De Rode Duivels spelen volgende week dinsdag een oefenwedstrijd in Rusland, waar over vijftien maanden het WK wordt afgetrapt. Sport/Voetbalmagazine ging op bezoek in een aantal Russische speelsteden.
‘Vorobievy Gory‘ ,klinkt het door de luidspreker. Enkele seconden later gaan de schuifdeuren open. Hoewel het metronetwerk van Moskou vaak geprezen wordt vanwege haar indrukwekkende architectuur, is daar op het kille bovengrondse perron van deze halte weinig van te merken.
De pilaren in het midden, bekleed met affiches en foto’s van de Olympische Spelen, herinneren eraan dat ik op weg ben naar het legendarische Loezjniki Stadion, in 1980 het strijdtoneel van de zomerspelen. De buurt is nu herschapen in één grote bouwwerf. Rusland maakt zich op voor het wereldkampioenschap voetbal en het voormalige olympische stadion met 81.000 zitjes zal in 2018 de openingswedstrijd en de finale ontvangen.
Bij het verlaten van het metrostation struikel ik bijna over een groepje arbeiders dat ligt te slapen tegen de warme buizen van een ventilatiesysteem. Dagenlang werken in de winterkou maakt ook hier duidelijk slachtoffers. ‘3000 arbeiders werken hier 24 uur per dag en zeven dagen per week’, vertelt de veiligheidscoördinator van de werf. ‘Meestal arbeiders uit de voormalige Sovjetrepublieken Turkmenistan en Tadzjikistan’, vult zijn collega aan. ‘Velen wonen in de containers naast de werf en de salarissen zijn laag. De meesten werken aan het Russische minimumloon van 7500 roebel (110 euro, nvdr).’ Enkelen staan ondertussen hun handschoenen, die doorweekt zijn van de smeltende sneeuw, te drogen aan de uitlaat van een vrachtwagen.
De arbeiders werken onder de beruchte ‘FIFA-wet’ uit 2013 die tienduizenden werknemers viseert die meewerken aan de voorbereiding van het WK. De regelgeving biedt werkgevers de mogelijkheid om de wettelijke bescherming op arbeid volledig uit te hollen. Zo hoeven ze geen rekening te houden met bestaande wetgeving omtrent onder andere werktijden, overuren of nachtwerk.
De kostprijs van de renovatie van het Loezjniki wordt geraamd op 480 miljoen euro, maar na het WK zal er nog maar sporadisch interlandvoetbal te zien zijn. Spartak Moskou, dat lange tijd zijn thuismatchen in Loezjniki speelde, heeft sinds 2014 een nieuwe thuisbasis. De Otkrytie Arena, ook een WK-stadion met 45.000 plaatsen, is de eerste echte thuishaven voor Spartak, dat nooit over een eigen stadion beschikte. Bij het begin van dit millennium waagde Lokomotiv zich als eerste club uit de hoofdstad aan de bouw van moderne infrastructuur. Daarnaast opende CSKA afgelopen zomer een gloednieuw stadion. Momenteel werkt ook Dinamo vanuit tweede afdeling aan een nieuwe thuishaven. Met vier stadions met een minimumcapaciteit van 30.000 toeschouwers en eentje van 80.000 mag de bouwwoede van de Moskovieten enorm genoemd worden.
NIZJNI
Zes uur sporen is het vanuit het station Leningrad oostwaarts richting Nizjni Novgorod (of kortweg Nizjni), Ruslands vijfde stad. Ik krijg een bankje toegewezen tegenover een kranige zeventiger die me in een mengeling van Engels, Frans, Italiaans en ook heel veel Russisch onder meer duidelijk probeert te maken dat ze vroeger zelf kaartjesknipper was. Een aanhanger van Lokomotiv Moskou, de club van de spoorwegen, is ze evenwel niet. Opera is haar passie, waarna ze met veel fierheid een nummer van LucianoPavarotti begint te zingen. Prettig gestoord, die Russen.
Na 400 kilometer met de geur van gerookte vis en lauwe thee rijdt de trein het station binnen. Alex, een lokale kapper, is hoopvol over de organisatie van de wereldbeker in zijn geboortestad. ‘Momenteel is Nizjni saai en grijs. Het is een grote stad maar er gebeurt amper iets. Ik kijk ernaar uit om de vele buitenlandse fans te ontmoeten.’ Hetzelfde gevoel heerst bij Veronika, een lokale dokter. ‘De hele wereld zal naar ons kijken. Er is een elite die stevig zijn zakken vult met de organisatie van de wereldbeker, maar Nizjni zal ook een groot uitstalraam zijn. Ik hoop dat de organisatie dan ook een positieve invloed kan hebben op de stad.’ Verbloemde kritiek is bij vele jongeren aanwezig. Een duidelijke positionering is er amper, zegt ze. ‘Vroeger ging ik vaak naar manifestaties maar ik werd er enkel moedeloos van. Vandaag doe ik mijn best om mijn leven zo fijn mogelijk te maken en tracht ik het politieke spel te negeren.’
Het clubvoetbal beleeft momenteel donkere dagen in Nizjni. FC Volga, de lokale profclub, die tussen 2010 en 2014 in de hoogste afdeling speelde, kwam afgelopen zomer in zware financiële problemen en werd opgedoekt. De belangrijkste club van de stad is momenteel FC Olimpiyets, dat uitkomt in de Oeral-Volga reeks, de derde afdeling van het Russische betaalde voetbal. De regionale viceminister van Sport, Alexey Moskvin, hoopt vanuit zijn kille kantoor binnen de muren van het regeringsgebouw in Nizjni nochtans op verandering. ‘We ambiëren een snelle terugkeer naar de Premjer Liga, maar we gaan natuurlijk niet gek doen. Een team kopen en dan promoveren is niet de bedoeling.’
Gezien Nizjni deel uitmaakt van de organisatie van het WK in 2018, is het verplicht een nieuwe voetbaltempel te bouwen. Moskvin kan echter niet bevestigen of er ook na het WK nog voetbal zal te zien zijn in het nieuwe Nizjni Novgorod Stadion. ‘We zullen pas later evalueren of Olimpiyets naar het nieuwe stadion verhuist.’ De kans dat Olimpiyets als ‘stabiele’ club zal doordringen tot de hoogste afdeling van het Russische betaalde voetbal en het stadion kan laten vollopen lijkt klein. Bovendien zal Nizjni nog een vernieuwd stadion overhouden aan de wereldbeker. Het Lokomotiv Stadion, momenteel de thuisbasis van Olimpiyets, heeft een capaciteit van bijna 18.000 toeschouwers en wordt dit jaar volledig gerenoveerd. Moskvin blijft bovendien zeer vaag over de totale kost van het WK. De federale overheid draagt in principe het grootste deel van de kosten maar lokale overheden, die al bijzonder krap bij kas zitten, moeten ook de nodige budgetten vrijmaken voor investeringen op vlak van onder meer transport en andere openbare diensten. ‘Ik kan niet zeggen hoeveel de wereldbeker uiteindelijk zal kosten.’
KAZAN
Bij het vallen van de avond gaat het verder oostwaarts langs de trans-Siberische spoorlijn. Zondagavond lijkt een geliefkoosd reismoment voor de Russen en de trein zit dan ook afgeladen vol. Bij het ochtendgloren rijdt de trein Kazan binnen. De hoofdstad van de Russische deelrepubliek Tatarstan is gelegen aan de Wolga en de bevolking bestaat uit evenveel etnische Russen als Tataren.
Na een onafhankelijkheidsstrijd eind jaren 90 bekwam het economisch en strategisch belangrijke Tatarstan betrekkelijk veel autonomie. Nu de strijd gestreden is, wordt de olierijke regio beloond voor zijn loyaliteit aan Moskou in de vorm van allerhande internationale sportevenementen en grote investeringen: Zomeruniversiade, wereldkampioenschap zwemmen, confederatiebeker, wereldbeker en wie weet in de verre toekomst zelfs de Olympische Zomerspelen. In 2013 ontving Kazan de Zomeruniversiade, na de Olympische Spelen een van de grootste multisportevenementen ter wereld. Het evenement zorgde ervoor dat de stad een grote metamorfose onderging. ‘In de aanloop naar de Universiade werd ongeveer 50 procent van de stedelijke infrastructuur vervangen en werden er 32 nieuwe sportzalen gebouwd. In vergelijking met de Universiade is de specifieke kost voor de wereldbeker nihil. De Universiade kostte ons 40 miljard roebel. Het WK kost ons ‘slechts’ 2 miljard (door de bijzonder onstabiele roebel valt de wisselkoers echter moeilijk te vergelijken, nvdr)’, vertelt Vladimir Leonov, minister van Sport in Tatarstan, fier.
Een van de grootste en duurste bouwwerken in functie van de Universiade was de Kazan Arena, de huidige thuisbasis van tweevoudig landskampioen (2008 en 2009) Roebin Kazan. Het ultramoderne sportstadion telt 45.000 zitjes en werd vorig jaar tijdens het WK zwemmen zelfs omgevormd tot een tijdelijk zwemcomplex. Daardoor moest Roebin lange tijd uitwijken naar het Centraal Stadion, de voormalige thuisbasis, goed voor ruim 25.000 fans, maar zelden goed gevuld.
JEKATERINENBURG
De meeste oostelijke speelstad ligt nog een nachtje reizen verder op de trans-Siberische spoorlijn. Na honderden kilometers van pittoreske dorpjes met piepkleine houten huisjes, afgewisseld met groene vlaktes en enorme bossen wacht Jekaterinenburg, zo’n slordige 2000 kilometer ten oosten van Moskou en de enige stad in Siberië waar WK-voetbal gespeeld zal worden. Het is ook de stad waar bij de Russische revolutie in 1918 de tsarenfamilie geëxecuteerd werd én de geboortestad van Boris Jeltsin. De stad bleef vanwege haar militaire industrie gesloten voor buitenlanders tot 1990, maar is vandaag een van de belangrijkste economische en culturele centra van het land.
‘Wat New York is voor de Amerikanen, is Moskou voor de Russen en is Jekaterinenburg voor de inwoners van Siberië. Ze komen hier studeren of zijn op zoek naar werk en geluk’, vertelt Mikhail terwijl hij een fles artisanaal bier opentrekt, de nieuwste trend in Rusland. Overdag baat hij een stripwinkel uit en als er tijd en geld overblijft organiseert hij optredens. ‘Het WK kost miljarden, maar tegelijk kan ik me niet voorstellen dat de overheid deze bedragen zou besteden aan investeringen in pakweg scholen of ziekenhuizen. Het WK of niets, er was weinig keuze. Jekaterinenburg leeft op. In de jaren 90 was het hier chaos. De stad werd toen gerund door bandieten. Momenteel gaat het beter.’
Het lokale voetbalteam, FC Oeral, vertoefde lange tijd in de tweede afdeling en is sinds zijn terugkeer naar de hoogste afdeling een grijze muis in de onderste regionen van de Premjer Liga. Het verhaal achter het WK-stadion van de gaststad doet de wenkbrauwen fronsen. Het Centraal Stadion opende voor het eerst zijn deuren in de jaren 50, maar onderging nog maar een paar jaar geleden een volledige renovatie. Die opknapbeurt voldeed niet aan de voorgeschreven ‘FIFA World Cup standards‘. De 27.000 zitjes waren niet voldoende om het WK-circus te ontvangen. Omdat een verdere uitbreiding van het stadion niet aan de orde was, werd besloten om het pas gerenoveerde complex met de grond gelijk te maken en een nieuw, groter stadion te bouwen. De capaciteit van deze nieuwe constructie zal ironisch genoeg na het WK teruggeschroefd worden tot 23.000.
Alsof de investering in het Centraal Stadion nog niet genoeg was moest er ook een tijdelijke oplossing gezocht worden voor de thuismatchen van FC Oeral. Die werd gevonden in de grijze arbeiderswijk Uralmash. Een oud stadion daterend uit de jaren 1940 werd gerenoveerd en opende opnieuw zijn deuren in 2015. De renovatie van de site gebeurde evenwel in een bijzonder frauduleuze sfeer. De directeur van het nieuwe Uralmashcomplex, Yevgeni Nokhrin, werd zelfs veroordeeld, maar hij mocht wel op post blijven en geeft zelfs al een hint over de toekomst van het Centraal Stadion. ‘Ik ben niet zo zeker dat FC Oeral na het WK terugkeert naar het Centraal Stadion. Bij een eventuele verhuis zal de club bijzonder veel huur moeten betalen. Centen die er momenteel niet zijn.’
Sergei Grikov, de projectmanager van het WK-stadion, is bijzonder fier wanneer hij buitenlands bezoek kan ontvangen in zijn containerblok naast de werf. Met nog een rits FIFA-afgevaardigden in zijn zog gaat het naar de werf omhoog langsheen houten planken, elektriciteitsbuizen en betonnen wanden. Als een echte krijgsheer overschouwt hij zijn territorium op het hoogste punt van de tribune. ‘Meewerken aan het belangrijkste sportevenement ter wereld betekent veel voor mij. Dit bouwwerk zal wereldwijde aandacht krijgen’, vertelt hij geëmotioneerd.
Het is tijd om met de trein terug te keren naar Moskou, een etmaal lang sporen. De wereldbeker in Rusland wordt op organisatorisch gebied wellicht een succes. Er is relatief weinig vertraging en enkele stadions zijn zelfs al volledig afgewerkt. De FIFA heeft ook als doel om de infrastructuur in de gaststeden ‘World Cup standard‘ te maken. Van de lokale organisatoren wordt dan ook verwacht dat ze bijzonder grote inspanningen leveren voor het éénmalige evenement. Deze investeringen vloeken met een gezonde stedelijke langetermijnplanning.
Terwijl flink wordt voortgebouwd aan de twaalf stadions, verspreid over elf steden, kreunt Rusland onder een zware financiële crisis en wordt er gesnoeid in allerhande sociale uitgaven. De vrees is dat er ook hier na de WK’s in Brazilië en Zuid-Afrika en de Olympische Winterspelen in Sotsji heel wat witte olifanten overblijven, als voornaamste resultaat van de bouwdrang van het gastland.
DOOR BRECHT DEVLEESCHAUWER IN RUSLAND – FOTO’S BRECHT DEVLEESCHAUWER
Arbeiders staan hun handschoenen, die doorweekt zijn van de smeltende sneeuw, te drogen aan de uitlaat van een vrachtwagen.
