Weinig voetballers kenden na hun carrière zo’n triest vervolg van hun leven als de Engelsman Paul Gascoigne (44). Dat hij nog leeft is een wonder, na jaren van misère. Het trieste verhaal van een natuurtalent dat eeuwig een kind bleef.
Drank heeft hem in slaap gesust. Na een Aziatische oefentrip met Engeland ligt Paul Gascoigne op 27 mei 1996 languit in zijn vliegtuigstoel, als ploeggenoot Alan Shearer hem hoog in de lucht besluipt. De aanvaller buigt voorover, slaat Gascoigne in het gezicht en vlucht weg. Gazza brult. “Wie deed dat?! Vertel op!” Hij gromt. “Oké, jongens. Welkom in de hel. Niemand slaapt meer tot ik weet wie het heeft gedaan!” Luid vloekend en smijtend met kussens schopt hij tegen stoelen aan. Uit nijd vernielt hij met twee ferme karatetrappen de tv’s van middenvelder Steve McManaman en aanvaller Les Ferdinand, voordat hij een hevig geschrokken official van de Engelse voetbalbond volledig verrot scheldt.
Vlak voor het Europees Kampioenschap in eigen land flirt Gascoigne met de waanzin. Hij is een drankverslaafde neuroot met tal van obsessies en afwijkingen. De 29-jarige voetballer van Glasgow Rangers heeft paniekaanvallen, lijdt aan depressies, slaapt nauwelijks, slikt kalmeringsmiddelen en drinkt rustig veertig glazen alcohol op een avond. Zijn oncontroleerbare vreetbuien komen er nog bij. Met een vinger in zijn keel braakt hij de zakken chips en broodjes kebab steevast weer uit, verscheurd door schuldgevoelens. Ondanks alles is hij de beste aanvallende middenvelder van Engeland.
Gascoigne maakt op 15 juni 1996 een weergaloze goal tegen Schotland. Zijn team staat in de tweede groepswedstrijd op het EK met 1-0 voor, als de middenvelder vlak na een gemiste penalty van de Schotten een halfhoge bal van Darren Anderton controleert. Met links tilt hij het leer over zijn bewaker Colin Hendry heen, en schiet een seconde later de vallende bal met rechts in het doel: 2-0. Drie dagen later excelleert Gascoigne ook tegen het Nederlandse elftal, en dirigeert hij The Three Lions naar een klinkende 4-1-overwinning.
De tijdbom in zijn hoofd tikt door. Vier maanden later heeft Gascoigne met zijn vrouw Sheryl een kamer geboekt in het voorname Gleneagles, een golfresort in het hart van Schotland. De twee krijgen een knetterende ruzie, vlak na het avondeten. Boos loopt Sheryl Gascoigne weg. De timing is op 14 oktober 1996 beroerd. Haar man is na ontelbare glazen champagne en whisky stomdronken en agressief. Bruut werkt Gascoigne zijn eigen vrouw met een kopstoot naar de grond, waarna de voetballer haar ook nog enkele gebroken vingers slaat. Zodra hij weer nuchter is, weet Gascoigne dat zijn vrouw hem heeft verlaten. Het is niet eens het ergste. Hij heeft zichzelf verloren.
Vicieuze cirkel
De lange lijdensweg van Paul Gascoigne begint. Drankzucht en depressies vormen niet zijn enige problemen. Hij raakt verslaafd aan slaapmiddelen en medicijnen en kampt met angstpsychoses en dwangneuroses. Hij klampt zich vast aan zijn voetbalbestaan, zijn enige trots. Maar als de middenvelder in 1998 uit Glasgow moet vertrekken en het WK in Frankrijk misloopt, stort zijn wereld in elkaar.
Gascoigne heeft drank nodig om zijn gemoed te vergeten. Zodra hij nuchter is, maakt zijn drankzucht hem weer depressief. Waarop hij met nóg meer drank de nieuwe depressies te lijf gaat. De vicieuze cirkel is verstikkend. Op een oktoberavond in 1998 wil Gascoigne voor een trein springen. Twee uur lang staat hij klaar op het station van Stevenage, ten noorden van Londen. Ten slotte vertelt een spoormedewerker hem dat er die avond geen trein meer zal rijden. Waarop Gascoigne zijn ellende met wijn en bier verdrinkt. De inktzwarte tunnel is eindeloos.
Zelfs zijn vele bezoeken aan klinieken en afkickcentra leveren vanaf eind 1998 weinig op. Geen enkele therapiesessie, onder meer in het Amerikaanse Tucson, levert een blijvend succes op. In 2004 beleeft Gascoigne zijn beste jaar, tot hij liters whisky op één dag begint te drinken en hij definitief met voetballen stopt. Op de vraag in de Engelse media of Gascoigne nóg dieper kan zinken, geeft hij zelf bevestigend antwoord. De gevallen ster raakt vanaf 2005 verslaafd aan cocaïne en doet onder invloed van drugs begin 2008 een zelfmoordpoging. Een verdrinkingsdood in een hotelbad mislukt; gealarmeerd personeel sleept hem eruit.
Hij leeft nog steeds, afgekickt van de cocaïne. En in de zomer van 2011 gloort er zowaar hoop. Al maanden is Gascoigne ook van de drank af, na intensieve therapie in Bournemouth. Op foto’s lijkt hij gezond. Bovendien heeft hij de komende maanden iets om naar uit te kijken. Samen met Tottenham Hotspurlegende Jimmy Greaves – net als hijzelf lang drankverslaafd – is Gazza begonnen aan een theatertournee. De twee wisselen kostelijke anekdotes over vroeger af met verhalen over hun verslaving. Zolang zijn opleving duurt, mag Gascoigne proberen de herinneringen aan hem als topspeler weer tot leven te wekken.
Rare geluiden
Hij kan vertellen hoe gek hij deed. En uitleggen wat hem tussen 1986 en 1996 zo’n geweldige voetballer maakte, hoe zijn energieke dribbels en passing zelfs in Italië bewondering ontlokten. Zijn jonge jaren in Gateshead zal Gascoigne wellicht overslaan. Hij wordt er op 27 mei 1967 geboren, als zoon van vader John en moeder Carol. “Ze hadden heel vaak ruzie”, zou Gas- coigne terugkijken. “Het ging er echt heftig aan toe. Mijn vader zat geregeld zonder werk, wat tot spanningen en armoede leidde.”
Een traumatische gebeurtenis berooft hem bijna van al zijn branie. Op een zomerdag in 1977 ziet Gascoigne vlak voor zijn neus het jongere broertje van zijn beste vriend verongelukken. De zevenjarige Steven Spraggon rent zonder uit te kijken de straat op, wordt geschept door een auto en is vrijwel op slag dood. Gascoigne begint te schreeuwen en wacht hevig gechoqueerd op hulp. “Het voelde alsof het mijn schuld was”, heeft hij verteld. “Ik had beloofd op hem te passen. Maandenlang bleef ik het ongeluk in mijn hoofd terugzien.”
Een jaar later krijgt zijn vader last van epileptische aanvallen, waarvan hij één keer getuige is. Door een lepel in de mond van zijn vader te stoppen, voorkomt Gascoigne dat de man stikt en zijn tong inslikt. Het is de periode dat Gascoigne tics begint te krijgen. Op school maakt hij rare geluiden, onbewust. Soms begint hij uit het niets te schreeuwen. De jongen schudt met zijn rechterschouder, laat luide boeren of knipoogt excessief. Zijn concentratievermogen op school holt achteruit. “Ik kon er niets aan doen”, aldus Gazza. “Ik raakte ook geobsedeerd door het getal 5. Ik moest dingen vijf keer aanraken, het licht vijf keer aan en uit doen of de deur vijf keer openen en sluiten. In het donker slapen lukte ook niet meer, dat zou de rest van mijn leven zo blijven.” Hij raakt verslaafd aan spanning. Gascoigne steelt als twaalfjarige snoep, of plukt appels in de boomgaard van een boer. Puur voor de kick. Spelend voor de jeugd van Redheugh Boys’ Club, met Johan Cruijff als zijn grote idool, blijkt de jongen net zo apart.
Mollig mannetje
Hij is brutaal, eist ballen op en paart een oogstrelende traptechniek aan een tomeloze energie. De voetballer Gascoigne is een natuurtalent. Newcastle United wordt de club van zijn dromen. De fantasie komt uit. In 1980 mag het fijnbesnaarde dribbelaartje meetrainen bij The Magpies. Drie jaar later tekent hij zijn eerste contract in Newcastle, als leerling-prof.
Aan de bal heeft de middenvelder alles. Toch ontstaat een probleem. Hij wordt te zwaar. “Ik at vanaf mijn zestiende veel snoep en hamburgers”, zou Gascoigne toegeven. “Af en toe stak ik vingers in mijn keel om het weer te kunnen uitspugen. Ik zal dat hebben opgepikt via de televisie.” Zijn jeugdtrainer Colin Suggett laat de speler extra rondjes lopen, om het mollige mannetje weer enigszins in vorm te krijgen.
Gascoigne is bang te worden weggestuurd, en niet alleen door zijn eetlust. Hij heeft een vriend gevonden die minstens zo brutaal en eigenzinnig is als hij, en bijna twee keer zo zwaar. De kolossale Jimmy Five Bellies Gardner wordt Gascoignes partner in crime. Tieners zijn ze nog, maar de twee experimenteren met drank. Ondertussen hoort Gascoigne de waarschuwingen van de club. Nog één keer, en je vliegt eruit. Zijn gewicht blijft een probleem. De nieuwe Newcastle Unitedmanager Jack Charlton raakt hem in de zomer van 1984 met een dodelijke opmerking. “Zo, jij bent dus Gascoigne”, begint hij. “Ik heb gehoord dat er een beetje talent zit onder al dat vet van je.”
Een lokale tearoom vlak bij het trainingsveld krijgt van Charlton een beleefd verzoekje. Zouden ze voortaan aan Gascoigne geen taartjes meer willen verkopen? In de kantine van zijn club is de speler verplicht salades te eten. Met zijn enorme talent zorgt Gascoigne zelf voor de rest. Hij debuteert op 13 april 1985 in de Engelse competitie, thuis tegen Queens Park Rangers (1-0). Nog diezelfde week verovert Gascoigne als aanvoerder van het jeugdteam met Newcastle United de Youth FA Cup.
Een roos voor Vinnie
Er kleeft iets onweerstaanbaars aan zijn spel: zijn driftige maniertjes, de vurige dribbels, zijn enthousiasme aan de bal en de techniek waarmee hij passt. Bij de supporters in het St. James’s Park is Gascoigne in 1986 al geliefd. Duellerend zonder angst heeft de zelfverzekerde middenvelder op zijn negentiende een basisplek. Hij behoudt zijn streken. Gascoigne drinkt te veel en eet te vet, vooral als hij geblesseerd is. Zijn trap compenseert alles, net als zijn flair. “In het seizoen 1986/87 begon ik naam te maken”, zou hij terugkijken. “Bondscoach Bobby Robson noemde mij dat seizoen een diamantje.”
Twee opeenvolgende duels voor Newcastle United veranderen zijn leven. Op 23 januari 1988 speelt hij zijn beste wedstrijd tot dan toe, thuis tegen Tottenham Hotspur (2-0). Gascoigne maakt beide goals en wordt Man of the Match. Op de bank van de Londenaren kan manager Terry Venables zijn ogen niet van hem afhouden. In gedachten bereidt hij het bod van zijn club – dat maanden later zal volgen – al voor. Twee weken later, op 6 februari, speelt Gascoigne een uitwedstrijd tegen Wimbledon. “De pers maakte er een duel van tussen Vinnie Jones en mij”, heeft hij verklaard. “Jones was het symbool van Wimbledons ruwe imago. Ik was het jonge talent met de speelse trucjes.”
De ontmoeting wordt onvergetelijk. In de catacomben praat Jones op hem in. “Ik ben Vinnie Jones, een verdomde schurk. Het gaat vandaag tussen jou en mij, vetzak, alleen tussen jou en mij.” Gascoigne, in 2004: “Hij bleef telkens bij me. Ook toen we stonden te wachten op een vrije trap. Het was het moment dat hij me in mijn kruis greep. Ik schreeuwde en dacht dat niemand het gezien had, maar de foto’s doken op. Ze moeten de bekendste voetbalfoto’s ter wereld zijn. Direct na afloop liet ik hem een roos in de kleedkamer bezorgen. Ik kreeg minuten later een wc-borstel terug.”
In de zomer van 1988 wil Gazza hoe dan ook uit Newcastle vertrekken. Hij bespeurt in Noord-Engeland te weinig ambities. Manchester Unitedmanager Alex Ferguson is zeer in Gascoigne geïnteresseerd, maar de dynamische middenvelder kiest voor White Hart Lane. Daar krijgt Tottenham Hotspurvoorzitter Irving Scholar de schrik van zijn leven. Hij belooft zijn jonge ster dat hij zo lang in het dure West Lodge Park Hotel mag logeren als hij wil. De voetballer mag zelfs zijn vrienden meenemen. Dát had Scholar beter niet kunnen zeggen.
Hete tranen
Gascoigne haalt onder anderen boezemvriend Jimmy Gardner naar Londen. Op hun eerste avond drinken de twee acht flessen Dom Perignon leeg, de duurste champagne op de kaart. Volkomen lazarus duikt Gardner in het zwembad, poedelnaakt. “Dat ging drie dagen zo door”, aldus Gascoigne later. “Na 38 flessen champagne smeet het hotel ons eruit.” Scholar is onthutst. In het tweede hotel houden ze het vier dagen vol. Pas in het derde onderkomen, na wanhopige smeekbedes van Scholar, bewijst Gascoigne dat hij zich kan gedragen.
Op het veld wordt hij een ster, een van de beste middenvelders van Engeland. Zijn talent is groot genoeg om ondanks alles te presteren. Bondscoach Bobby Robson laat hem op 14 september 1988 debuteren voor Engeland, vriendschappelijk tegen Denemarken (2-1). Na afloop rukt de voetballer wat heilig Wembleygras los, verbergt de plukjes in een broekzak en gooit ze pas weg als de stank ondraaglijk is.
Dat Gascoigne een beetje gek is, rare fratsen uithaalt en een bizar gevoel voor humor bezit, blijkt in maart 1989 overduidelijk. Voor een WK-kwalificatieduel in en met Albanië logeert hij in de hoofdstad Tirana. De inmiddels volwassen prof bekogelt vanuit zijn hotelkamer met bij elkaar geraapte stukjes zeep een stel kippen dat beneden op een erf rondscharrelt. Toevallig is een heel verwonderde Robson getuige.
Wat de aimabele coach níét ziet, is hoe Gascoigne tijdens het WK van 1990 zijn Baileys als milkshakes laat vermommen. Een sluwe deal met de hotelbar laat de voetballer in het zicht van Robson genieten van sterke drank. Ondanks het strikte regime geniet Gascoigne tijdens het toernooi met volle teugen.
Tegen de verwachtingen van het thuisfront in, bereikt Engeland de halve finale. Met Gascoigne als een van de beste spelers in de ploeg, is Duitsland op 4 juli 1990 de tegenstander. De middenvelder weet dat een gele kaart hem een mogelijke finaleplaats zal kosten, door een boeking eerder in het toernooi. In de eerste helft van de verlenging, bij een 1-1-stand, gebeurt het. Na een overtreding op verdediger Thomas Berthold krijgt Gascoigne geel. De emotionele voetballer begint te huilen, hartverscheurend te huilen met een vuurrood hoofd. Een beeld dat miljoenen Engelse huiskamers vertedert. Met zijn hete tranen wordt Gascoigne een nationale knuffelbeer.
Gazzamania
Het web is gesponnen. Gascoigne is doorgebroken. Wat betekent dat hij zijn leven heeft verloren. Rustig over straat lopen is voortaan onmogelijk. De Engelse boulevardpers is slechts één probleem. Zijn adviseurs Mel Stein en Len Lazarus worden bedolven onder duizenden commerciële aanbiedingen. Met zijn imago en spel ligt de wereld aan Gazza’s voeten. Zorgen krijgt de voetballer onmiddellijk. Hij vraagt een fortuin aan de Mail on Sunday voor een exclusief interview, en krijgt het. De andere boulevardkranten doen vervolgens hun best ook zónder Gascoignes medewerking een graantje mee te pikken.
De Gazzamania en de vele publicaties over zijn privéleven en dronken uitstapjes vragen veel van hem. Hij begint steeds meer te drinken, als zelfs bij zijn eigen club de onrust broeit. “Tottenham bleek begin 1991 schulden te hebben”, heeft de voetballer uitgelegd. “Ik speelde sterk, want op het voetbalveld voelde ik me bevrijd. Tot mijn afscheid steeds waarschijnlijker werd. Het begon me te dagen dat de club achter mijn rug een transfer naar Lazio Roma aan het regelen was.”
De Romeinen zien hem dolgraag komen. Het ontwricht zijn geest volledig. Hij wil het Londense uitgaansleven trouw blijven en is verliefd geworden op de blonde Sheryl Failes. Dat zijn supporters de onvrede over de geruchten op hém afreageren, komt er nog bij. Ondanks alles bereikt de voetballer overeenstemming met Roma. Al zal hij pas na zijn laatste wedstrijd met The Spurs het contract ondertekenen, een duel dat zijn absolute hoogtepunt moet worden. Gascoigne wil hoe dan ook vlammen. Zijn club speelt op 18 mei 1991 de FA Cupfinal tegen Nottingham Forest. De kortsluiting in het hoofd van de instabiele voetballer lijkt logisch. Totaal opgefokt verschijnt hij aan de aftrap.
“Na een minuut of dertien kwam Gary Charles, Forests jonge vleugelback, door tot de zestienmeter”, zal Gascoigne later vertellen. “Hij leek een vrije doortocht te hebben, dus kwam ik in op de bal. Ik was te laat met mijn overtreding en legde hem neer.” Zijn actie is zó driest, dat hij de voorste kruisbanden in zijn eigen rechterknie finaal afscheurt. Het is voor de voetballer het begin van het einde.
Enorme boer
Lazio Roma houdt de contacten warm. Hij wordt geopereerd, herstelt, en is in het najaar van 1991 bijna fit en klaar voor zijn transfer. Maar Gascoigne duikt op in het nachtleven van Gateshead, waar een dronken onverlaat ruzie zoekt. In zijn val breekt de voetballer zijn rechterknieschijf. Het gevolg is dat hij nóg een jaar verliest. Zijn revalidatie is gecompliceerd.
De pijn laat hem wennen aan de morfine, die hij zalig vindt. De basis voor zijn medicijnverslaving. Zodra hij in Italië vertoeft, ver weg van zijn geliefde Engeland, blijven de spanningen zich bij Gascoigne opbouwen. De druk op hem is gigantisch. Hij krijgt onder trainer Dino Zoff het prestigieuze nummer 10. De stress begint aan hem te vreten. Relatieproblemen, de ruzies met zijn vriendin Sheryl, maken zelfs zijn huis onveilig.
Gascoigne lijkt er een nóg kleiner kind van te worden, terwijl blessures hem keer op keer terugvoeren naar de drank. De voetballer wordt excentriek. En verbijstert de Italianen. Zittend op de tribune van Juventus, op 6 juni 1993, laat hij in de microfoon van een tv-journalist een enorme boer. Sowieso on-smakelijk, maar zijn geluid dringt live door tot miljoenen huiskamers. Zelfs in het Italiaanse parlement worden vragen over Paul Gascoigne gesteld. Na het eerste seizoen is al duidelijk dat Rome en Gazza niet voor elkaar zijn geschapen, tot hij in april 1994 óók nog zijn rechterbeen breekt tijdens een trainingspartijtje.
Zijn vertrek naar Glasgow in 1995 voelt aan als een verlossing. Maar Engeland herkent hem niet. Hij blondeert zijn haar en draagt pakken in de felste kleuren. Uitlaatkleppen voor zijn spanning. “Bij de Rangers ging het pas écht mis, ook al speelde ik het eerste seizoen geweldig”, zou Gascoigne verklaren. Hij is geregeld dronken, soms zelfs op de training. Manager Walter Smith is radeloos, maar Gazza presteert nog steeds. Hij is in 1996 zelfs de beste speler in zijn elftal. Zó goed is Gascoigne nog altijd.
De bom staat allang op ontploffen. “Ik stal in Glasgow kalmeringsmiddelen van de clubarts”, heeft hij toegegeven. Vlak voor het EK van 1996 is hij zichzelf niet meer, en begint de stervoetballer zijn metamorfose. De achtervolgingen door journalisten, de problemen in zijn relatie, het vluchten in de alcohol en zijn aangeboren aanleg voor verslavingen en eetstoornissen beroven het eeuwige kind uit Gateshead van zijn glans.
Op www.sportmagazine.be kan je het fenomenale doelpunt van Paul Gascoigne op het EK 1996 tegen Schotland nog eens bekijken.
DOOR MARTIJN HORN
“Ik raakte geobsedeerd door het getal 5. Ik moest het licht vijf keer aan en uit doen of de deur vijf keer openen en sluiten.” Paul Gascoigne
Tijdens het WK van 1990 laat Gascoigne zijn Baileys als milkshakes vermommen.
“Af en toe stak ik vingers in mijn keel om de snoep en de hamburgers te kunnen uitspugen.” Paul Gascoigne
