De voetbalwereld wordt almaar complexer. Sporteconoom Trudo Dejonghe verklaart de tendensen. ‘Mensen klagen dat de toegangsprijzen stijgen,’ zegt hij, ‘maar het zijn de makelaars en de spelers die met het geld weglopen. ‘
Club Brugge dat de helft van de transferwaarde van Ivan Perisic moet afstaan aan StarFactory; Westerlo dat bij de verkoop van Paulo Henrique slechts tien procent krijgt en de rest naar Trafic Football Management ziet stromen; de familie Lukaku die een aanzienlijk deel van de verkoopprijs van Romelu incasseert; et cetera: een duidelijke tendens is dat de transferrechten op spelers steeds minder vaak integraal bij clubs en des te meer bij makelaarskantoren, investeringsgroepen, aandeelhouders en de spelers zelf komen te liggen.
Trudo Dejonghe: ” John Cordier werkte destijds bij KV Mechelen al met een investeringsmaatschappij. Maar na het Bosmanarrest werd het aanvankelijk niet meer gedaan, want investeerders redeneerden: spelers van wie het contract afloopt, zijn niets meer waard. Ondertussen wordt dat omzeild door hen langdurige contracten te geven en hen voortijdig te verkopen. Investeringsgroepen trekken spelers aan, plaatsen ze bij clubs met de bedoeling hen te laten rijpen, op te waarderen en met meerwaarde door te verkopen. Clubs krijgen slechts een percentage op die doorverkoop, maar moeten ook geen of slechts een beperkte transfersom betalen, moeten soms ook maar voor een deel van het loon instaan én dragen het risico op mislukken niet. Clubs met een beperkt budget kunnen op die manier de beschikking krijgen over voetballers die anders niet haalbaar zijn. Misschien kunnen ze daardoor zelfs de topclubs bedreigen, want met een miljoen of acht kan je in de Jupiler Pro League al ver komen. Maar een grote stabiliteit biedt het niet. Zie Eupen: een investeringsgroep zet er een hoop spelers in de etalage, de ploeg degradeert, de groep verkoopt de spelers, de investeerder verdwijnt richting Boussu Dour en misschien zakt Eupen wel door naar derde of lager.”
Is het legaal?
“Investeringsgroepen zijn legaal maar een uiting van puur neoliberalisme. Het is een soort outplacement, te vergelijken met wat interim-bureaus doen. Het verbieden is moeilijk. Want als de Europese Unie zou ingrijpen, dan zouden ze hun hoofdzetel verleggen naar Zwitserland, Liechtenstein, Jersey, Monaco, het eiland Man of de Maagdeneilanden ( geen EU-leden, nvdr). Dan betalen ze zelfs geen belastingen meer. Voor niet-Belgische ondernemingen is ook België via het systeem van notionele-interestaftrek een belastingparadijs. Daarom vestigen buitenlandse investeringsgroepen zich in ons land. In de sport kunnen ze bovendien een deel van de te betalen bedrijfsvoorheffing weer gebruiken, mag je hier elf Ivorianen opstellen – zie SK Beveren voor het in vereffening ging -, bedraagt het loonbarema maar 65.000 euro en betaal je onder de 26 jaar bijna geen belastingen. Kortom: België is een paradijs voor zulke investeringsgroepen.”
Ondertussen is er toch al één beperking: volgens artikel 1422 van het bondsreglement moeten er minstens zes in België gevormde spelers op het scheidsrechterblad staan.
“Ja, maar die kunnen ze op de bank zetten. Bovendien, wat is een ‘in België gevormde speler’?”
Ook onderdanen van de Europese Economische Ruimte (EER) en niet-EER-onderdanen die voor hun 23e verjaardag minstens drie volledige jaren zijn toegewezen geweest aan een club in België zijn dat.
“Voilà, dus ze halen zestien jonge Afrikanen en na een tijd zijn die in België ook home grown.”
In Europacupwedstrijden moeten momenteel acht van de vijfentwintig spelers op de lijst home grown zijn. Maar de FIFA en de UEFA willen onder impuls van voorzitter Sepp Blatter stapsgewijs evolueren naar een 6+5-regel: nog slechts vijf buitenlanders aan de aftrap. Sinds het Verdrag van Lissabon en de erkenning van de specificiteit van de sport is de wereldvoetbalbond ervan overtuigd dat daar in Europa een juridische opening voor gecreëerd kan worden.
“Die uitzonderingsmaatregel moeten ze gebruiken, die kregen ze en daar moet Europa achter staan zodat in de toekomst bijvoorbeeld ook UEFA-regels van financiële fair play toegepast kunnen worden. Het zijn alleszins mooie ideeën, zeker ook de home grown rule, maar zal die specificiteit de hardheid van het Europees recht over onder meer het vrij verkeer van personen overleven? Sommige liberaal georiënteerde sporteconomen vinden dat het niet kan.”
Het Vebleneffect
Vloeit via die investeringsgroepen het geld niet weg uit het voetbal?
“Natuurlijk. Het is de rijkdom van de makelaars. Mensen klagen dat de toegangsprijzen stijgen, maar het zijn de makelaars en de spelers die met het geld weglopen. Zie de stakingen in Spanje en in de NBA. Het geld vloeit constant weg uit het voetbal en er moet constant geld binnenkomen. Zo’n systeem werkt zolang de zeepbel groeit. En als ze uiteenspat, zoals in Griekenland en binnenkort misschien ook in Spanje en Italië, dan is het probleem dat er in de BRIC-landen ( Brazilië, Rusland, India en China, nvdr) en in Saoedie-Arabië, Qatar en Bahrein genoeg rijken zijn die het wel oplossen. Voor hen is dat prestige: mijn ploegske is beter dan het uwe. Je kunt het een beetje vergelijken met vroeger de kamelen- en de paardenstallen. Nu kopen ze een ‘voetballersstal’. In veel gevallen zijn ze steenrijk, maar hebben ze geen sociaal kapitaal. Vooral in Rusland en andere Oost-Europese landen komen veel nieuwe rijken uit lagere sociale middens en kopen ze via de sport aanzien. In de economie noemen ze dat het Vebleneffect. Je koopt om te tonen dat je rijk bent. De mensen denken: als hij dat bezit, dan zal hij wel succesvol zijn. Niet zelden gaat het om ‘geld van onduidelijke oorsprong’, maar daar is geen onderzoek naar. Die mannen zullen dat mogen blijven doen, want voetbal is dé wereldsport.”
UEFA-voorzitter Michel Platini pleit voor lokale verankering. Naar aanleiding van de komst van Qatarese investeerders bij PSG verklaarde hij begin juli in France Football: ‘Als er onder de eigenaars, de trainer, de spelers,… geen enkele Fransman, geen enkele Parisien is, waarom heet die club dan Paris Saint-Germain?’ Hij verdedigt de identiteit van een voetbal waarin de supporter niet de enige vertegenwoordiger is van de lokale verbondenheid, ‘omdat die identiteit de populariteit van het voetbal bepaalt’. In dat verband verwees hij toen ook naar Duitsland, waar volgens hem een wet bestaat die zegt dat buitenlandse investeerders in een club nooit de meerderheid kunnen bezitten.
“Wat Michel Platini wil doen, is prachtig, maar kan hij dat allemaal afdwingen en implementeren? Feit is dat Duitse voetbalclubs nog veel meer Vereinigungen zijn en minder nv’s met aandelen die je kunt overnemen. Wie geld steekt in een vzw is het in principe kwijt. Daarnaast is er in Spanje ook nog het sociomodel van Barcelona en Real Madrid, waarbij de supporters eigenaar van de club zijn en zelf de voorzitter verkiezen. Dat is de reden waarom Barça nog niet al lang is opgekocht door een rijke Saoedi. In de Premier League daarentegen zijn het limited companies en die nemen ze gewoon over.”
Straks is de helft van de clubs in de Premier League in buitenlandse handen. Zijn dat wel duurzame oplossingen, houdt dat geen groot gevaar in?
“Internationale topclubs als Manchester United zullen altijd wel een overnemer vinden, maar voor kleinere clubs is dat zeker een gevaar. Ik denk ook aan van die komeetploegen zoals Neuchâtel Xamax, de Zwitserse club van Logan Bailly die is opgekocht door een Rus. Of aan Red Bull Salzburg, of aan AZ dat zal opgekocht worden door iets vaags uit het buitenland. Of: aan Lierse ook een beetje, waar momenteel toch amper nog Belgen op het veld verschijnen. Hoe staat die club er financieel voor de dag dat Maged Samy weggaat?”
Het gevangenisdilemma
Uit een onderzoek van Deloitte is onlangs de Bundesliga als economisch gezondste competitie van Europa naar voren gekomen. Maar met Barcelona en Manchester United zijn het wel een Spaanse en een Engelse club met beide een schuldenberg die de finale van de Champions League spelen. Moeten we dat normaal vinden?
“Neen, maar welke bank of burgemeester kan het op zijn geweten hebben om te zeggen: sorry, die lening gaat niet door? Een of andere sjeik zal dat anders wel allemaal betalen, want dan is hij de redder van Barcelona. Zulke clubs weten: als het slecht gaat, zal iemand ons wel redden. Dat noemt men het gevangenisdilemma. De normale situatie zou zijn dat iedere club voor zijn werking niet over zijn budget gaat. Maar de ene zegt: als ik nu eens wel over mijn budget ga en betere spelers koop, verhoog ik mijn winstkansen, krijg ik meer fans en meer geld. Maar de andere redeneert ook zo, waardoor ze alle twee verlies maken en ze weer even ver zijn. Het probleem is dat het de sterksten zijn die de regels overtreden. Hét grote voorbeeld is momenteel Manchester City, dat vorig seizoen voor iedere 100 euro aan inkomsten 106 euro aan lonen besteedde. Het publiek wil winnaars. Zo zag ik bij de heisa rond de overgang van Romelu Lukaku naar Chelsea in de populaire kranten louter artikels die de grootsheid van die club benadrukten. Nergens las ik iets over de meer dan 700 miljoen euro schulden of de schimmige oorsprong van de voorzitter.”
Maar vanaf 2013/2014 zal de UEFA het financiële fairplayreglement toepassen.
“Ik hoop dat het zover komt, maar nu al werkt Engeland in de Europese Unie de financiële fair play tegen – en de home grown rule overigens ook. Als de Premier League ‘neen’ zegt, wat dan? En wat met Spanje en Italië? Die zullen er ook bij verliezen, want financiële fair play is in het nadeel van de groten. En: wat met de Oekraïense en Russische clubs? Hébben die wel een budget? Shakhtar Donetsk zou een onderdeel zijn van de industriële conglomeraten in het bekken van Donetsk. Dus: die kopen spelers, stellen ze ter beschikking en in de boekhouding van Shakhtar staan alleen de lonen – en niet de transferbedragen en de bonussen die via de investeringsgroep betaald worden.
“Bovendien, stel dat de UEFA Manchester United uitsluit van deelname aan de Champions League, dan is de vraag ook nog: is dat verbod wel conform met de Europese wetgeving? Je kan financiële fair play eisen tot er een club naar de Europese rechtbank stapt en zegt: waarom mag ik geen verlies lijden en Dexia en andere bedrijven wel? Ik ben er zeker van dat Manchester United dan onderdeel van een holding zou worden.”
Wat is de impact van de economische crisis op het voetbal?
“In Europa staat de economie onder druk, maar niet in de BRIC-landen en de Arabische Golfstaten. Daar zit nieuw geld en daar willen ze de wereld tonen dat ze superieur aan het worden zijn. Dus wat doen ze? Ze halen Formule 1-races binnen, tennistoernooien, het WK voetbal van 2018 en ook al dat van 2022. Alleen al door onze wetgeving maken we geen kans meer, want er zitten nogal wat landen tussen met een traditie van corruptie. Dat is de evolutie van de wereldeconomie.
“Door de crisis hier zijn bedrijven op zoek naar het land waar er zo weinig mogelijk belastingen betaald moeten worden. Waarom is de FIFA in Zwitserland gevestigd? Omdat het fiscaal aantrekkelijk is en er ook nog een speciale wetgeving is voor sportverenigingen, dus maakt de FIFA daar zijn winst en betaalt ze weinig belastingen. Het IOC: juist hetzelfde. Bijna alle internationale sportfederaties zitten er.
“Maar: meer dan 75 procent van het sponsorgeld in de wereld gaat naar sport en in Europa is voetbal de eerste sport. Dus topploegen ondervinden geen last van de crisis. Bedrijven willen daar zijn. In Brugge werd in de hoofdtribune een centrale plaats vrijgemaakt voor duizend zitjes aan tweeduizend euro. Ze waren meteen uitverkocht, want als bedrijf móét je daar zijn. Voor topclubs staan de sponsors in rij. Mocht Dexia bij Club moeten stoppen als hoofdsponsor, dan is er de week erna al een persconferentie om de opvolger voor te stellen.
“De kleintjes lijden wél onder de economische crisis. Maar op lager nationaal niveau zijn er nog altijd de lokale peetvaders die ploegen een tijd kunstmatig optillen. Dat kan omdat er daar geen onderzoek is naar de afkomst van het geld. Als ik bepaalde transfers in derde zie, begrijp ik niet waarom de fiscus niet meteen die voorzitter en heel de boel daar gaat controleren. Waarom wordt tweede het vagevuur genoemd? Omdat er bijna geen inkomsten zijn en bijna alles legaal moet zijn.”
De steppingstoneleague
Welke structurele veranderingen dringen zich vanuit economisch perspectief voor het Belgisch voetbal op?
“De vraag is: willen we een Mickey Mouseleague blijven of interesseert Europa ons nog? Hoeveel profclubs in ons land zijn economisch rendabel? Moeten we andere kunstmatig in leven blijven houden? Waarom zijn er bijna geen inkomsten in tweede? Omdat veel clubs er uit dorpen komen waarvan je zegt: wie gaat daar nu kijken? Dat kan omdat er voor tweedeklassers geen budgetnormen zijn. Achttien clubs is in elk geval te veel.
“Ik zou alleszins profspelers en niet-EU-spelers verbieden vanaf derde, zodat de lagere reeksen weer naar gezond amateurisme evolueren. Verder moet de structuur vanaf tweede herzien worden. Ik vind drie dalers uit eerste en drie stijgers uit tweede beter dan maar één, omdat je alleen al daardoor over de jaren heen een iets ruimere eerste klasse zou krijgen. Als je dan degradeert, is de kans groter dat je terugkeert. Daardoor vermindert de druk, gebeuren er minder paniekaankopen en krijg je bij degradatie minder financiële katers zoals die er de voorbije jaren waren in Dender, Tubeke en Eupen. Ook zou ik de vereiste minimumcapaciteit van 8000 plaatsen voor een stadion in eerste afschaffen, want hen daartoe verplichten is voor zulke clubs economisch dodelijk en het is evenmin verantwoord om de overheid daar in zulke gemeenten voor te laten opdraaien.
“Een prille positieve tendens is het ‘professionaliseren’ van de omkadering van de clubs: een profvoetbalclub beschouwen als een ‘businessconcept’ met inkomsten en uitgaven en een langetermijnvisie in combinatie met het besef waar het Belgisch voetbal in de geglobaliseerde omgeving staat.”
Wat is in een globaliserende wereld de kerntaak van de Jupiler Pro League?
“De Belgische competitie is een steppingstoneleague. Met andere woorden: we dienen om jeugd op te leiden, kansen te geven en met een meerwaarde door te verkopen aan ‘financieel sterkere’ competities of clubs. Voorbeelden daarvan zijn dit jaar: Lukaku, Witsel, Defour, Courtois, Perisic en Mangala. Anderen die daarop hopen zijn onder meer Biglia, Juhász en Vazquez.
“Waar we ook voor dienen, is om spelers op te vangen die in het buitenland niet echt geslaagd zijn. Ze keren terug omdat ze hopen bij ons weer bij de betere spelers te zijn, zo hun waarde opnieuw te laten stijgen en dan eventueel een nieuwe poging te ondernemen om naar het buitenland te gaan. Zie Mbokani en Jovanovic nu en bijvoorbeeld Van Damme in het recente verleden. Hun looneisen zijn relatief hoog omdat ze ‘waarschijnlijk’ een meerwaarde zijn voor onze clubs. Soms lukt dat; maar soms ook niet, zoals met Sonck en Valgaeren. Veel van die spelers zijn nukkig als ze bij ons niet mogen meedoen, omdat ze van zichzelf vinden dat ze zeer goed zijn en op de bank zitten als een belediging ervaren. Vaak speelt de pers daar ook een slechte rol in door hen een forum voor hun klachten te geven. Veelal spreken ze dan in termen van ‘geen waardering voelen’ of ‘geen respect krijgen’. Waar het hen dikwijls eigenlijk vooral om gaat, is dat ze vrezen dat ze bij een volgend contractvoorstel te weinig zullen kunnen verdienen.”
Voor het ogenblik staat België 13e op de UEFA-ranking.
“Waarschijnlijk is de 12e plaats voor ons de hoogst mogelijke. Maar met de uitbouw van nieuwe stadions in Oostenrijk en Zwitserland zouden we wel eens kunnen dalen. Nieuwe stadions zijn voor veel clubs de noodzakelijke hefboom voor de toekomst.”
DOOR CHRISTIAN VANDENABEELE
“Het probleem is dat het de sterksten zijn die de regels overtreden.”
“De vraag is: willen we een Mickey Mouseleague blijven of interesseert Europa ons nog?”
“Waarom is de FIFA in Zwitserland gevestigd? Omdat het fiscaal aantrekkelijk is.”
“Alleen al door onze wetgeving maken we geen kans meer.”
