Van Jean-Marc Bosman over de paspoortzwendel en het nieuwe transfersysteem tot Tibor Balog. Voor wie het allemaal nog probeert te begrijpen, is dit een snelcursus Voetbal & Europees Recht.
Enige overdrijving was de doorgaans serieuze Britse krant The Times niet vreemd vorige week, toen ze kopte op haar sportpagina’s : ” Player power bringing law of the jungle into football“. De krant waarschuwde dat als dit weekend de Fifa in Buenos Aires het nieuwe internationaal transfersysteem goedkeurt, dat niet zal leiden tot een herstel van de orde in het voetbal. Integendeel, volgens de auteur van het artikel zal het “de spelers en hun zaakwaarnemers bestendigen als koningen in een jungle waarin het elk jaar steeds wettelozer toe gaat”. Daarvoor houdt hij “de bureaucraten in de Europese Commissie” verantwoordelijk, die ervoor gezorgd hebben dat de spelers het voortaan voor het zeggen hebben.
Met zijn kritiek plaatst de journalist zich in het gezelschap van Arsène Wenger. De Franse coach van Arsenal dreigde er maanden geleden al mee uit het voetbal te stappen, als voetballers op elk moment onder hun contract uit zullen kunnen. De directe aanleiding voor het artikel was de aankondiging van Patrick Vieira dat hij, ondanks een doorlopend contract, de Londense club verlaat. “Arsenal is als elke andere club”, verdedigde de Franse international zich. “Als het een speler niet langer wil, zal het zelf ook contacten leggen om hem van de hand te doen.” Ook van die dubbele moraal die de clubs en hun coaches erop nahouden, geeft de journalist een voorbeeld : toen Sylvestre Wiltord bij Bordeaux ging staken om een transfer af te dwingen, hadden uitgerekend Arsenal en Wenger geen scrupules om hem onder contract te nemen.
Zoals steeds staat de kerk ook hier ergens in het midden. Met de professionalisering van het voetbal vanaf de jaren zeventig en de commercialisering ervan in de jaren negentig van de vorige eeuw, nam ook de mondigheid van de spelers toe. Zij werden zich bewust van hun rechten en kregen meer macht aan de onderhandelingstafel. Na jaren van complete autonomie, wars van fundamentele rechtsregels, was dat een pijnlijk ontwaken voor de voetbalwereld. Vanaf het arrest-Bosman in 1995 is de balance of power steeds meer opgeschoven in de richting van de spelers, zodat stilaan een soort van machtsevenwicht is ontstaan.
De voetbalwereld heeft moeten buigen, maar gebarsten is ze niet. De transfersommen bestaan nog altijd en zullen ook met het nieuwe transfersysteem niet verdwijnen. Niet alleen omdat binnenlandse overgangen eraan ontsnappen (voorlopig, want de nationale bonden zullen hun reglementen toch moeten aanpassen), maar vooral omdat het akkoord met de Europese Commissie niet uitsluit dat twee clubs het blijven eens geraken over een transfersom. Op die manier wordt het systeem gewoon in stand gehouden.
Het Verdrag
In het Europees Verdrag van Rome, dat dateert van 1956, werd aanvankelijk met geen woord over sport gerept. Ondertussen zijn er op de Europese Top in Amsterdam en die in Nice wel twee officiële verklaringen opgesteld, waarin de Europese Unie (EU) bijzondere aandacht besteedt aan sport. Beide verklaringen hebben niet veel meer dan een politieke waarde. Bijgevolg is er nog steeds geen specifieke basis voor sport in het Europees Verdrag en is de EU slechts in beperkte mate bevoegd in sportaangelegenheden.
In 1974 omschreef het Europees Hof van Justitie in Luxemburg de situatie als volgt : “Sport maakt deel uit van het Verdrag in de mate dat het een economische activiteit is”. Niet verwonderlijk, want het Verdrag was aanvankelijk vrijwel uitsluitend economisch georiënteerd – de Europese Unie heette vroeger trouwens de Europese Economische Gemeenschap (EEG). Europa maakt dus een duidelijk onderscheid tussen de amateursport, waarmee het zich in principe niet hoeft in te laten, en de sport die big business is geworden en die zich niet altijd gedraagt naar de Europese regels.
De twee fundamenten waarop dat hele, economisch gerichte gedachtengoed is gebaseerd, zijn de regels inzake het vrij verkeer en de regels inzake de vrije mededinging (of concurrentie). In de praktijk is het er tot nu toe steeds op neergekomen dat als er twijfels waren over de verenigbaarheid van een bepaalde sportregel met het Europees recht, het ging om een vermoede inbreuk op de vrijverkeer- of de concurrentieregels.
Jean-Marc Bosman
In de zaak van Jean-Marc Bosman werd door een Luiks rechter aan het Europees Hof gevraagd of de internationale transferregels in overeenstemming waren met het vrij verkeer én de concurrentie. In zijn advies oordeelde advocaat-generaal Otto Lenz dat het transfersysteem een inbreuk inhield op allebei. Het Hof beperkte er zich nadien toe het systeem te veroordelen op grond van de vrijverkeerregels : een beroepssporter van wie het contract afloopt, mag niet gehinderd worden door een afkoopsom om in een ander land te gaan werken. Hij is dus vrij.
Daarmee was de kous niet af. Het arrest-Bosman liet een heleboel situaties onbeslist, zoals die van de spelers onder contract die tóch van club wensen te veranderen, en die van spelers met de nationaliteit van een niet-EU-land. Precies die twee schemergebieden werden aangekaart in respectievelijk de transferonderhandelingen met de Europese Commissie en de zaak van Tibor Balog.
Transfersysteem
De Europese Commissie heeft als taak na te gaan of het Europees Verdrag correct wordt nageleefd. Als er een klacht bij haar wordt neergelegd, is ze verplicht om op te treden. Dat deed ze toen er vanuit België een klacht tegen het internationale Fifa-transfersysteem kwam. Op 5 maart 2001 bereikte de Commissie een akkoord met de Fifa over een hervorming van het systeem. Dat het akkoord er kwam zonder de goedkeuring van de internationale spelersvakbond Fifpro, is jammer. Een probleem is het niet. De procedure liep alleen tegen de Fifa, zodat de Commissie ook alleen met de wereldvoetbalbond een compromis moest vinden. Morgen (donderdag) giet het Uitvoerend Comité van de wereldbond het voorstel op een bijzonder congres in Buenos Aires in een definitieve reglementstekst.
De Fifpro laat het daar niet bij. Op 28 mei liet ze Bosman-advocaat Luc Misson klacht neerleggen bij de rechtbank van Eerste Aanleg in Brussel. De spelersvakbond is furieus dat, volgens het akkoord, spelers tot 28 jaar hun contract tijdens de eerste drie jaar niet kunnen verbreken (tenzij er iets vaag als een just sporting cause in het geding is). Spelers ouder dan 28 zouden minstens twee jaar aan hun contract gehouden worden. Ingewijden menen dat de Fifpro deze zaak zal winnen. De overheersende overtuiging sinds Bosman is dat een regel die een eenzijdige opzegging van het contract onmogelijk maakt voor langer dan een jaar, onverenigbaar is met het beginsel van vrij verkeer van werknemers. Ook met het systeem van opleidingsvergoedingen is de Fifpro het niet eens, omdat ze vreest dat die onredelijk hoog zullen oplopen.
Volgens insiders komt de afkeuring door de Fifpro de Commissie niet slecht uit. Meer dan waarschijnlijk brengt de klacht het nieuwe transfersysteem straks tot bij het Europees Hof in Luxemburg. Dat heeft altijd het laatste woord. De kans dat het Hof het akkoord zal verbreken, is groot. Meer dan één jaar contractstabiliteit lijkt de specificiteit van de sport niet te kunnen rechtvaardigen. Wellicht is dat ook wat de Commissie eigenlijk in het compromis met de Fifa had gewild. Door – deels onder tijdsdruk – toch in te stemmen met drie/twee jaar, heeft ze een open oorlog met de voetbalwereld willen vermijden. Als het Hof die termijnen in strijd verklaart met het vrij verkeer van werknemers, zal dat in juridische kringen niet als een groot gezichtsverlies voor de Commissie beschouwd worden.
Tibor Balog
Een vreemde kronkel in de Europese wetgeving bepaalt dat de vrijverkeerregels alleen ingeroepen kunnen worden door onderdanen van de 15 EU-lidstaten, plus Noorwegen, IJsland en Liechtenstein. Dus in principe niet door derdelandsonderdanen, zoals al de anderen gemeenzaam worden genoemd. Onder hen de Hongaar Tibor Balog, die zich daarom op de Europese concurrentieregels beriep. Balog, vandaag uitkomend voor tweedeklasser Bergen, was einde contract juni 1997. Omdat hij niet onder de bepalingen van het arrest-Bosman viel, mocht hij van zijn club SC Charleroi niet gratis weg. Voor de rechtbank van Eerste Aanleg in Charleroi argumenteerde advocaat Jean-Louis Dupont dat Balog zich als derdelandsonderdaan tegenover EU-spelers in een ongunstige positie bevond op de spelersmarkt. De rechter wendde zich voor advies tot het Europees Hof in Luxemburg.
De dag voor de advocaat-generaal op 29 maart 2001 haar advies aan het Hof zou formuleren, trok Balog zijn zaak in. Vanuit ethisch oogpunt een goede zaak : een advocaat heeft als allereerste plicht een proces te vermijden. Als dat niet lukt, moet hij proberen tot een minnelijke schikking te komen, zodat de rechter geen uitspraak hoeft te doen. Tijdens de hoorzitting in november had Jean-Louis Dupont er nog op gealludeerd dat hij daartoe bereid was, als er maar genoeg geld op tafel kwam. De Fifa wilde daar toen niet van weten.
Vreemd is het daarom dat de wereldvoetbalbond in extremis toch over de brug kwam. Temeer omdat ze drie weken eerder een – vanuit haar standpunt – meer dan aanvaardbare deal kon sluiten met de Europese Commissie. Wilde de Fifa ieder potentieel conflict uit de weg gaan na de moeizaam bereikte oplossing in die transfersoap ? Het vermoeden bestaat dat ze lucht had gekregen van het advies van de advocaat-generaal. Dat zou haar niet gunstig geweest zijn, waarna er haar veel (geld) aan gelegen was – destijds kreeg Bosman (met dezelfde advocaat) de dag voor de uitspraak van het Hof 30 miljoen aangeboden; hij ontving er later 16 – om het advies uit de openbaarheid te houden.
Zo kwam het uiteindelijk niet tot een princiepsarrest over de concurrentieregels. Tot nog toe heeft het Europees Hof uitsluitend uitspraak gedaan op grond van de vrijverkeerregels. Altijd ging het dan om internationale transfers. De concurrentieregels echter hebben een breder toepassingsgebied, en kunnen ook in puur nationale kwesties tussenkomen. Daarom heeft de Fifa een uitspraak over Balog willen vermijden. Want eens de concurrentieregels van toepassing verklaard zijn op de sport, zijn ook de nationale transferreglementeringen niet langer te handhaven.
door Jan Hauspie