Duitsland speelde tegen Engeland vele twijfels van zich af die zich in de wedstrijden tegen Servië en Ghana hadden geopenbaard. Met de hulp van de scheidsrechter. Net zo goed was het land nu ondergedompeld in een rouwstemming.
Op het terras van het Velmore Hotel in het tegen Pretoria gelegen Erasmia verdringen twintig journalisten zich rond dezelfde speler. Het is Philipp Lahm, als kapitein de opvolger van Michael Ballack. Weinig voetballers die de Duitse media liever interviewen dan de rechtsachter van Bayern München. En weinig spelers ook die zo graag praten als deze verdediger die met zijn lichtvoetige manier van voetballen model staat voor het nieuwe Duitsland. Lahm is toegankelijk en sociaal. Hij spendeert jaarlijks 150.000 euro aan goede doelen, liet zich zelfs door een tijdschrift voor homo’s interviewen en gaf zijn medewerking aan een campagne voor verkeersveiligheid.
Nu zit hij in Zuid-Afrika en praat over het spel van de Duitse nationale ploeg. De match tegen Servië bracht mankementen aan het licht en de partij tegen Ghana gaf blijk van een manco aan mentale robuustheid. De ploeg leek ten prooi aan twijfel, sommigen die de 4-0-zege tegen Australië luid hadden bejubeld, hadden het nu voorzichtig over een juniorenploeg. Lahm begrijpt het niet. Hij zegt dat de Duitse ploeg beter en sneller speelt dan ooit tevoren en dat weinig teams op dit WK zo goed combineren als de Mannschaft. Hij praat over een constante druk naar voren, over avontuurlijk voetbal.
Wat verder staat Uwe Seeler, een levende legende die voor de gelegenheid ook in het Duitse basiskamp is neergestreken. De ex-midvoor van Hamburg is 73 jaar en speelde 72 interlands. Hij vindt het mooi wat Lahm vertelt maar zegt: “We mogen toch niet vergeten zu laufen und zu kämpfen. Dat is de kracht van het Duitse voetbal.”
Philipp Lahm hoort het en schudt het hoofd. Hij ervaart nog maar eens hoe moeilijk het is om in het Duitse voetbal met oude, vastgeroeste waarden te breken. Maar binnen de groep is hij een pleitbezorger van de door Jürgen Klinsmann geïntroduceerde en door Joachim Löw geperfectioneerde filosofie. Geen voetballer die meer over die andere denkbeelden praat dan hij. Philipp Lahm is veel communicatiever dan Michael Ballack. Hij is veel meer begaan met het groepsproces dan met zichzelf. Een modelkapitein.
Een delicate materie
Over Michael Ballack wordt binnen de nationale ploeg niet meer gesproken. Tenzij journalisten een vraag stellen over de geblesseerde aanvoerder. In de coulissen sluimeren andere verhalen over de inmiddels van Chelsea naar Bayer Leverkusen getransfereerde middenvelder. Hij heet een potentaat te zijn die de ontwikkeling van het jonge talent in de weg staat. Tijdens de tactische besprekingen van Joachim Löw pleegt hij zelf steeds het woord te nemen. Jonge spelers die op training een fout maken, kaffert hij uit. Ooit dreef Ballack het zover dat het tussen hem en Lukas Podolski tot een handgemeen kwam.
Zonder Ballack is de sfeer meer relaxed. In hun hotel kijken de spelers ’s avonds in een speciaal ingerichte bioscoopruime naar comedyseries. En als de sproei-installatie tijdens een tactische bespreking op het veld plots in gang schiet, wordt er luid gelachen. Het zou met Ballack onmogelijk geweest zijn. Zijn afwezigheid is een bevrijding. Op en naast het veld. Al zal niemand het wagen dat luidop te roepen en lijkt dat ook voor de Duitse media een delicate materie die nog niet echt is uitgebeend. Maar ook in Duitsland wordt alles natuurlijk gemeten aan resultaten. Ook al was het opvallend dat de kritiek na de nederlaag tegen Servië relatief mild bleef. Alsof iedereen ergens wel beseft dat het hoog tijd is om een andere marsroute in te slaan. Voor die houding complimenteerde Löw zelfs de pers op een van de persconferenties. Dat moet nog nooit zijn vertoond.
De zelfmoord van Enke
Juist om verder aan die nieuwe richting te werken, is de kwalificatie voor de kwartfinale van het WK een zegen voor deze ploeg. Duitsland begon ijzersterk tegen Engeland, met snel en technisch goed voetbal, het miste na de snelle 2-0 de kans op een derde goal. Maar de tegentreffer sloeg de ploeg even uit zijn lood en de arbitrale blunder van dit WK bespaarde de ploeg mogelijk een uitschakeling: een schot van Frank Lampard dat via de lat één meter achter de doellijn belandde, werd door de Uruguayaanse scheidsrechter Jorge Larrionda niet als doelpunt toegekend. Het is twijfelachtig of de jonge Duitse ploeg deze opdoffer had kunnen verwerken. Nu richtte Duitsland zich weer op, aanvankelijk met moeite en kon het met scherpe counters de verbijsterde Britten helemaal afmaken.
Duitsland presenteert zich tijdens dit WK als een hecht geheel, overgoten met veel raffinement, soms aarzelend, maar, zoals tegen Engeland, op de juiste momenten dodelijk efficiënt. Mankementen vielen er voorlopig alleen centraal achteraan te zien waar de anders zo betrouwbare Per Mertesacker zich al vaker op individuele fouten liet betrappen. Het heet dat de voorstopper van Werder Bremen, die vroeger bij Hannover 96 speelde, een zware last met zich meedraagt. Hij heeft nog steeds de zelfmoord van zijn ploegmaat Robert Enke niet verwerkt. De rustige doelman, die zich in november 2009 onder een trein gooide, en de introverte Mertesacker vormden een twee-eenheid. Geen voetballer die meer contact heeft met de weduwe van Enke dan Mertesacker.
Gelukkig brengt Arne Friedrich in die verdediging wel rust en overzicht. Velen zagen het vooraf absoluut niet in Friedrich zitten. Hij degradeerde met Hertha BSC uit de Bundesliga en heeft tot dusver nog geen nieuwe werkgever gevonden. Tegen Engeland was hij een paar keer de redder in hoogste nood.
De verbindingsman
Maar het absolute hart van deze Duitse nationale ploeg, zo bleek ook tegen Engeland, is het middenveld. Bastian Schweinsteiger is op de positie van Michael Ballack uitgegroeid tot de verbindingsman. Hij heeft het beste seizoen van zijn carrière achter de rug en mag Louis van Gaal dankbaar zijn: die haalde hem in een voor Bayern München stormachtige periode, in november 2009, van de rechterkant naar het centrum. “Sinds ik vertrouwen krijg, wil ik ook aan de anderen vertrouwen geven”, zegt Schweinsteiger, die interviews tot een strikt minimum beperkt en niet bepaald de man is van diepe bespiegelingen. Maar Franz Beckenbauer, die nog altijd niet bang is om de vinger in de wonde te leggen, laat een ander geluid horen: “Ik denk dat het nu bij Schweini op privévlak heel goed gaat. En dat hij nu meer aandacht besteedt aan het voetbal dan aan zijn kapsel.” Heel lang gold Schweinsteiger inderdaad als een zweverig talent dat met filmsterallures door het nachtleven van München zwierf.
Bastian Schweinsteiger is de stille leider van de ploeg. Geen speler die zo veel kilometers aflegt als hij, niemand die zo veel de bal beroert. Niemand ook die voor zo’n snelle overschakeling zorgt, zoals ook tegen Engeland bleek toen hij op een scherpe tegenaanval de vierde goal inleidde. Schweinsteiger is tactisch sterk en laat het anderen toe zich in het middenveld uit te leven. De naast hem opererende Sami Khedira bijvoorbeeld, een werkmier met diepgang, een moderne middenvelder die even gemakkelijk breekt als bouwt en bij zijn club VfB Stuttgart de koning is van de assists. Of Thomas Müller, eigenlijk meer een hangende spits. Tegen Engeland etaleerde hij zijn opportunistische kwaliteiten en zorgde met twee goals voor de bevrijding. Dat Müller dit seizoen in het ster-renensemble van Bayern München alle 34 wedstrijden speelde, zegt veel over zijn waarde. “Ik sta gewoon daar waar de trainer me denkt nodig te hebben”, zegt Müller bescheiden, al is hij buiten het veld wel een man met flair en branie.
Maar de openbaring van dit WK is de artistieke middenvelder Mesut Özil, een verrijking voor deze ploeg. De tengere technicus van Turkse afkomst wordt door Joachim Löw een geniale voetballer genoemd. “Iemand met een betere pass ken ik niet”, zegt de bondscoach. En Horst Hrubesch, de trainer van de min 21-jarigen die in 2009 Europees kampioen werden, gaat nog een stap verder. Hij vergeleek Özil in een vlaag van verstandsverbijstering zelfs met Lionel Messi. “Nooit in mijn carrière heb ik met een betere voetballer gewerkt”, aldus de voormalige bonkige spits van Standard.
Het is opmerkelijk dat de in Gelsenkirchen geboren Özil nooit bij Schalke 04 kon doorbreken. Na een dispuut met de manager belandde hij op de bank. Werder Bremen betaalde 4,3 miljoen euro voor de middenvelder, die tot dan amper 30 matchen in de Bundesliga had gespeeld. Nu is hij meer dan 20 miljoen euro waard. Maar Özil houdt de voeten stevig op de grond en probeert Turkse creativiteit aan Duitse mentaliteit te koppelen. Hij weet dat hij nog doeltreffender moet worden. “En lichamelijk sterker”, zegt Franz Beckenbauer desgevraagd, nooit bang om zijn mening te geven.
Andere methodes
Juist die Europese titel was de uitloper van een ommezwaai binnen de Duitse voetbalbond. Nadat clubs in 2006 verplicht werden hun deel van de winst te investeren in de jeugdopleiding werd ook op het bondskantoor gebroken met conventies. Er werd een duidelijk beleidsplan geschreven voor alle vertegenwoordigende elftallen, heel andere methodes werden er gebruikt op gebied van trainingsopbouw en psychologie. Het resultaat is de huidige jonge, frisse ploeg. Met slechts twee spelers boven de 30: Arne Friedrich en Miroslav Klose, bankzitter bij Bayern München, maar zondag tegen Engeland weer gretig voetballend nadat hij door een schorsing de partij tegen Ghana diende te missen.
Duitsland maakt zich op voor de kwartfinale tegen Argentinië maar het is niet alleen dat thema dat tegenwoordig op de lippen van de media brandt. De vraag of Joachim Löw na het WK bondscoach blijft, is ook tijdens deze wereldbeker al herhaaldelijk gesteld. De onderhandelingen daarover werden voor het WK afgebroken omdat de Duitse voetbalbond weigerde akkoord te gaan met de zeer pittige eisen van de trainer, die bovendien op tal van vlakken meer bevoegdheden eist.
Over zijn toekomst praat Joachim Löw niet op dit WK. Zelfs zijn beste vrienden zouden niet weten wat hij van plan is. Veel liever beklemtoont hij het groeiproces van zijn ploeg. Zoals na de wedstrijd tegen Engeland toen hij op de persconferentie het moedige, agressieve en gedisciplineerde spel van zijn team prees. Een ploeg die echt zijn handtekening draagt.
door jacques sys – beelden: reporters
Geen enkele speler spreekt nog over Michael Ballack.
