veiliger’ om bonafide Russische sporters verder te laten deelnemen als neutrale atleten (zoals het IPC, de UCI, de FIA, de FINA en de ITF hebben beslist, nvdr). Weliswaar onder bepaalde voorwaarden, zoals het verwijderen van elke verwijzing (de vlag, het volkslied) naar de nationaliteit, en de zekerheid dat het individu geen verleden heeft als militair of banden heeft met het leger.’
Beslissing van IPC
Dat beperkte juridische draagvlak bleek ook uit de beslissing van het Internationaal Paralymisch Comité om (Wit-)Russische atleten niet te bannen van de komende Winterspelen. Volgens de huidige reglementen van het IPC, drie maanden geleden nog goedgekeurd door de algemene vergadering, kunnen lidstaten immers niet geschorst worden als ze de traditionale olympische wapenstilstand doorbreken.
En is dat voor een zelfverklaarde ‘politiek neutrale en onpartijdige organisatie’ als het IPC geen jurdische basis om de (Wit-)Russische atleten te bannen. Een rechtbank in Duitsland (waar het IPC gevestigd is) zou volgens voorzitter Andrew Parsons zo’n schorsing meteen verwerpen. Dat bevestigt ook professor Hendrickx: ‘De inbedding van organisaties in een bepaald rechtssysteem kan inderdaad relevant zijn. Het rechtssysteem staat altijd hoger dan de sportreglementen. Het is goed dat organisaties zoals het IPC zich daaraan houden, ook al zou het de overmachtsclausule kunnen inroepen. Met zijn standpunt erkent Parsons echter impliciet dat dat als juridische basis te zwak is.’
Parsons liet wel weten dat het IPC zo vlug mogelijk een nieuwe algemene vergadering zal beleggen om het respecteren van de olympische wapenstand wel in de reglementen van het IPC op te nemen. Professor Hendrickx juicht dat ook toe: ‘Nu vasthouden aan de neutraliteit is naar de letter van het IPC-reglement juist, maar gezien de steeds grotere maatschappelijke verantwoordelijkheid van sportorganisaties is dat nog moeilijk houdbaar.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
