Hoe run je anno 2013 met succes een topcompetitie in het voetbal? De Bundesliga geeft de handleiding. Vorig weekend speelden voor het eerst twee Duitse clubs de finale van de Champions League, net na afloop van het vijftigste Bundesligaseizoen. Een terugblik.

Het is door een laat winteroffensief complete chaos in Frankfurt, waar de DFL (Deutsche Fussball Liga) de Europese pers heeft samengeroepen. CEO Christian Seifert toont er trots de fantastische cijfers die van de Bundesliga een modern sprookje maken.

Sinds 2000 beheerst de DFL – honderd procent eigendom van alle 36 profclubs, eerste- en tweedeklassers – alles wat met profvoetbal te maken heeft. De Duitse Voetbalbond (DFA) bekommert zich nog om de referees, derde klasse en het vrouwenvoetbal.

De timing voor Seiferts uiteenzetting kan niet beter, tijdens de jubileumeditie van de Bundesliga die haar vijftigste seizoen beleeft, kort voor twee Duitse clubs (Bayern en Dortmund) zich plaatsten voor de finale van de Champions League.

Seifert toont tabellen en grafieken die bewijzen hoe gezond en aantrekkelijk de Bundesliga vandaag is.

Enkele voorbeelden:

Veertien van de achttien eersteklassers maakten in 2011/12 winst (de cijfers voor het net afgelopen seizoen zijn pas straks bekend).

In geen andere topcompetitie in Europa werden de laatste tien jaar meer goals gemaakt (gemiddeld 2,86 per match in 2011/12).

De gemiddelde leeftijd van de spelers daalde in tien jaar van 27,1 naar 25,2 jaar.

Het gemiddelde aantal toeschouwers per match steeg sinds 2001/02 van 28.920 tot 44.293 in 2011/12. Daarmee doet de Bundesliga beter dan de Premier League (34.600 gemiddeld), de Spaanse Primera División (28.478) en de Serie A (22.493).

De inkomsten bedroegen in 2011/12 voor het eerst meer dan twee miljard euro (2,081 miljard om precies te zijn), een verdubbeling in tien jaar tijd. In tegenstelling tot andere competities hangt de Bundesliga niet alleen af van tv-gelden, die slechts 26 procent van de inkomsten bedragen, naast inkomsten van adverteerders (ook 26 procent), tickets (21 procent), transfers (10 procent), merchandising (4,5 procent) en andere (11 procent).

De gemiddelde salarislast in de Bundesliga bedraagt 37,8 procent van het totale clubbudget. Voor de gemiddelde eersteklassecompetitie in een land aangesloten bij de UEFA is dat gemiddeld 64 procent, voor de Serie A zelfs 75 procent.

De aftrap

Op zaterdag 24 augustus 1963 zijn om 16 uur in acht stadions samen 297.000 kijkers opgedaagd voor de aftrap van de allereerste Bundesliga. De nieuwe competitieformule is meteen een succes. In het eerste seizoen, waarin FC Köln kampioen wordt, dagen gemiddeld 25.134 toeschouwers op. Het tweede seizoen loopt het gemiddelde al op tot 27.693 bezoekers per match.

In de nieuwe Bundesliga mogen de spelers van voetbal hun beroep maken. Het is afgelopen met de hypocrisie waarbij een voetballer maximaal 400 Duitse mark (200 euro) per maand mag verdienen. Voortaan mag dat 600 euro per maand zijn. Sommige spelers gaan meteen shoppen. Hertha’s kapitein Helmuth Faeder gaat niet naar de training, maar spijbelt en koopt zich op de luchthaven een enkel vliegticket naar Stuttgart, betaalt daar cash aan de fabriekspoort een nieuwe Mercedes en raast met de nieuwe auto over de weg naar Berlijn.

Tal van spelers houden de eerste jaren nog een andere job achter de hand. Zo is in 1964 Hans Tikowski niet alleen profvoetballer voor Dortmund, hij doet ook in verzekeringen en verkoopt geschenkartikelen voor… Kölns voorzitter Franz Kremer, een van de stichters van de Bundesliga.Mönchengladbachs sterspeler Günter Netzer runt naast zijn voetbaljob nog een publiciteitsagentschap dat het clubblad uitgeeft, hij verkoopt verzekeringen en runt een goed gefrequenteerde discotheek, Lovers’ Lane.

MSV-keeper Manfred ‘Cassius’ Manglitz is pas echt een bezige bij: hij heeft een boekbinderij, een verzekeringsportefeuille en runt ook nog eens een tankstation. Bij voorkeur kleeft hij bij elke klant die komt tanken zelf nog een sticker op het portier met de tekst: Nicht vergessen, bei Cassius tanken!

Wie mag deelnemen aan de nieuwe hoogmis van het Duitse voetbal is al een jaar eerder bepaald op een vergadering van 16 oktober 1962. Criteria zijn de prestaties in de laatste tien jaar (met extra nadruk op de laatste vijf jaar), beschikbare middelen en accommodatie (een goed stadion met andere woorden) en een goeie geografische verdeling. Het zouden vijf clubs uit het zuiden en het westen worden, drie uit Noord-Duitsland, twee uit het zuidwesten en één uit Berlijn.

Negen clubs krijgen meteen een licentie: FC Köln, Dortmund, Schalke, Nürnberg, Frankfurt, Hamburg, Werder Bremen, Hertha BSC en Saarbrücken. Op 1 mei 1963 krijgen na afloop van de regionale Oberligacompetities nog zeven clubs een vrijkaart: Stuttgart, Karlsruhe, Kaiserslautern, Braunschweig, Meidericher SV (het latere MSV Duisburg), Preussen Münster (dat al na één seizoen zou degraderen en nooit meer zou terugkeren) en 1860 München. Voor Bayern, met de opkomende talenten Sepp Maier en Franz Beckerbauer,is er geen plaats. Bayern eindigde slechts als derde in dat seizoen, kampioen München 1860 mag wel gaan. Zo mist Bayern de eerste twee jaar uit de Bundesligageschiedenis. Het promoveert pas in 1965 en eindigt in zijn eerste seizoen sterk, met een derde plaats, terwijl 1860 München dat seizoen de enige Bundesligatitel uit zijn geschiedenis haalt met de Oostenrijkse trainer Max Merkel en de legendarische doelman Petar Radenkovic. Daarna verschuift de hiërarchie in de stad: 1860 glijdt langzaam weg en voetbalt na 2004 niet meer in de Bundesliga. Bayern pakt in 1968/69 zijn eerste titel (voor Alemannia Aachen, dat bij Standard Luik voor de toenmalige recordsom van 150.000 euro Roger Claessen heeft weggekocht).

Vandaag is Bayern de absolute koploper met 22 Bundesligatitels. Dortmund en Mönchengladbach hebben er elk vijf, Werder Bremen vier. VfB Stuttgart en Hamburger SV vierden elk drie keer, FC Köln en Kaiserslautern twee keer. 1860 München, FC Nürnberg, VfL Wolfsburg en Eintracht Braunschweig (dat straks voor het eerst sinds 1985 opnieuw van Bundesligavoetbal proeft) maken de kampioenenlijst van de voorbije 50 jaar compleet.

827 toeschouwers

In die 50 jaar spelen in totaal 52 clubs Bundesligavoetbal. Van de zestien teams uit 1963/64 kwamen er afgelopen seizoen nog zeven uit in dezelfde afdeling: met name Borussia Dortmund, Schalke 04, Eintracht Frankfurt, HSV, Werder Bremen, Stuttgart en Nürnberg. In vergelijking met de start is de Bundesliga uitgebreid tot achttien ploegen. Dat komt omdat in het tweede seizoen een eerste schandaal uitbreekt, waarbij Hertha wegens het uitbetalen van extra handgelden teruggezet wordt naar derde klasse en de ploegen die sportief degradeerden met succes tegen hun verwijdering in beroep gaan. Dus zakt er niemand, en er wordt beslist dat de vrijgekomen plaats van Hertha ingenomen moet worden door een andere club uit Berlijn, omdat die stad een ploeg in de Bundesliga verdient.

Zo komt het dat Hans Günter Becker, kapitein van Tasmania 1900 Berlin, een club uit de Oberliga, op vakantie op het strand aangeklampt wordt door een vriend die hem aanmaant om zo snel mogelijk naar huis terug te keren. De vriend heeft op Radio Luxemburg gehoord dat Tasmania in de Bundesliga moet aantreden.

Het wordt een sportief drama, met een reeks negatieve records die nog steeds standhouden. Op de eerste speeldag dagen in het Olympisch Stadion 81.524 toeschouwers op voor de wedstrijd tegen Karlsruher SC, die Tasmania prompt met 2-0 wint. Het is maar één van de twee overwinningen van de club, die troosteloos als laatste eindigt met acht punten, het laagste aantal ooit. Tasmania scoorde de minste goals ooit (15) en kreeg er de meeste (108) binnen. Op 15 januari 1966 wonen 827 toeschouwers in het immense Olympisch Stadion de thuiswedstrijd tegen Mönchengladbach bij: goed voor het laagste toeschouwerscijfer uit de Bundesligageschiedenis. De zes andere clubs die maar één jaar in de Bundesliga verblijven (Preussen Münster, SSV Ulm, Fortuna Köln, Blau-Weiss Berlin, VfB Leipzig en Greuther Fürth) doen het tot hun opluchting beter.

Solidariteit

Vandaag hebben alle achttien eersteklassers een nieuw stadion. In 2011/12 was de gemiddelde bezettingsgraad 95 procent. Een kwart van de kijkers waren vrouwen.

Niet alleen de cijfers qua omzet en toeschouwers gaan jaar na jaar de hoogte in, er wordt ook aan een totaalplan gewerkt. Nadat op Euro 2000 het Duitse team een belabberde indruk maakte, werd een nieuw plan ontwikkeld waarbij besloten werd te investeren in het product voetbal zelf. Dat moest anders en vooral beter.

In tien jaar stegen de investeringen in jeugdacademies van 48 miljoen euro naar 103 miljoen (in 2011/12). Vandaag heeft elke Bundesligaclub een flink aantal homegrown spelers. Dat moet, zegt Seifert: “Elk van de 36 clubs uit eerste en tweede klasse moet een erkend opleidingssysteem hanteren vanaf de U15. In dat systeem moeten twaalf spelers per leeftijdsgroep selecteerbaar zijn voor een Duits nationaal elftal, bij de jeugd of de seniors. Het resultaat is dat in de Bundesliga 60 procent van de spelers in aanmerking komt voor een selectie in het Duitse elftal, in tweede klasse 74 procent.”

Hoe sterk Bayern en Dortmund dit seizoen ook zijn, de CEO van de Bundesliga gelooft niet in een competitie waar alle aandacht naar de topclubs gaat. “Vrij kapitalisme is niet goed, ook niet in profvoetbal. Voetbal is een piramide, maar je moet opletten dat niet alle middelen naar de top gaan. Als je alleen focust op de topcompetitie of de topteams, krijg je een probleem. In de Bundesliga hanteren we het solidariteitsprincipe. In andere voetbalfederaties maken de topclubs de dienst uit en zij bemoeien zich niet met de kleinere clubs. Dat onevenwicht is niet goed. De UEFA heeft de Bundesliga niet nodig om de Champions League succesvol te maken, zij hebben enkel Bayern München en Borussia Dortmund nodig. Maar ik vind dat de overkoepelende organisaties meer oog moeten hebben voor de organisatie van de nationale competities. In een competitie met een of twee topclubs die deelnemen aan de Europabekers tellen de andere clubs niet mee, dus hebben ze ook geen inkomen, want sponsors betalen naargelang van visibiliteit in de media en op tv. Maar de nummer zeven of acht in België moet toch ook voetballen en een degelijke organisatie kunnen neerzetten? Dat kan alleen met een opgelegde solidariteit. Onze kampioen krijgt 5,8 procent van de tv-gelden, de nummer achttien 0,5 procent. Tachtig procent van de tv-gelden gaat naar de Bundesliga, twintig procent naar tweede klasse. Je hebt evenwicht nodig.”

Het gevolg is een spannende en evenwichtige competitie, op het afgelopen seizoen na, dat door Bayern werd gedomineerd. De laatste tien jaar werden vijf clubs kampioen in de Bundesliga, terwijl in diezelfde periode in Spanje alleen FC Barcelona en Real Madrid de hoofdprijs wonnen.

Eigenaars

Opvallend is dat de Bundesliga ook anno 2013 door en door Duits blijft, terwijl steeds meer clubs uit de Premier League in buitenlandse handen zijn en buitenlandse investeerders ook voet aan de grond krijgen in Italië (AS Roma) en Frankrijk (PSG, Monaco).

“De moedervereniging moet altijd 51 procent van de aandelen hebben”, zegt Christian Seifert “Vorig jaar hebben we het reglement ter zake aangepast. Als iemand langer dan twintig jaar een club steunt, kan hij wel de meerderheid verwerven. Dat is bij Leverkusen gebeurd, ook bij Wolfsburg. Als jij morgen een huis wilt bouwen, ga je, voor je een lening afsluit, nagaan hoeveel geld je de komende tien of twintig jaar zult ontvangen. Een club maakt ook een plan op en investeert dan. Als plots drie clubs die eerst geen concurrenten waren dat wél worden, omdat iemand plots een lading geld inbrengt, gaan de andere clubs snel twijfelen of ze wel investeren in infrastructuur en opleiding, gaan ze eerder geneigd zijn om hun geld te stoppen in betere voetballers om die concurrentie aan te gaan. Ook als die nieuwe eigenaars twee of die jaar later uit het voetbal stappen, hebben ze intussen wel de gehele competitie beïnvloed. Wie twintig jaar aanwezig is, heeft zijn sérieux en zijn betrokkenheid bewezen.”

Niet iedereen aanvaardt die regelgeving, geeft Seifert toe. Er wordt hard op de deur gebonsd. “Hannover is naar de sportarbitrage gestapt. Toen hebben we die regel aangepast, want voorheen moest je twintig jaar aanwezig geweest zijn vóór 1999. Dat was niet vol te houden. Het gebeurt steeds vaker dat advocaten in de pers roepen dat deze wet tegen de EU-wetgeving is. Wait and see.”

Ex-DDR

De enige schaduwzijde aan het succesverhaal van de Bundesliga is de afwezigheid van voormalige Oost-Duitse clubs. Sinds de sportieve eenmaking in 1991/92 (het eerste jaar werd de Bundesliga uitgebreid van 18 naar 20 clubs, maar al na één jaar werden het er opnieuw 18) speelden slechts vier ex-DDR-clubs in de Bundesliga: VfB Leipzig één jaar, Dynamo Dresden vier seizoenen, Energie Cottbus zes, en Hansa Rostock dat het twaalf jaar volhield en één keer als zesde eindigde. Sinds de degradatie van Cottbus in 2009 speelde geen Oost-Duitse club meer in de Bundesliga. Dat blijft ook volgend jaar zo.

Waarom deelt voormalig Oost-Duitsland niet in het succesverhaal?

Seifert: “Sinds de val van de Muur heeft de DFB enorme inspanningen geleverd om het Oost-Duitse voetbal te helpen, via financiële injecties. De voormalige Oost-Duitse clubs kwamen opeens terecht in een vrijemarktsituatie. Tevoren was het Oost-Duitse voetbal geen vrije markt, het was niet eens een markt. Ze hadden geen ervaring in management, dus waren ze ook niet gewapend voor de komst van West-Duitse investeerders met minder goeie bedoelingen, die niet zozeer geïnteresseerd waren in de ontwikkeling van het Oost-Duitse voetbal, maar alleen kans op snel geldgewin roken. De beste spelers volgen het geld. Oost-Duitsland had talent, en een goed opleidingssysteem, maar geen ervaring in management. Misschien wilden ze te snel te veel.”

Vandaag is structurele hulp aan één regio of club geen optie meer, zegt Seifert: “Wij zijn verantwoordelijk voor 36 profclubs. Als wij één Oost-Duitse club erbovenop helpen, benadelen we minstens één andere club waar we ook verantwoordelijk voor zijn. Een blanco cheque is geen goed idee. Een paar jaar geleden stelden we een Management Conference East op, met specialisten qua belastingen, verkoop en management. Moderne stadions zijn er al in Dresden, Leipzig en Magdeburg, hoewel de plaatselijke club daar in vierde klasse speelt. Wij kunnen kennis aanbieden, maar uiteindelijk zullen ze het toch zelf moeten doen.

“Als Mainz en Freiburg overleven in de Bundesliga met stadions van 25.000 plaatsen, moeten Leipzig of Dresden dat op termijn ook kunnen. FSV Frankfurt heeft gemiddeld 4000 kijkers en een budget van 10 miljoen euro. Dat moet in Cottbus en Dresden ook mogelijk zijn.”

DOOR GEERT FOUTRÉ IN FRANKFURT

In de nieuwe Bundesliga, die in 1963 van start gaat, mogen de spelers van voetbal hun beroep maken.

Veertien van de achttien Bundesligaclubs maakten in 2011/12 winst.