In 1978 werd Argentinië in eigen land wereldkampioen. Achteraf kijkt niet iedereen daar met evenveel vreugde op terug. ‘Niet wij hebben het WK gewonnen, maar de dictatuur.’

I k was ervan overtuigd dat wij, zoals de propaganda het zei, eerlijk waren, en menselijk. Het stoorde me dat mensen Argentinië aanvielen. Het stoorde me dat journalisten uit het buitenland ons moeilijke vragen stelden. Ik zei dat het linkse propaganda was. Maar uiteindelijk bleek ik het, die slecht voorgelicht was.” (Osvaldo Ardiles, wereldkampioen in 1978, in het boek ‘De schaamte van allen’ van Pablo Llonto)

* * *

Waar lees je beter het verhaal van de Mundial 1978 dan op de trappen van het Estadio Monumental, waar Argentinië de finale van Nederland met 3-1 won? Mooi is het niet, een leeg stadion in de kleuren van het mythische River Plate (wit en rood), maar het is wel een plaats waar geschiedenis werd geschreven. Het ziet er nog uit zoals toen, met prikkeldraad, een nu afgeleefd interieur en ouderwetse catacomben. Hier trof Robbie Rensenbrink de paal. Hier bracht Mario Kempes Argentinië in een delirium. Hier triomfeerde generaal JorgeVidela.

Het Argentinië van de jaren zeventig was een Argentinië vol verwarring. In 1973 keerde generaal Juan Domingo Perón terug uit Spanje, waar hij in ballingschap was. Nog voor zijn vliegtuig op Ezeiza kon landen, raakten linkse peronisten en rechtse aanhangers van de generaal slaags. Perón landde uiteindelijk elders, maar het geeft aan hoe chaotisch het Argentinië van die dagen was. Een land in conflict: politiek, economisch en militair. Rechts tegenover links, vaak heel gewelddadig.

Veel heeft Péron er niet meer aan kunnen veranderen, in juli 1974 stierf hij. De macht kwam zo in handen van zijn derde vrouw, Isabelita, een gewezen nachtclubdanseres die Juan in het begin van zijn ballingschap, in Panama, had opgepikt. La Presidenta bleek niet tegen haar taak opgewassen en na een reeks crisissen nam in maart 1976 generaal Jorge Videla het roer in handen.

Die werd met een pak problemen geconfronteerd, niet alleen economische, ook sportieve. Al in 1964 werd de WK-organisatie van 1978 aan Argentinië toegewezen. Azië en Afrika telden toen nog niet mee, de FIFA kwam in die periode overeen dat de organisatie beurtelings het Amerikaanse en Europese continent zou aandoen.

Bij het aantreden van de militaire junta in 1976 was het Argentijnse voetbal in belabberde staat. Scheidsrechters staakten en er was veel geweld: tijdens een wedstrijd Boca Juniors-Central Norte bleven de spelers, uit angst voor traangas en een stenenregen, drie uur in de middencirkel staan, tot de politie de rust kon herstellen. Het is maar een van de talloze voorbeelden.

En toen kwam de Mundial … Sport en politiek gingen al eerder goed samen. Mussolini eigende zich in 1934 het WK toe, Hitler deed hetzelfde in 1936 met de Olympische Spelen. Juan Perón had niks met voetbal, hij was een schermer en bokser, van hem mochten de Argentijnen zelfs niet naar het WK in 1950, omdat hij – toen op het toppunt van zijn populariteit – vreesde dat zijn land zou worden weggeblazen.

Ook Videla liep niet echt warm voor de balsport. Bijgevolg schatte hij de publicitaire waarde van het WK niet goed in. Hij zette generaal Omar Actis, totaal onbekend in de voetbalwereld, aan het hoofd van het organisatiecomité. Op weg naar zijn eerste persconferentie werd de man in een hinderlaag gelokt en neergeschoten. De schuld van Montoneros, een peronistische guerrillagroep die opgejaagd werd door Videla, schreven de kranten meteen. In de jaren tachtig werd gesuggereerd dat achter de coup de generaals CarlosLacoste en EmilioMassera schuilden. Die bereikten zo hun doel: de controle over de Mundial verwerven. Zij zagen namelijk wél in wat de mogelijkheden van het WK waren: met de bouw van stadions in onder meer Mendoza, Córdoba en Mar del Plata en de uitbouw van televisie (elders was het WK in kleur, maar in eigen land nog in zwart-wit), wegennet, telex- en telefoonvoorzieningen was een investering van ruim 700 miljoen dollar gemoeid. Het ging niet louter om propaganda voor het regime.

Communist

Aanvankelijk lag ook de positie van bondscoach César Luis Menotti moeilijk. Menotti was een bekend lid van de communistische partij. In de begin maart met een Oscar bekroonde Argentijnse film El Secreto de sus ojos zit een sterke scène tijdens de wedstrijd Huracán-Racing. Het was Menotti die Huracán in 1973 verrassend kampioen maakte. Met “links voetbal”, zoals hij het noemde. “Rechts voetbal”, aldus Menotti, “is opoffering en arbeid. Het resultaat staat voorop, het puntengewin. Alles ten dienste van de rangschikking. Links voetbal is voetbal waarin spelvreugde en fantasie centraal staan. Het resultaat is ook belangrijk, maar nog veel belangrijker is de manier waarop het wordt bereikt.”

Er werd getwijfeld door de junta of Menotti wel de juiste man was, gezien zijn politieke overtuiging, maar uiteindelijk mocht El flaco (de dunne) blijven. Menotti stak zijn nek uit: hij selecteerde niemand van Boca Juniors, toen top in eigen land maar hét team van Juan Lorenzo, bondscoach van Argentinië op het WK van 1962 en 1966. Lorenzo was ‘rechts’, vond Menotti, die liet zijn spelers vooral beenhard spelen. Menotti nam ook tegen de wil van de vox populi in Diego Maradona niet mee. Hij vond hem nog te jong.

Zich uitspreken tégen de dictatuur, dat deed Menotti niet. Nooit. Toen een bevriend journalist, João Saldanha, die Menotti’s visie over het jogo bonito deelde, hem erover aansprak dat de junta hem gebruikte, trok Menotti even aan zijn donkere cigarillo en zei hij: “Trek het je niet aan, ik heb alles onder controle.”

Later zou hij er nog op terugkomen. “Ja, ik heb gecoacht onder de dictators, in een periode waarin Argentinië regeringen had waar ik niks mee gemeen had. Die in tegenspraak waren met mijn visie op het leven. Wat had ik dan moeten doen? De teams slecht coachen, om de gevoelens van de mensen te verraden?”

Osvaldo Bayer, filosoof en auteur in ballingschap na doodsbedreigingen, vond deze periode waarin naar schatting tussen 20 à 30.000 mensen verdwenen of werden vermoord, één grote verschrikking. Met gelijkgestemden probeerde hij in Europa teams te overhalen tot een boycot. Duitsers, Zweden, Fransen en Nederlanders stonden open voor de kritiek, maar op de Duitser Paul Breitner na, reisde elke voetballer toch maar mooi af naar het land van de tango. Bayer: “Het gedrag van Menotti is voor discussie vatbaar. Het WK werd gebruikt als propagandamiddel voor een vreselijke dictatuur. Op alle foto’s stonden de drie commandanten van de dictatuur altijd mee op achter- of voorgrond. Voor het Argentijnse volk ging het voetbal voor. Toen we wonnen, stroomden de mensen de straat op om te vieren, als ware het één grote politieke manifestatie. Voor de verdedigers van de democratie en de bannelingen was dat erg beschamend. Niet wij hebben het WK gewonnen, maar de dictatuur.”

Menotti zei achteraf: we speelden niet voor de junta, we speelden voor de mensen in de straat … Bayer: “Nee! Dat is huichelen. Hij wist dat het WK de dictatuur steunde. Dat het een saluut bracht aan de leiders. Je kan inderdaad niet zeggen dat Menotti een verklaring aflegde ten gunste van de dictatuur. Op dat vlak gedroeg hij zich goed. Wat je hem wél kan verwijten, is dat hij zich isoleerde van de politiek in die jaren. Dat hij het trainerschap accepteerde. Hij tekende wél verschillende verzoeken tot vrijlating van verdwenen mensen na het WK.”

Fraude?

De winst van Argentinië kwam later overigens nog in het gedrang. Acht jaar na het WK publiceerde de The Sunday Times details over fraude bij de wedstrijd tegen Peru in de halve finale. Argentinië moest die met minstens vier goals verschil winnen om voorbij Brazilië te raken voor een finaleplaats. Peru deed het tot dan goed, maar werd vervolgens met 6-0 in de pan gehakt. De doelman van Peru, Argentijn van geboorte, was in die wedstrijd nergens. Volgens anonieme bronnen van de krant maakte de Argentijnse centrale bank in die periode voor 50 miljoen dollar aan kredieten vrij voor Peru, werd 35.000 ton graan naar het land verscheept en zouden er ook wapens zijn verkocht.

Nog dit: in 1979 werd Argentinië met Maradona jeugdwereldkampioen. Twee jaar later nam generaal Videla ontslag als president. In 1982 vielen de Argentijnen de Falklands binnen, maar verloren ze die oorlog van de Engelsen. Op het WK in 1982 klopten de Rode Duivels Argentinië in de openingsmatch. Ondanks Maradona.

door peter t’kint

Het WK werd gebruikt als propagandamiddel voor een vreselijke dictatuur.

Osvaldo Bayer

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content