Nadat de FIFA nog maar eens in opspraak kwam, kregen Rusland en Qatar in een sfeer van twijfel en wantrouwen de organisatie van de WK’s 2018 en 2022. Rond beide dossiers hangt een niet echt frisse geur.

Het is maar hoe je het allemaal verpakt. Twee dagen voor de toekenning van het WK 2018 geeft de Russische delegatie een persconferentie. Achter een grote tafel zitten twee stug kijkende mensen. Er is geen spijs en geen drank. Het komt op een gegeven moment tot een knetterende ruzie met een Engelse journalist die insinueert dat Rusland het in de aanloop naar dit WK niet al te netjes heeft gespeeld. Die grimmige sfeer is vreemd, want Alexei Sorokin, de veramerikaniseerd Engels sprekende CEO van de Russische bid, vindt juist dat het WK ertoe moet bijdragen “dat wij als normale mensen worden aangezien die met dezelfde waarden door het leven stappen als anderen”. Ook daarom hadden de Russen eerder een select groepje journalisten naar Moskou geïnviteerd om de wereld, zoals het heet, “een nieuw, dynamisch en vibrerend land te tonen, ver weg van alle vooroordelen en clichés”. Het is de strijdkreet waarmee het WK moet worden binnengehaald.

Een paar uur later geeft de HollandBelgium Bid een laatste persbijeenkomst. In een hippe loungebar in het centrum van Zürich, vlak bij een chique winkelstraat, vloeit er drank en zijn er hapjes. Alle Nederlandse coryfeeën zijn aanwezig. Vooral Ruud Gullit geeft het ene interview na het andere, ook Aron Winter en Pierre van Hooijdonk verrichten hun PR-werk voortreffelijk. Van Belgische kant is er alleen Jean-Marie Pfaff. Hij zegt terloops geïmponeerd te zijn door de enorme slagkracht waarmee de Nederlanders dit project hebben aangepakt. Heel anders dan de Belgen die bijna vier jaar lang een onderdanige rol vervulden en bij wie het scepticisme pas in laatste instantie enigszins week. Niet toevallig lag het hoofdkwartier van de HollandBelgium Bid in Eindhoven. De Nederlanders namen al snel de touwtjes in handen. Zo duurde het bijvoorbeeld niet lang voor Alain Courtois op een zijspoor werd gezet, al bleek dat nog niet tot iedereen te zijn doorgedrongen. Vorige week nog noemde een Franstalige krant Courtois de voorzitter van de HollandBelgium Bid. Maar de verdiensten van de MR-senator mogen niet geminimaliseerd worden: zonder hem en zijn koppige doorzettingsvermogen zou het nooit tot een gezamenlijke kandidatuur zijn gekomen. Aan ideeën geen gebrek bij Courtois, maar de uitwerking laat je beter aan anderen over.

Er heerst volop optimisme in het Belgisch-Nederlandse kamp. “We maken echt een serieuze kans”, klinkt het in koor. Om zichzelf moed in te pompen? Of echt uit overtuiging? Het is moeilijk te zeggen. België en Nederland koketteren met hun kleinschaligheid en ongevlekte imago. En met de pogingen om anders te doen dan de anderen. In de vrieskou van Zürich zetten Belgische en Nederlandse supporters een feestje op, de Hollanders dragen zowaar klompen. Er speelt een orkestje en er wordt gedanst. “Is dat voor het voetbal?”, vraagt een Zwitserse voorbijganger. Hij schudt het hoofd: “Dat voetbal heeft toch al zijn geloofwaardigheid verloren.” In een land dat vorige week zondag per referendum instemde met het uitwijzen van criminele en frauderende buitenlanders is het WK echt geen thema.

Dienst en wederdienst

De FIFA trilt op haar grondvesten, maar van dat gedaver trekt Sepp Blatter zich niets aan. Een BBC-reportage over steekpenningen bij drie leden van het Uitvoerend Comité heeft hem niet aan het wankelen gebracht. De beschuldigingen zijn, zo wordt er gedeclameerd, nog maar eens van onder het stof gehaald en vallen hoogst ongelukkig. Een Engelse krant danst mee op de golven van de verontwaardiging en noemt de BBC “de grote verliezer” van deze zaak. Op hetzelfde moment krijgen de makers van de reportage felicitaties van de BBC-top. Intussen groeit hier en daar de vrees dat de kansen van Engeland een knauw krijgen. Niet voor niets was er geprobeerd om de uitzending van deze reportage te verhinderen. Maar in Zürich probeert de delegatie zich van haar beste zijde te laten zien. David Beckham bezoekt compleet onverwacht een school en valt midden in een turnles binnen. Hij neemt deel aan een partijtje voetbal, de Zwitserse jongetjes weten niet wat ze meemaken.

Aan corruptie en andere uitwassen wordt op dat moment niet meer gedacht. Ook niet bij de FIFA, die de zaak klasseert met de koude zakelijkheid die dit orgaan kenmerkt. Het is niet in de aanloop naar zo’n evenement dat de wereldvoetbalbond aan een interne schoonmaakoperatie denkt. Sepp Blatter zal zich in juni 2011 weer kandidaat stellen voor een volgende ambtsperiode. De Zwitser, die aan het hoofd staat van een bond die meer aangesloten leden telt dan de Verenigde Naties, beschouwt zichzelf als een welzijnswerker die voor zijn inspanningen al lang de Nobelprijs heeft verdiend. Het is niet nieuw dat het achter dat masker draait om macht en geld, om dienst en wederdienst, maar slechts weinigen durven openlijk praten over hervormingen. Intussen bedraagt de gemiddelde leeftijd van de leden van het Uitvoerend Comité 63 jaar en stellen sommigen zich vragen over het gegeven dat stemrecht verbonden is met de nationale bonden.

Voetbalpaleizen

De organisatie van een WK is uitgegroeid tot een harde business. Midden in het financiële geweld gooide de HollandBelgium Bid zich in de strijd met het kleinste budget, maar met pogingen om op te vallen. Het orkestje van Belgische en Nederlandse supporters posteerde zich zowel woensdag- als donderdagochtend voor het FIFA House, hoog boven Zürich. De leden van het Uitvoerend Comité keken bij het betreden van dit gebouw geamuseerd toe.

Ook de presentatie van de HollandBelgium Bid onderscheidde zich van andere. Geen saaie speeches, geen ellenlange betogen, maar een spitse, vlotte, met humor doorspekte voorstelling. Ook nu trok Nederland weer de kar. Ruud Gullit, Johan Cruijff en Guus Hiddink verschenen op het podium, van Belgische zijde was er opnieuw alleen Jean-Marie Pfaff. Het was nog maar eens een teken dat het de Nederlanders zijn die deze bid trekken. De originele voorstelling camoufleerde de gebreken van de (Belgische) kandidatuur. Geen nieuwe stadions omdat ze er gewoon niet zijn.

Dan staan ze in andere landen al verder. Vooral Rusland imponeert. Dertien nieuwe voetbaltempels waarvan er negen volgend jaar klaar zouden moeten zijn. En alleen al 350 miljoen euro voor het stadion van Sint-Petersburg, een architectonisch juweeltje. Aan dit stadion, getekend door een Japanse architect, werken 2500 mensen dag en nacht. In drie ploegen. De opening is eind 2011 voorzien. Opvallend hoe alle landen uitpakken met nieuwe voetbaltempels, die hier en daar zelfs op paleizen lijken.

Geen woord meer over alle verdachtmakingen tijdens de uren voor de toekenning van de WK’s 2018 en 2022. Voor op- en aanmerkingen is er dan geen tijd meer. Toen Brazilië vier jaar geleden in hetzelfde Zürich het WK 2014 kreeg toegewezen waagde een Canadese journaliste het om op de persconferentie te informeren naar de veiligheid in dit land. Ze werd net niet op boegeroep getrakteerd. In aanwezigheid van de toenmalige Braziliaanse president Lula da Silva probeerde de geschrokken Sepp Blatter het thema meteen te verstikken. En Ricardo Teixeira, de niet onbesproken voorzitter van de Braziliaanse bond, zei dat het probleem van veiligheid in zijn land niet groter is dan in de rest van de wereld. Met gladgestreken gezicht voegde hij eraan toe dat er in de VS scholieren zijn die hun medescholieren vermoorden, iets wat in Brazilië nog nooit is gebeurd.

Een symbolische Muur

In hoeverre het uiteindelijk allemaal invloed had op de uitslag? In de coulissen heet het dat leden van het Uitvoerend Comité de avond voor de bekendmaking aan de bar nog eens van gedachten wisselen. Dan zou het al duidelijk worden in welke richting het allemaal gaat. Maar zeker is dat niet. Toen Duitsland het WK van 2006 kreeg, merkte een lid van het Uitvoerend Comité achteraf op dat er de dag zelf nog een en ander veranderd moest zijn. Zuid-Afrika gold als de favoriet.

Nu zorgde de zege van Rusland alom voor verbazing, maar die keuze valt wel binnen de manier van denken van een geldmachine als de wereldvoetbalbond. Rusland is een land in volle financiële expansie en premier Vladimir Poetin, die zich eerder nog opwond over de beschuldigingen die aan de FIFA waren geuit en daarbij ongegeneerd het woord ‘smerig’ in de mond nam, stond hoogstpersoonlijk in voor alle garanties die werden gevraagd. Dat zijn doorslaggevende argumenten. Die klinken heel anders dan het voorbehoud dat België en Nederland aanvankelijk hadden aangetekend.

Maar in wezen ging het de FIFA maar om één zaak: de gigantische winst waarvoor dit WK zal zorgen, het aanboren van nieuwe commerciële markten. Wat dat betreft zijn de mogelijkheden onbegrensd in Rusland, waar naast de overheid ook het bedrijfsleven als een royale sponsor zal optreden. Er is de Russen veel aan gelegen om te werken aan een toekomst zonder de mysteries van het verleden, zoals vicepremier Shuvalov het in Zürich pathetisch stelde. Dat mag iets kosten. Rusland investeert al een half miljard euro in de Olympische Winterspelen van 2014 in Sotsji en gaat voor het WK van 2018 alleen al drie miljard euro uittrekken voor de infrastructuur. Het is maar een klein onderdeel van de gigantische en moeilijk te becijferen onkosten van zo’n evenement. Voor de Olympische Spelen van 2012 in Londen bijvoorbeeld zou het budget nu al tien keer hoger liggen dan geraamd.

Rusland wil van het voetbalfestijn in elk geval gebruikmaken om het hele land te moderniseren. Zo zal bijvoorbeeld alleen al de uitbreiding van de luchthaven van Sint-Petersburg één miljard euro kosten. Er komen hogesnelheidstreinen om de afstanden tussen de verschillende centra te overbruggen, naar het model van de verbinding die nu al tussen Moskou en Sint-Petersburg bestaat, een traject van 700 kilometer dat in minder dan vier uur wordt afgelegd.

Minder viel er te horen over het niet bijster hoge niveau van het Russische voetbal. De Nederlandse ex-bondscoach Guus Hiddink bedacht dat deze toewijzing er hopelijk voor zorgt dat er in jeugdopleidingen wordt geïnvesteerd. Het niveau van de Russische competitie is matig, de interesse gering, maar dat soort analyses past niet op dergelijke dagen. Dan komt het eropaan met een promotiespot te beginnen. Aandoenlijk om horen was het dan ook hoe alle Russische bobo’s zich uitputten om hun land in een positief daglicht te stellen. De voormalige minister van Sport, Vitaly Mutko, sprak 21 jaar na de val van de Muur zelfs van de vernietiging van een nieuwe symbolische Muur. Dat dezelfde Mutko, lid van het Uitvoerend Comité van de FIFA, tijdens de Winterspelen van Vancouver frauduleuze handelingen zou hebben verricht en erg hoge declaraties zou hebben ingediend, daar werd zedig over gezwegen. En dat het minst democratische land had gewonnen, daar wilde niemand iets van horen. Want, zo klonk het, je moet al blind zijn om niet te zien welke veranderingen er in dit land werden doorgevoerd. En ex-president Poetin zal zijn best doen om dit beeld nog te accentueren: na de toekenning van het WK zou er al gesproken zijn van een budget van tien miljard euro.

Olifantenvel

Dat soort cijfers past bij de FIFA, een poenig circus dat altijd de roep van het geld volgt. Daarom kreeg Qatar het WK 2022 toegewezen en meteen daarna begon ook daar het gegoochel met bedragen: drie miljard euro voor twaalf stadions, waarvan er nog negen gebouwd moeten worden. De constatering dat er in de woestijnstaat in tropische temperaturen gespeeld moet worden (gemiddeld 42 graden in de maanden juni en juli) en dat dit medisch onverantwoord is, werd meteen van tafel geveegd: met de hulp van zonne-energie zou de temperatuur teruggebracht kunnen worden naar 27 graden. Veel liever zwaaiden de sjeiks met andere getallen. Er zal een compleet nieuw spoorwegnet worden aangelegd, er wordt 11 miljard euro geïnvesteerd in een luchthaven en 5,5 miljard in een zeehaven. En er komt een metronet tussen de stadions.

Voetbal als katalysator voor de verdere ontwikkeling van een land. Zo ziet Sepp Blatter zijn missie, met dat soort retorische praat pakt hij graag uit. Hij glorieerde dan ook in Zürich, benadrukte gelukkig te zijn dat de winnende landen na de bekendmaking in extase verkeerden en dat ze de felicitaties kregen van de verliezers. Zo zet Blatter zijn bond graag neer: als een voetbalfamilie die elkaar met het grootste respect behandelt. Dat soort hypocrisie past bij de inmiddels 74-jarige Zwitser. Alle kritiek duwt hij moeiteloos van zich af. Niemand in de voetbalwereld die zo’n olifantenhuid heeft gekweekt als Joseph S. Blatter.

Maar de werkelijkheid is dat Blatter aan het hoofd staat van een wereldvoetbalbond die vorige week zijn laatste stukje geloofwaardigheid verloor. Rusland is nog altijd een verdorven land, maffiapraktijken zijn er schering en inslag, in vele segmenten van de samenleving tiert de corruptie welig. Qatar is een land zonder vrije meningsuiting. Inspecteurs van de FIFA die vooraf de oliestaat bezochten, schreven in hun rapport dat een toewijzing van het WK aan Qatar “een hoog risico” inhield. Het telde allemaal niet.

Geld is de alles overheersende factor. Alle prognoses die vooraf werden gemaakt, bleken waardeloos. Je vraagt je af waarom er zo veel geïnvesteerd moet worden in de kandidaturen als het er de FIFA toch om gaat onontgonnen gebieden aan te boren en sponsors nieuwe mogelijkheden te bieden. Tegen die achtergrond waren er maar twee gegadigden: zij die het WK kregen. Twee goudmijnen die voetbal herleiden tot dat wat het is: een product.

door jacques sys

Heel snel dreef Vladimir Poetin na de WK-toewijzing het budget op tot tien miljard euro.

Het ging de FIFA maar om één zaak: de gigantische winst waarvoor dit WK zal zorgen.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content