‘Een klassieke volkswijk, meneer’

© BELGAIMAGE - LUC CLAESSEN

Ze hebben de beste burgemeester van de wereld, en wijkraden, en parkjes, maar ook een verkeersinfarct en dichtslibbende wegen. Welkom in Mechelen Noord, de wijk waar KV en Racing al decennia voetbalsupporters delen.

Plots, op een fiets, op de Liersesteenweg, een jongen in groen en wit. De vreemde eend in de bijt vol geel en rood. Voetbaltas op de schouders. Hij laveert handig door het verkeer, weliswaar op het voetpad. De fruitwinkels stallen hun waren uit, vrouwen snuisteren, mannen passeren met de kinderen aan de hand. Auto’s schuiven voorbij, richting Nekkerspoel, of stadsrand.

De jongen heeft geen oog voor wat deze straat domineert. De gevangenis onder meer, als eindpunt van de steenweg (of begin, voor wie richting Lier rijdt). Een kleine stadsgevangenis, stervormig. Sinds 1874 een arresthuis. Niet de modernste van België dus, en dat is nog zacht uitgedrukt. Eind juni 2018 moest de raadkamer in Mechelen beslissen of de aanhouding van een tiental verdachten moest worden verlengd. De voorzitter van de kamer vond toen dat ze niet naar hun cel moesten terugkeren vanwege de ‘onmenselijke toestand in de gevangenis.’ De bewakers staakten, en volgens de rechter was er ‘onvoldoende gelegenheid tot bezoek en sport, tot hygiëne, degelijke voeding, wandelingen, opleiding en dergelijke.’ In de gevangenis van Mechelen is er, zoals in veel strafinstellingen, sprake van overbevolking. Er is plaats voor 84 gevangenen, terwijl er gemiddeld vaak tussen de 110 en de 120 gedetineerden verblijven, lees je in het jaarverslag van 2015. Ongeveer zestig procent van de bevolking heeft een beklaagdenstatuut en verblijft hier kort, een paar maanden, in afwachting van een uitspraak door de rechtbank. De populatie is relatief jong. Meer dan de helft van de gedetineerden is tussen de 18 en 30 jaar oud, een kwart is zelfs jonger dan 25.

Met de gevangenis werden wij niet veel geconfronteerd, maar de kazerne was wél aanwezig. Soldaten marcheerden voorbij, camions van het leger passeerden.’ – Karel Keuleers, Mechelaar

Of het de gevangenen veel plezier doet, valt te betwijfelen, maar de buurt rond de instelling is wel verfraaid. Een tijdlang mocht de voetbalpers hier parkeren op wedstrijddagen, op een oneffen, braakliggend terrein, met wat putten. Dat is nu prachtig omgebouwd tot een lokaal park. Het Caputsteenpark, officieel geopend op 26 juni 2016 en een kleine hectare groot. Omwonenden profiteren van het goeie weer om wat zonnestralen mee te pikken. We botsen op vier werknemers van Telenet, die hun computers even inruilen voor de frisse buitenlucht. Er is een bal achtergebleven, en even kunnen ze zich uitleven op het kleine omwalde voetbalveldje met zicht op het detentiehuis. Een groepje nieuwe Belgen krijgt buiten taalles. Iedereen geniet.

Achter de Kazerne zou ook Naast het Kerkhof kunnen zijn. Naast de Malinwa ligt een grote begraafplaats.
Achter de Kazerne zou ook Naast het Kerkhof kunnen zijn. Naast de Malinwa ligt een grote begraafplaats.© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Zoals het Caputsteenpark, een verbinding tussen drie straten, heb je in Mechelen veel van die nieuw ingevulde kleine open ruimtes, waar kinderen kunnen spelen, mensen mekaar ontmoeten en buurtwerkers de vinger aan de pols houden. Opvallend: het park heeft openingsuren, en wordt ’s nachts afgesloten. Dat moet, hoor je, om overlast en drugsproblematiek buiten te houden.

Achter de Kazerne

De gebouwen van Telenet domineren het begin van de Liersesteenweg en verborgen lang het zicht op het stadion van KV Mechelen. Tot de directie daar begon te verbouwen, en van een niet samenhangende verzameling van tribunes – sfeervol, maar wel elk een eigen stijl en op vele plaatsen uitgewoond – één mooi nieuw geheel maakte. Wat groter en hoger en zo beter zichtbaar vanuit de wijk.

‘Het wordt tijd dat het met de werken gedaan is’, zucht een bejaarde dame die haar hondje uitlaat. ‘Al dat stof meneer.’ Maar verder is ze blij dat ze hier oud kan worden. In wat een leeftijdsgenoot noemt ‘een klassieke volkswijk.’

Achter de Kazerne. Zo begonnen verslaggevers vroeger vaak hun stukken over KV Mechelen. In 1888 begonnen ze hier met de bouwwerken aan de Baron Michelkazerne. Tien jaar later was ze klaar en kon het Tweede Regiment Artillerie vanuit het Groot Kwartier elders in Mechelen overkomen, in 1913 gevolgd door het 5de Regiment Lansiers. Na de Tweede Wereldoorlog werd het opleidingscentrum van de Transmissietroepen er gevestigd. Vanaf 1975 deed het gebouw dienst als opslagplaats voor in beslag genomen voertuigen tot het in de periode 1992-1993 met de grond gelijk gemaakt werd. Het torentje op de hoek van de steenweg en de Caputsteenstraat bleef bewaard. En even verderop een toegangsboog. Op de kazernegrond staan nu de gebouwen van Telenet, een project uit de periode Van den Brande, zeven jaar minister-president van Vlaanderen. En Mechelaar.

'Een klassieke volkswijk, meneer'
© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Karel Keuleers, geboren en getogen in deze wijk, herinnert zich nog levendig hoeveel impact het leven in en om Den Baron Michel had op de wijk. ‘De Merodestraat was een beetje de uitgangsbuurt voor de soldaten. Je had daar een paar cafeetjes met de nodige attributen. Vrouwelijk schoon. ( lacht) Voor de poort stond een schildwacht, in de winter met een vuurmand. Dat was tof, als we naar school gingen, konden we daar onze handen warmen. De soldaten zaten op zondagnamiddag op het dak van de kazerne naar de match te kijken. Wedstrijden werden toen nog allemaal op zondagnamiddag gespeeld en vanaf dat dak konden ze het veld zien. Even verderop, richting Katelijne, hadden ze een militair domein om te oefenen. Met de gevangenis werden wij niet veel geconfronteerd in de wijk, maar de kazerne, die was wél aanwezig. Je zag soldaten voorbij marcheren, camions van het leger voorbij rijden.’

Opvallend, anno 2019. De afwezigheid van… café’s. Een bakker, een slager, een nachtwinkel, wat fruithandels, en kleine buurtsupermarkten, maar in of rond de Malinwa niet één café, tenzij wat verderop, bij de ingang van het kerkhof.

Het is het grote geluk van KV, zegt Keuleers, die na het faillissement en de overname door de supporters bij de werking van de club nauwer betrokken raakte. Hij is ook ex-speler, voetbalde tot de beloften bij Malinwa. En zijn broer, Theo, was een van de eersten die een transfer deed, van KV naar Racing. Opvallend, want in die tijd was er nog een duidelijke opdeling. KV was katholiek, Racingsupporter werd je als je naar rijksscholen ging. Inmiddels leven ze broederlijk naast mekaar. Hun twee stadions liggen ook vlakbij elkaar.

Keuleers: ‘Als je naar andere clubs gaat, zit het vol met café’s rond het stadion. In Mechelen niet. Wie voor een wedstrijd wat wil drinken, moet dat nu bij ons in het stadion doen. Vroeger waren er op de Kerkhoflei drie aan het kerkhof en ook nog eentje ergens in het midden, maar die zijn allemaal dicht. Café’s, dat is gedaan.’ Om de overlast voor de buurt – nachtlawaai, wildplassen – beperkt te houden, voerde Malinwa wel een sluitingsuur in. De kantines in het stadion gaan dicht vier uur na het eindsignaal.

Het kerkhof domineert de wijk en paalt aan het stadion. Ook dat is een voordeel, aldus Keuleers. ‘Dat is de toegang voor de bezoekende supporters. In die buurt moet ’s avonds niemand zijn, we kunnen het daar perfect afsluiten en de bezoekers scheiden van de rest van het publiek.’

Een en ander maakt wel het sociale weefsel dunner in wat vroeger Pennepoel was, maar nu onder de noemer Mechelen Noord valt. Geen café’s meer, maar ook geen parochiehuis. Van de kerk in de Kerkhoflei is het buitenaanzicht nog wel beschermd, net als de hoekwoonst (vroeger een klooster), maar de kerk is wel gesloten, net als de parochiezaal. Binnenkort komen hier 25 wooneenheden volgens het cohousingprincipe. Het bisdom kocht ter vervanging een huis van de loge, waar mensen mekaar ook konden ontmoeten, maar verkocht na een jaar alweer het gebouw. Voor ontmoetingen van de wijkraad moet iedereen nu wat verder, naar een andere buurt.

'Een klassieke volkswijk, meneer'
© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Leeuwen en olifanten

Hoe is de band met de stad aan de andere kant van de Dijle? Keuleers: ‘We komen er om te winkelen. Of een koffie te drinken. Het centrum is zeer mooi geworden. En de wijkraden zijn er. Voor de start van de gemeenteraad heeft de burgemeester een kwartiertje voorzien, om vragen te behandelen. Als je vraag tenminste goedgekeurd wordt, want je moet die eerst schriftelijk indienen.’

Je proeft zijn nostalgie naar vroeger. Toen de vader van Johan Timmermans, die hier opgroeide, nog onderwijzer was in de parochieschool en later directeur. De tijd dat de tram hier nog reed, toen de stoelen nog buiten stonden om van de zon te genieten en kinderen aan het kleppen van de kerk hoorden wanneer ze naar huis moesten om te eten. De tijd ook van zuster Salomé en het klooster, toen ze nog koersfietsten langs onder meer de pruimenweg, waar de scouts nu hun lokaal hebben en een ferm stuk tuin. Grond die nog van circus De Jong was. Zijn ouders maakten hem wijs dat daar leeuwen zaten. En olifanten. Nu staan er andere grommende dieren. Auto’s. In stilaan vervallen garageboxen. Maar straks komt ook hier een hele nieuwe wijk, De Molen. Op termijn, weet Keuleers, zal ook de kleine Malinwa verdwijnen. Het jeugdcomplex. Te klein. Allicht komen ook daar nieuwe gezinnen wonen.

In het midden nog het laatste overgebleven café van de wijk. Onderaan het Caputsteenpark, met daarachter de gevangenis.
In het midden nog het laatste overgebleven café van de wijk. Onderaan het Caputsteenpark, met daarachter de gevangenis.© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Hij omarmt de verjonging en de diversiteit. In de Generaal De Ceuninckstraat die uitgeeft op Telenet heeft de moslimgemeenschap een moskee. Lang voor het in Antwerpen een topic werd dat de meerderheid van haar inwoners andere roots had dan Belgische, konden ze hier al leven met die realiteit. Procentueel wonen hier al jaren meer nieuwkomers dan in Brussel of Antwerpen. Youssouf is de it-specialist van de straat, iedereen helpt iedereen. Soms op de rand van de legaliteit, zie je op wandel door de De Ceuninckstraat. De politie heeft er een huis afgesloten met blauw-witlint. Verboden toegang. Het huis maakt deel uit van het onderzoek naar de toekenning van papieren aan mensen uit de Assyrische gemeenschap. Melikam Kucam is een Mechelaar.

Het Caputsteenpark, met daarachter de gevangenis.
Het Caputsteenpark, met daarachter de gevangenis.© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Mechelen verjongt, zie je aan het straatbeeld. Veel scholen, heel veel bakfietsen voor de gevels, heel veel jonge mensen op straat. De moslimgemeenschap diende al een aanvraag in voor de oprichting van een moslimschool en nam al contact op met de club, om na te gaan of een kiss and ride ’s morgens tot de mogelijkheden behoorde. Dat willen ook andere scholen in de buurt. Kiss and ride-plaatsen, de invoering van schoolstraten. Vlak bij het stadion wordt volop gewerkt aan de fietsostrade. Richting Antwerpen is die al af, richting Brussel zijn ze nog bezig.

Mobiliteit is ook hier een heikel punt. Telenet heeft ruimte voor 2000 werknemers, maar consulenten en bezoekers nemen ook plaats in op straat. Alles moet via dit knooppunt van wegen. Ook op wedstrijddagen is het druk. Keuleers: ‘Maar stilaan beginnen onze shuttlediensten populair te worden.’ De club mag de terreinen van de CM in Walem gebruiken, en sloot ook een akkoord met de kliniek. Om de drie maanden is er een lokale adviesraad, waar mensen uit de wijk met hun problemen terecht kunnen. Omdat op wedstrijddagen de Kleine Nieuwedijkstraat verkeersvrij is gemaakt, zorgde de club zelfs voor een buurtparking, waar mensen die er wonen hun auto tijdelijk kwijt kunnen. ‘Informeren is heel belangrijk.’

Dat Telenet het probleem is, daar is Keuleers het niet mee eens. Het verkeersprobleem is een probleem van de hele stad. Ooit is geopperd om de ring die langs de Dijle loopt eenrichtingsverkeer te maken, maar dat plan is afgevoerd. Naar Kopenhaags model wil de lokale overheid het centrum van de stad zo verkeersvrij mogelijk maken, maar net als in Gent stuit dat op weerstand. Keuleers: ‘Gent heeft wel een tram, dat maakt een groot verschil. Bart Somers opperde dat al, of er geen tram moest komen naar de grote bedrijventerreinen in Noord en Zuid.’ Geen slecht idee, want nu, in de spits, zitten alle wegen richting stad muurvast. Ook de bussen.

'Een klassieke volkswijk, meneer'

De verjonging is wel een goeie zaak voor de club, die haar stadion uitbreidde, en haar fans zag verjongen. Ze zorgen voor sfeer en komen ook steeds meer met de fiets. Keuleers: ‘Ik woon hier al heel mijn leven, en ben hier graag. De bevolking was aan het verouderen, daarom zoekt de stad naar koppels, en jonge gezinnen. Je krijgt overal nieuwe ontwikkelingen, wijken… En toch is het hier nog rustig. Een paar jaar geleden zaten mijn vrouw en ik hier buiten op het terras. We vroegen mekaar: ‘En, wat doen we?’ Mijn ene dochter woont in Schaarbeek, de andere in Kalmthout. Gaan we voor een appartement in het centrum of blijven we hier? Zo lang je een beetje mobiel bent, heb je hier alles. Ik mijn KV, zij haar vrijwilligerswerk. Op een kwartier staan we op de Grote Markt, zijn we in station Nekkerspoel, er zijn supermarkten vlakbij. We hebben alle twee geopteerd om hier te blijven. Dat zegt genoeg, neen?’

De Dossin Kazerne. Vroeger toneel van veel oorlogsgruwel, nu omgebouwd tot woonblok.
De Dossin Kazerne. Vroeger toneel van veel oorlogsgruwel, nu omgebouwd tot woonblok.© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN

Historie: de Dossin Kazerne

Vlak bij het stadion, langs de Dijle, is er nog een andere kazerne. De Dossin. Nu omgebouwd tot wooneenheden, vroeger toneel van een gruwelijk oorlogsverleden. Hier werden door de Duitse bezetter, met de hulp van de lokale overheden in Mechelen, Antwerpen en Brussel, in de eerste helft van de jaren veertig Joden verzameld. Belgische, maar ook naar ons land gevluchte buitenlandse. Hier moesten ze wachten op transport, die hen naar de bekende uitroeiingskampen bracht. Slechts weinigen overleefden. Naast de kazerne, in het wit geverfd, staat een museum dat die hele periode belicht. De treinwagon voor de ingang is de verstilde getuige van heel veel gruwel.

Karel Keuleers, Mechelaar
Karel Keuleers, Mechelaar© BELGAIMAGE – LUC CLAESSEN
Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content