‘De smerige praktijk van de voetbalwereld’ is de ondertitel van FIFA Maffia, het boek van de Duitse onderzoeksjournalist Thomas Kistner. Het meer dan 500 pagina’s tellende oeuvre vertelt het verhaal van corruptie, manipulatie en bedrog bij het hoogste voetbalorgaan. De man die het vooral moet ontgelden, is FIFA-voorzitter Sepp Blatter. Een voorsmaakje.
is FIFA-voorzitter Sepp Blatter. Een voorsmaakje.
Het leven is mooi wanneer er stormachtig applaus door het stadion klinkt. 11 juli 2010 is zo’n dag dat alles klopt, op de eretribune is Joseph S. Blatter in zijn element. Handen schudden, omhelzingen, de gouden medailles schitteren in het licht van schijnwerpers en camera’s. Omringd door zijn bestuursleden neemt de FIFA-president het defilé af van het Spaanse nationale elftal dat zojuist wereldkampioen is geworden. “En dan nu”, roept de stadionspeaker, “de uitreiking van de wereldbeker!” Lichtflitsen schieten door de arena van Johannesburg, de vuvuzela’s dreunen harder dan ooit. En Sepp Blatter schrijdt de stadiontrap af. Een tot op de grond reikende zijden sjaal tooit zijn donkerblauwe kostuum met priesterlijk wit, in zijn linkerhand heeft hij de gouden bokaal. Kan dit niet eeuwig duren, het ene na het andere rondje door het stadion? Maar dan stuit hij op Iker Casillas, de aanvoerder van het Spaanse elftal. Plechtig reikt Blatter de beker uit aan de nieuwe wereldkampioen.
Dit is het toppunt van geluk. En niet alleen voor een profvoetballer. Ook voor een official in een sporttak die wereldwijd de alledaagse routine kan doorbreken. Een miljardenpubliek kijkt naar hem, de hele wereld ziet toe, alles bruist, iedereen is euforisch. Geen staatshoofd weet zo de aandacht naar zich toe te trekken, geen filmheld of popster valt zoiets ten deel. Kon dit maar eeuwig duren. Maar er is ook de rol van booswicht. Deze rol kent Sepp Blatter ook. Van het WK 2002 in Azië en het WK 2006 in Duitsland. Een uiterst kwetsende ervaring die bij een man als hij ook nog eens het alleronaangenaamste gevoel oproept dat hij kent: onmacht. Wanneer de fans hem uitfluiten en spandoeken met kwetsende teksten uitrollen, wanneer golven van protest door het stadion gaan zodra Blatters gezicht op het scherm verschijnt of hij iets wil gaan zeggen – dat zijn momenten die niemand wil meemaken.
Voor Blatter is dat het moment van de waarheid. Bij het WK 2006 floot het publiek hem met elke wedstrijd harder uit, zodat hij zich na de finale in Berlijn helemaal niet meer op de grasmat waagde om de kampioen te huldigen. Het was een groteske aanblik zoals ze daar beneden bij de wereldbeker stonden en niet wisten wat ze moesten doen. De Duitse bondspresident Horst Köhler, de FIFA-bestuurders, de voorzitter van het organisatiecomité Franz Beckenbauer en alle belangrijke vertegenwoordigers van de internationale voetbalfamilie stonden te wachten op het opperhoofd. Maar Blatter kwam niet. Hij hield zich schuil. Uit angst voor de mensen op de tribunes? Want degenen die het zich nog kunnen permitteren om hem en zijn kabinet uit te fluiten, zijn zij: het publiek. Mensen die bij voetbal niet in de eerste plaats denken aan geld verdienen, macht of zelfverheffing, maar aan plezier, lol, genoegen. Daar betalen ze voor. En steeds meer ook.
De rest speelt tot aan zelfverloochening toe mee wanneer Blatter de wereld rondreist en zich laat omringen met heloten en beveiligers, spionnen en secretarissen. Businessclass, vijf sterren. Zwaailichten en autocolonnes zijn een onmisbaar decor voor de onvermoeide bejaarde man uit het Zwitserse Alpenstadje Visp en zijn gevolg. Blatter bezit eredoctoraten, het Duitse kruis van Verdienste en hij heeft de Olympische Orde. En nog een heleboel meer in zijn kast. Hem voorzitter van een sportbond noemen is bijna blasfemie. Is hij niet veel, veel meer – de patroonheilige van een wereldwijde geloofsgemeenschap die in omvang de katholieke kerk ver achter zich heeft gelaten? De voetbalofficials geloven er heilig in.
En in zekere zin is het ook zo. Eén vingerknip en deuren zwaaien open van koninklijke en presidentiële paleizen, van het Witte Huis, het Kremlin en het Vaticaan, van premiers en van ministers. Geen enkele ambitieuze politicus kan zich een neutrale houding tegenover het voetbal permitteren. Deze sport is allang geen neutraal terrein meer. Wie populair wil zijn, moet het voetbal eer bewijzen. Zelfs de Brandenburgse domineesdochter Angela Merkel maakte bij een kwalificatieduel haar opwachting in de doucheruimte van het Duitse nationale elftal, waar ze voor een select groepje fotografen poseert met de bezwete, slechts in handdoeken gehulde helden. Onder alle voetbalroes geeft de politiek zo langzaamaan niet alleen haar waardigheid prijs, maar ook iets wat vele malen belangrijker is: haar aanspraak om kritiek en controle uit te oefenen.
Mogen we het Sepp Blatter en de zijnen dan kwalijk nemen wanneer ze zichzelf als een hoger wezen zien? In de stadions komen we tegenwoordig vormen van verering tegen die tot niet zo heel lang geleden alleen in de Sint-Pieter voorkwamen. De wedstrijden worden bijgewoond door koren en dirigenten, enthousiaste mensenmenigten met een lichtje in de hand – een aansteker in plaats van een kaars – die uitstralen dat ze hier en nu het hoogtepunt in hun leven meemaken. Gaandeweg komt er een gevoel van onsterflijkheid over de massa’s, weg uit deze wereld naar een spirituele wereld van heldendom en emotie – dat is een combinatie van sport en religie die toekomst heeft.
Maar er zijn ook profane redenen om met Blatter & co goede vrienden te worden. Ieder land wil ooit wel eens een WK organiseren. Qatar bijvoorbeeld. Dus vereist ook het staatsbelang een zorgvuldige omgang met Blatter, de voetbalpotentaat die al tientallen jaren aan de macht is. Glimlachen, knikken, toegeven. En ten slotte het gelag betalen, met geld van de belastingbetaler.
Van de sponsors hebben de voetbalgoden nog minder te vrezen dan van de politiek. Bedrijven knielen in devote eerbied neer voor het product WK-voetbal en daarmee voor de eigenaars, Blatter en zijn kameraden. Want hun product is het reclamemedium bij uitstek in het hele melkwegstelsel. Wie zich niet schikt, kan elk moment worden vervangen. En wel door de directe concurrent, de rivalen staan in de rij.
Maar wacht even. We hebben toch ook nog de media? Klopt. Alleen zijn sportjournalisten helaas maar al te vaak fans die over het hek hebben weten te klimmen. Maar zelden zijn ze als serieuze journalisten met het thema bezig. Enthousiast en met grote persoonlijke inzet vervullen ze trouw hun dienst voor Blatters passiespelen en zorgen daarbij voor hogere sferen. Het gaat om het grote gevoel. En voetbal is nu eenmaal de grootste generator van emoties. De media persen er nog een laatste traantje uit en meestal is dat nog echt ook. Blatters voetbal verlost de wereld. Er moeten mensen zijn die dat ook werkelijk beginnen te geloven.
Niet de mensen met gezond verstand, die doen daar niet aan mee. Al jaren merken ze dat er iets mis is met hun sport. Dat het voetbal schade oploopt als het te lang in handen blijft van de verkeerde mensen. En schade is er volop. De bond is zelfs verdachte in een strafrechtelijk onderzoek wegens corruptie. Let wel, de FIFA zelf moest voor de rechter verschijnen, er waren onderzoeksresultaten die tot een aanklacht zouden kunnen leiden. De FIFA heeft die erkend en een enorme schadevergoeding betaald. Alleen op deze manier kon de bond een strafproces voor de ogen van de hele wereld voorkomen. Maar waarom hing de FIFA een proces boven het hoofd, kan een organisatie eigenlijk wel worden aangeklaagd? Jazeker, als de officier van justitie onvoldoende bewijs heeft tegen een of meer hoge ambtsdragers die in staat van beschuldiging zijn gesteld. In dat geval belandt de FIFA zelf op het strafbankje – in plaats van de mensen die achter haar schuilgaan.
Deze en andere dingen konden lang geheim worden gehouden. Hoe zoiets mogelijk is? Dat is geen enkel probleem in een clientèlemilieu dat aan weinig wetten onderworpen is, een vestigingsvoordeel waarmee een zakenland als Zwitserland al jaren sportbonden lokt. Voor de sportwereld zijn dat aantrekkelijke condities. Niet voor niets hebben de FIFA en zo’n 60 andere bonden zich in het Alpenland gevestigd. Het is mogelijk dankzij een enorm apparaat dat vele duistere zaakjes aan het daglicht onttrekt, maar vooral dankzij het geld dat zo’n gigantisch veiligheidsapparaat opslokt. En voor de FIFA speelt geld geen rol. Aan de huidige WK-cyclus verdient de organisatie circa 4 miljard euro, 1 miljard per jaar dus.
Met geld kan een steeds steviger bolwerk worden opgetrokken. De dikke muren rond de eigen topmensen en hun zakenmoraal zijn nodig, want onder Blatter is de term FIFA synoniem geworden aan corruptie. De inwoners van Zwitserland kozen het begrip ‘FIFA-ethische-commissie’ zelfs tot het meest misplaatste woord van 2010. Ook zij konden het onzinnige gepraat over de wonderbaarlijke zelfzuivering eenvoudigweg niet meer aanhoren. Het begrip FIFA-familie staat al sinds lange tijd voor de Siciliaanse variant: afvalmaffia, bouwmaffia, FIFA-maffia. Het is inmiddels common sense dat de voetbalbond onder Sepp Blatter tot een maffioos geheel is vervallen, tot een netwerk van wederzijdse afhankelijkheden waarbij het mondiale voetbal geregeerd wordt door een combinatie van loyaliteit, corruptie en omerta. Over de hele wereld werken opsporingsambtenaren aan een zorgvuldige juridische onderbouwing. De FBI voorop.
In een aantal gevallen heeft de FIFA zelfs maatregelen moeten nemen. Sinds eind 2010 werden 4 van de 24 bestuursleden, die samen met de president het uitvoerend comité vormen, wegens corruptie ontslagen. Naar een aantal anderen wordt momenteel onderzoek gedaan door het Openbaar Ministerie. Maar onderzoek van de FBI en van nationale politieapparaten uit Europa voedt de verdenking dat het slechts om het topje van de ijsberg gaat. De betreffende activiteiten van de Amerikaanse federale politie zijn ondergebracht bij de afdeling georganiseerde criminaliteit in Eurazië. Dat is opmerkelijk. Het zijn immers officials uit Oost-Europa die in de internationale voetbalwereld steeds vaker aan de weg timmeren, hoewel het voetbal juist in deze landen enorme problemen met corruptie, financieringsconstructies en zelfs met mensenrechten heeft. Tegelijkertijd hebben die officials met Michel Platini een man aan het hoofd van de Europese voetbalbond UEFA, die niet alleen hún hoop voor de toekomst is, maar ook die van heel wat andere voetbalbonden. Deze Platini moet het laatste grote succes van Blatter worden: zijn opvolger. De Fransman heeft van meet af aan voor Blatter gewerkt. Platini was zijn helper bij de presidentsverkiezingen, zijn assistent en zijn leerling als het om sportbeleid gaat.
De flanken van de FIFA liggen open: hoe kon het WK 2022 terechtkomen in de bakoven van het woestijnstaatje Qatar? Hoe hebben Poetins Russen de FIFA-bestuursleden ervan overtuigd dat zij het WK 2018 moesten krijgen? Dat zijn de meest gestelde vragen. De gang van zaken bij de toekenning van zowel het WK 2018 als dat van 2022, op 2 december 2010, is achter de schermen een studiethema voor veel belanghebbende partijen. Ook de FBI doet mee, op twee continenten wordt onderzoek gedaan. Tal van onderzoeksbureaus en private veiligheidsbedrijven zijn ingeschakeld. De een speurt in opdracht van gedupeerde WK-kandidaten die de laatste toewijzingen ongedaan willen maken wanneer bewezen kan worden dat er sprake was van omkoperij. De ander werkt voor klanten die juist alle sporen willen uitwissen.
Hoe komt een onbezoldigde voetbalofficial aan een vermogen dat in de honderden miljoenen loopt? Heeft de FIFA net zoals maffiabaas Don Corleone in de film haar zakenactiviteiten onder de familieleden verdeeld in plaats van ze op de vrije markt te verhandelen en daar zo veel mogelijk geld voor het voetbal mee te verdienen? Het antwoord luidt: ja, de FIFA gedraagt zich als zo’n soort familie. Bijvoorbeeld door een eigen bestuurslid tientallen jaren lang tegen een vriendenprijsje televisierechten toe te spelen.
Corruptie heeft een lange geschiedenis bij de FIFA: hoe corrupt is een organisatie met een erevoorzitter als João Havelange, die na 50 jaar zijn lidmaatschap van het Internationaal Olympisch Comité neerlegt, vlak voordat hij er op beschuldiging van omkoperij uit zou zijn gevlogen? Deze man stond 25 jaar aan het hoofd van de FIFA. Wat wist en dreef zijn leerling en opvolger Sepp Blatter, die er telkens listig voor zorgde dat de FIFA met steeds weer hetzelfde marketingbureau in zee ging? Dat ISL ging in 2001 op de fles, een van de grootste faillissementen uit de economische geschiedenis van Zwitserland. Daarbij kwam naar buiten dat ISL hoge functionarissen in de voetbalwereld en in andere sporten het onvoorstelbare bedrag van 117 miljoen euro aan smeergeld had betaald.
Er bestaat een vracht aan juridisch materiaal met betrekking tot deze omkoperij vanuit het gezichtspunt van het marketingbureau. Maar er is ook een strafrechtelijk document van het Openbaar Ministerie dat de systematiek achter het smeergeldsysteem vanuit het gezichtspunt van de ontvangers blootlegt – en uiteenzet hoe de top van de FIFA met ISL onder één hoedje speelde. Deze seponeringsbeschikking ten aanzien van de kwestie FIFA-ISL vormt het morele bankroet van de wereldvoetbalbond en zijn kopstukken over de afgelopen 30 jaar. Het document bestond al in de vroege zomer van 2010. Maar openbaarmaking ervan wisten de FIFA en de betrokken functionarissen jarenlang met hulp van dure Zwitserse advocaten tegen te houden. Tot 11 juli van dit jaar. Dan heeft de Zwitserse justitie de documenten vrijgegeven. Daaruit blijkt dat Havelange 1,25 miljoen euro van ISL ontving. Zijn toenmalige schoonzoon Ricardo Teixeira werd op dezelfde manier 10,5 miljoen euro rijker. Maar de namen van niet beschuldigde derden zijn in het document geanonimiseerd. Zo is Blatter ‘onherkenbaar’ gemaakt met de naam P1. Een slechte vermomming, zoals hij ook zelf toegeeft. Hij zegt ook dat hij altijd geweten heeft van de ISL-betalingen, maar volgens hem was er destijds geen sprake van illegale inkomsten.
Merkwaardig genoeg schermt de president zijn eigen kantoor en de bedragen die daar omgaan wel af voor zijn eigen uitvoerend comité. Wat weinig goeds voorspelt daar Sepp Blatter bij de FIFA een zelfstandige tekenbevoegdheid heeft. Deze man heeft geen instemming van anderen nodig om financiële transacties van dit miljardenbedrijf af te doen, en dat al vanaf 1998. Toen kwam hij op de troon na een verkiezingsstrijd die zelfs door zijn toenmalige medestanders als uiterst corrupt wordt gekwalificeerd.
In 2010, in Zuid-Afrika, was Blatters wereld voor het laatst in orde. De mensen aan de Kaap kenden zijn FIFA niet zo goed. Wie was er daar nu geïnteresseerd in rechterlijke uitspraken en dossiers waarin de FIFA als frauduleuze organisatie wordt gebrandmerkt? Nee, nonkel Sepp en zijn grijze voetbalkopstukken waren gewoon de suikerooms die met vrijkaartjes voor scholieren en stadionmedewerkers strooiden en deden alsof het enkel en alleen aan hen te danken was dat er ergens ter wereld een WK kon worden gehouden.
Op die elfde juli 2010 in Johannesburg, op die voor Blatter heerlijke avond, was er ook een man in een rolstoel aanwezig: Nelson Mandela. Afrika’s grote oude man onderwierp zich voor het laatst aan de eisen van de voetbalbazen. “We stonden onder zeer zware druk van de FIFA, die eiste dat mijn grootvader bij de finale aanwezig zou zijn”, klaagde Mandela’s kleinzoon Mandla. De familie rouwde immers al weken om Mandela’s achterkleindochter Zenani. Het dertienjarige meisje was op de terugweg van de openingsceremonie bij een auto-ongeluk om het leven gekomen. Mandela’s hart was gebroken, hij had zijn deelname aan de verdere feestelijkheden afgezegd. Maar bij de finale kende de FIFA geen pardon, klaagde zijn kleinzoon. “Ze respecteerden onze gebruiken en tradities als mens en familie niet. Dit wereldicoon moest er koste wat het kost bij zijn.”
Laat het duidelijk zijn: Blatter bepaalt de regels. Zijn woord is wet.
Daarom moet het voetbal zijn hoop vestigen op de FBI en andere opsporingsinstanties. Het moet vertrouwen op de onafhankelijkheid van openbare ministeries die op diverse plaatsen in de wereld onderzoek hebben opgestart. Het moet hopen dat Blatters gebruuskeerde makkers eindelijk doen wat ze openlijk hebben aangekondigd: hun hart luchten over de peetvader van deze voetbalfamilie.
“Ben ik dan een slecht mens?”, roept Sepp Blatter de congreshal in, deze keer in de Zuid-Koreaanse hoofdstad Seoel. Het is 29 mei 2002, Blatter heeft zojuist zijn troon verdedigd na een legendarisch smerige verkiezingsstrijd. Nu staan de afgevaardigden voor hem hun handen stuk te klappen. Officials die ieder jaar honderdduizenden of miljoenen dollars voor hun bonden incasseren. Velen in gezelschap van hun vrouw of vriendin. De meesten vertegenwoordigen bounty-eilanden en woestijnstaten, vorstendommetjes of dwergstaatjes, sommige nauwelijks groter dan een paar honderd voetbalvelden. Veel van die staatjes beschikken niet eens over een fatsoenlijk veld. Maar het geld stroomt met grote regelmaat hun kant op. Zij vormen de voetbalfamilie, die op deze verkiezingsdag voltallig bijeen is. En dolenthousiast is. “Ben ik dan een slecht mens?”, roept Blatter hen toe. “Jullie zijn toch niet zo slecht dat jullie een slechte president kiezen! Dus zijn we allemaal goed. Pak elkaars hand. We zijn allemaal goed! Pak allemaal elkaars hand. Voor de eenheid van het voetbal. Voor het voetbal!”
Deze logica duurt voort. Tot het spel uit is.
Het boek ‘Fifa Maffia’ van Thomas Kistner verscheen bij Xander Uitgevers, telt 518 pagina’s en kost 19,95 euro.
DOOR THOMAS KISTNER – BEELDEN: IMAGEGLOBE
Heeft de FIFA net zoals maffiabaas Don Corleone haar zakenactiviteiten onder de familieleden verdeeld in plaats van ze op de vrije markt te verhandelen? Het antwoord is: ja.
Blatters voetbal verlost de wereld. Er moeten mensen zijn die dat ook werkelijk beginnen te geloven.
