Hij noemt zichzelf de Batman van de atletiek, maar velen zien Justin Gatlin als de bad man, de ex-dopingzondaar die zondag hoegenaamd niet de wereldtitel op de 100 meter mag behalen. Zonder een herboren Usain Bolt wordt het echter allicht de kroniek van een aangekondigde triomf, gedrenkt in scepsis.
WK-finale 100 meter, 23 augustus 2015, 13.15 uur (Europese tijd), Peking. Het lang verwachte Grote Duel tussen Goed en Kwaad. Aan de ene kant van de ring: Usain Bolt, de 28-jarige Jamaicaan die in 2008, in hetzelfde Vogelneststadion, de harten van de wereld veroverde met hilarische danspasjes en vooral duizelingwekkende records, en zich sindsdien met zes olympische en acht wereldtitels tot de beste sprinter ooit kroonde. Aan de andere zijde van het canvas: Justin Gatlin, de tweemaal op doping betrapte Amerikaan die veel (cleane) atleten in het ravijn der vergetelheid willen trappen, maar die op zijn 33e sneller dan ooit loopt. En die naar ieders verwachting, voor het eerst op een groot kampioenschap sinds die Spelen van 2008, de Usain Boltbliksem in een stroomstootje zal veranderen. Om zoals de Renaissance Man – zo noemt Gatlin zich ook op Facebook – de meest onpopulaire wereldkampioen sprint ooit te worden.
Nochtans was dat ooit anders. Flashback naar de olympische finale van 2004 in Athene. Pisnijdig omdat een zogenaamde official de call room was binnengedrongen om een foto van zijn tattoos te maken, knalt Gatlin, en niet topfavoriet Maurice Greene, als een briesende stier naar goud. Een nieuwe ster is geboren: pas 22, een welgemanierde atleetdie piano speelt, met een charismatisch teddybeergezicht en een diamantje in het oor. Een good guy die zich openlijk fel tegen doping kant en ‘zal afrekenen met het besmeurde imago van de atletiek’, luidt het in de Amerikaanse pers.
In de coulissen van het olympisch stadion speelt zich kort na Gatlins persconferentie echter een vreemde scène af: zijn coach Trevor Graham bevestigt het bericht dat hij in 2003 de fameuze Balco-affaire aan het rollen heeft gebracht. Door een naald, met daarin de tot dan onopspoorbare TGH-steroïde – op maat gemaakt door het Balco-lab -, naar de dopingautoriteiten te sturen. ‘Ik deed wat juist leek op dat moment’, aldus Graham. Velen zien het niettemin als een wraakactie richting zijn ex-atleten Marion Jones en Tim Montgomery, die zo aan de dopinggalg worden geknoopt. Ironisch genoeg wordt de coach in 2006 zélf veroordeeld voor zijn rol in de Balco-zaak.
In Athene (2004) is dat echter nog niet bekend en Grahams klokkenluiderbekentenis lijkt Gatlins olympische titel niet negatief te beïnvloeden. Integendeel: mede door de afwezigheid van de in opspraak geraakte Tim Montgomery heeft de ‘cleane’ Gatlin goud gewonnen, klinkt het.
Bovendien heeft de nieuwe vedette een American Dream-verhaal waar ze in de VS dol op zijn: in een arm gezin opgegroeid in Brooklyn, New York, waar hij op zijn vierde al over brandkranen springt, als zijn het atletiekhorden. Later, na een verhuizing naar Florida, sprint de jonge Gatlin sneller dan zijn fietsende leeftijdsgenootjes, om daarna, als beursstudent aan de universiteit van Tennessee, zich om te vormen van hordeloper tot sprinter. Door liefst zes NCAA-titels op rij krijgt hij al op zijn 19e van Nike een vet sponsorcontract. Want: een kampioen in de knop, ondanks een ADHD-stoornis.
EERSTE KEER POSITIEF
Net die ziekte leidt tot een eerste smet op zijn blazoen: in 2001 wordt Gatlin betrapt op amfetamines en door de IAAF voor twee jaar geschorst. Die straf schrapt de Atletiekbond echter omdat de Amerikaan aantoont dat Adderall, een ADHD-medicament dat hij al van jongs af neemt, de oorzaak van de positieve plas is. Een kleine bobbel op zijn bliksemsnelle raid richting de top: in 2003 wereldkampioen indoor, in 2004 olympisch goud en brons op de 100 en 200 meter, in 2005 wereldkampioen op beide afstanden en in mei 2006 gedeeld wereldrecordhouder op de 100 meter met Asafa Powell na een 9.77 in Doha. Gatlin is dan 24, de wereld ligt aan zijn voeten.
Die raken echter zwaar verbrand wanneer de snelste man op aarde een maand later te horen krijgt dat hij in april, op een meeting in Kansas, te hoge testosteronwaarden heeft laten optekenen. Gatlin schreeuwt zijn onschuld uit en beweert dat een masseur een zalf met de verboden substantie op zijn rug heeft gesmeerd. ‘Ik ben bestolen en zal terugvechten!’ De sprinter riskeert een levenslange schorsing – wegens een tweede dopingvergrijp -, maar omdat die eerste straf was kwijtgescholden, wordt dat in de zomer van 2006 omgezet naar acht jaar. In december 2007 zelfs naar vier omdat Gatlin heeft geholpen in het Balco-onderzoek en zelfs heeft getuigd tegen zijn (dan) ex-coach Trevor Graham.
Toch lijkt zijn atletiekcarrière voorbij. Om zich bezig te houden traint hij tijdens zijn schorsing met de Americanfootballclubs Houston Texans en Tampa Bay Buccaneers. Gatlin maakt er indruk met zijn snelheid, maar een contract krijgt hij niet. Waarop de geboren New Yorker steeds meer voor tv hangt en ruim tien kilo aanzwelt – Fat boy krijgt hij als bijnaam. Niettemin een leerrijke periode, bekent hij later. ‘Ik heb nooit de tijd gehad om echt op te groeien. Om een jongvolwassene te zijn die rekeningen betaalt en moet werken. De schorsing gaf me de kans om het leven als een geheel te begrijpen.’
Gelouterd als mens maakt Gatlin in 2010 zijn comeback. ‘De atletiekpiste is mijn wereld, daar hoor ik thuis. Ik ben een boek waarvan iedereen nog pas de helft heeft gelezen. Nu zal iedereen het weer oppikken voor het einde van het verhaal.’ Een ophefmakende plot lijkt dat boek echter aanvankelijk niet te hebben: in zijn eerste seizoen strandt hij op 10.09 en in 2011 wordt hij, na een 9.95 op de nationale trials, al in de halve finale van het WK uitgeschakeld. De ex-dopingzondaar haalt meer het nieuws door in een Japanse tv-show, met de hulp van een windturbine, 9.45 te lopen, in ruil voor 25.000 dollar.
ALSMAAR SNELLER
Daarna gebeurt echter wat weinig hadden verwacht: Gatlin begint steeds sneller te sprinten. Op de Spelen van London verovert hij met een persoonlijk record (9.79) zelfs brons, na Usain Bolt en Yohan Blake. Het publiek jouwt de Amerikaan uit tijdens zijn ereronde, maar die blijft glimlachen. Terwijl velen denken dat hij op zijn dertigste zijn beste tijd heeft gehad, voelt Gatlin zich immers sterker dan ooit. Het volgende seizoen, 2013, klopt hij in Rome zelfs de onverslaanbaar gewaande Bolt, al moet hij op het WK in Moskou wel vrede nemen met zilver op de 100 meter, na de Jamaicaan.
Omdat die alle aandacht naar zich toezuigt, blijft Gatlin dan nog vrij onbesproken. Maar wanneer Bolt in 2014 meer in discotheken dan op de piste te zien is, komt de ex-olympisch kampioen helemaal voor het voetlicht. Een jaar ongeslagen en op zijn 32e personal bests op de 100 en 200 meter (9.77, Memorial; 19.68, Monaco).
Zo vlug zijn tijden zakken, zo snel stijgt ook de scepsis: de Diamond Leaguemeetings van Birmingham, Stockholm en Zürich weigeren Gatlin zelfs. ‘Wij geven geen geld uit aan atleten die de sport in diskrediet hebben gebracht’, aldus Patrick Magyar, directeur van de Weltklassemeeting. De Amerikaan reageert gebeten: ‘Ik ben de Batman van de atletiek. A vigilante. You may not like me, but I’m needed.‘ Een vergelijking die geen steek houdt en op hoongelach wordt onthaald, want een vigilante, zo luidt de definitie, is ‘iemand die niet deel uitmaakt van de politie, maar eigenhandig personen opspoort die de wet breken.’ En het was Gatlin zélf die, veeleer als The Joker, de slechterik in Gotham City, de dopingregels overtrad.
Nog meer kritiek barst los wanneer de IAAF hem na het seizoen nomineert voor de Athlete of the Year Award – olympisch kampioen discuswerpen Robert Harting vraagt de Atletiekbond zelfs om hem van de lijst met kandidaten te schrappen – en wanneer Nike Gatlin in maart 2015 een nieuw lucratief contract geeft – slechte publiciteit bestaat niet… De Britse marathonloopster Paula Radcliffe, gesponsord door de sportkledingfabrikant, steekt haar afkeer op Twitter niet weg: ‘Dit beantwoordt niet aan de waarden van het merk dat ik vertegenwoordig.’ Ook fans spuwen op sociale media hun gal. ‘Just dope it‘, luidt de nieuwe Nikeslogan.
Weer countert Gatlin: ‘Toen ik 10.09 liep en zelfs brons behaalde in Londen, was alles cool. Not a peep, maar nu ik zo rap loop, voelen sommigen zich ongemakkelijk. Triest dat zij de idee huldigen: eens gedopeerd, altijd gedopeerd. Dat betekent dat ze niet geloven in het antidopingsysteem. Ik heb mijn schorsing uitgezeten en toch word ik gestraft voor iets wat me bijna tíén jaar geleden is overkomen.’
Net dat woord ‘overkomen’ wekt veel wrevel, want de geboren New Yorker toont zich allerminst berouwvol, in tegenstelling tot bijvoorbeeld ex-dopingzondaar Dwain Chambers die in alle media het boetekleed aantrok. Gatlin daarentegen beweert nog altijd dat de masseur hem indertijd geflikt heeft met het testosteronzalfje. Nog in zijn nadeel: zijn huidige coach Dennis Mitchell, een ex-sprinter die in 1998 ook op testosteron werd betrapt en toen argumenteerde dat hij vijf flessen bier had gedronken en vier keer had gevreeën met zijn vrouw…
Ook Gatlins steeds arrogantere houding doet zijn reputatie geen goed. Toen twee Britse atletiekfans vorig jaar tweetten dat diens comeback hun plezier had vergald, reageerde de sprinter hautain: ‘Turn your TV off then, laughing my butt off.’
OUD EN TOCH RAP
Nog meer dan Gatlins coach of houding doen de pure cijfers zijn geloofwaardigheid naar de categorie ‘verdacht’ kantelen. Dit jaar verbeterde hij opnieuw zijn records op de 100 en 200 meter (9.74, Doha; 19.57, Amerikaanse trials) waardoor de ex-olympisch kampioen op beide nummers de vijfde snelste spurter ooit werd. Op zijn 33e, zónder doping – dat beweert hij althans. Vooral dat doet de kanarie in de mijn der atletiekanalytici fluiten, want van alle atleten die ooit onder de 9.80 sprintten, was niemand ouder dan 27. Usain Bolt klokte zijn persoonlijk (wereld)record zelfs als 22-jarige, net als Yohan Blake. Asafa Powell, Nesta Carter en Maurice Greene telden slechts 25 lentes, en het ‘oudje’, Tyson Gay, was 27 toen hij 9.69 liep.
Critici zien twee verklaringen voor Gatlins opmerkelijke progressie op late leeftijd: of hij neemt een nieuw, onopspoorbaar dopingproduct, of hij haalt nog altijd fysiek voordeel uit zijn testosterongebruik uit 2006 (en vroeger?). Dat beweren ze aan de hand van een studie van de universiteit van Oslo. Onderzoekers hadden er het middel toegediend aan muizen waarvan de spieren, door een geheugenmechanisme in de cellen, ook lang na de testosteroninname profiteerden van het stimulerend effect.
Absurd, volgens Gatlin: ‘Waarom liep ik in 2010 en 2011, minder lang na mijn zogenaamd dopinggebruik, dan trager dan nu? Mensen vergelijk je toch niet met laboratten? Bovendien zijn er zo veel atleten die na hun schorsing nooit meer hun vroegere topniveau hebben bereikt. Ik wel, alleen door hard te werken.’ En, voert hij nog aan: ‘Door die vier seizoenen zonder competitie is mijn atletiekleeftijd geen 33, maar 28 à 29 jaar. Ik beschouw mezelf als een time-jumper en ben zeker nog niet versleten’, aldus Gatlin, die Siberisch koel blijft onder alle heisa. ‘Ik doe gewoon wat ik het best kan: run fast.’
Tenzij Usain Bolt een plotse vormsprong maakt (verder dan tweemaal 9.87 op 24 juli in Londen raakte hij dit seizoen niet), is de kans groot dat niemand dat zondagmiddag in Peking sneller zal doen dan Justin Gatlin. Plukt hij in het Bird’s Neststadium de veren uit de Jamaicaanse paradijsvogel en herhaalt hij dat in 2016, op zijn dan al 34e, ook op de Spelen van Rio, dan zal de storm van protest allicht tot een orkaan uitgroeien. Want dan zal hij nog meer de bad man worden, hét symbool van de met doping bezoedelde atletiek.
DOOR JONAS CRETEUR – FOTO’S BELGAIMAGE
Van alle atleten die ooit onder de 9.80 sprintten, was niemand ouder dan 27. Gatlin deed het op zijn 33e.
