Geen sportwedstrijd ter wereld wekt zo veel haat los als de stadsderby van Glasgow tussen het katholieke Celtic en het protestantse Rangers. De Old Firm is de moderne versie van de godsdienstoorlogen.

De Old Firm wordt als de ultieme derby beschouwd. Het duel lokt nochtans niet de hoogste toeschouwersaantallen, wordt niet gespeeld door de grootste clubs ter wereld en produceert zeker niet het beste voetbal. De meeste derby’s hebben vooral een enorm plaatselijk belang en zijn alleen relevant voor wie er van nabij bij betrokken is. De strijd tussen Celtic en Rangers heeft meestal een grote inzet. De nationale beker of titel staat op het spel.

“Het zijn altijd zespuntenmatchen”, aldus Tom Boyd, de huidige aanvoerder van Celtic. De laatste Old Firm van het seizoen, op 9 mei, wordt wellicht weer beslissend voor de toewijzing van het landskampioenschap.

“Ik speelde mijn eerste Old Firm in april 1967″, herinnert Rangerslegende Sandy Jardine zich. “Ik weet nog alles van die wedstrijd. Het lawaai en de passie. Het is ongeëvenaard. Ik heb het geluk veel derby’s in de wereld bijgewoond te hebben, maar nergens kwam het in de buurt van wat je in Glasgow beleeft. Zodra je uit de spelerstunnel komt, word je getroffen door het lawaai. Het geluid doet het hele stadion trillen.”

De oude firma

De geschiedenis van de derby in Glasgow is in bloed geschreven. Wedstrijden die zo veel geweld opleveren, zouden verboden moeten worden. In andere delen van de wereld zou men echter maar wat blij zijn als gelijkaardige religieuze conflicten alleen maar ter gelegenheid van enkele voetbalmatchen worden uitgevochten.

“Rangers staat voor de macht: protestantisme, monarchisme en conservatisme”, schrijft historicus Bill Murray in zijn boek ‘ The Old Firm in the New Age‘. “De Unie van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, gedragen door het koningshuis. De clubkleuren zijn die van de Britse vlag: blauw, wit en rood. Celtic is katholiek, Iers en socialistisch. Celtic heeft altijd gestreden tegen het establishment, de armoede en de discriminatie. Het groen-en-wit verwijst naar de band met Ierland.”

Celtic Football & Athletic Club werd in 1888 opgericht door Brother Walfrid van de orde van de maristen en was van meet af aan de club van de Ierse diaspora. De voetbalclub moest geld opleveren voor de gaarkeukens van de arme immigranten en de katholieke gemeenschap van de East End een gevoel van trots geven.

Rangers werd vijftien jaar eerder al door de gebroeders McNeil boven de doopvont gehouden. Zij hadden geen religieuze ambities en tot Wereldoorlog I waren er geen spanningen tussen beide clubs. De eerste officiële wedstrijd van Celtic was tegen Rangers. Op 28 mei 1888 wonnen de groen-witten met 5-2 voor ruim 2000 toeschouwers.

Zo’n belangstelling voor een voetbalmatch was ongezien in de 19e eeuw en het toeschouwersrecord werd jaar na jaar gebroken. Geregeld waren meer dan 100.000 kijklustigen getuige van de clash tussen de Glaswegians. Nooit was er meer volk dan op nieuwjaarsdag 1939, toen 118.000 supporters Ibrox vulden. De rivaliteit was zo winstgevend dat het duel de bijnaam de Old Firm (de oude firma) meekreeg.

De relatie tussen beide clubs was intussen veranderd, omdat de verhouding tussen het westen van Schotland en Ierland compleet verzuurde. De enorme instroom van Noord-Ierse arbeiders naar de Harland & Wolffscheepswerven nabij Ibrox, de paasopstand van 1916 en de onevenredige verliezen van de Schotse en Noord-Ierse regimenten aan de Somme zorgden ervoor dat de duels tussen Celtic en Rangers – die al zo zwaar religieus beladen waren – vermengd raakten met de politieke situatie in Noord-Ierland.

De goals van Mo

De vlaggen van Ulster waren niet meer weg te branden uit het stadion van Rangers. De club werd gezien als het laatste bastion van de allochtone Schotse protestanten, die vreesden voor de economische impact van de komst van duizenden Ieren in een periode van werkloosheid en ontbering.

De East End, waar de meeste katholieken wonen, is nog steeds een van de meest achtergestelde stedelijke gebieden in Europa. De gemiddelde levensverwachting is er 63 jaar. Veertien jaar minder dan het Britse gemiddelde.

The Bhoys domineerden het Schotse voetbal in de tweede helft van de jaren zestig en de eerste helft van de jaren zeventig onder de legendarische, protestantse, manager Jock Stein. Celtic werd negen keer op rij landskampioen en won in 1967 de Europese beker voor landskampioenen.

In 1971 vielen er 66 doden in Ibrox toen een trap het begaf in de slotminuten van de derby. De belangstelling voor de Old Firm zwakte langzaam maar zeker af. Begin jaren tachtig waren er vaak minder dan 20.000 toeschouwers in het stadion.

Vooral Celtic beleefde moeilijke tijden. The Hoops (naar de ringen op de groen-witte shirts) stonden in 1990 3,5 miljoen pond in het rood en het stadion raakte in verval. De club was sportief en commercieel lichtjaren achterop geraakt ten opzichte van de aartsvijand. De in Schotland geboren Canadese zakenman Fergus McCann en de beursgang van 1995 boden nieuwe perspectieven.

Sportief had Rangers de wind in de zeilen. Aan het einde van de vorige eeuw brak er paniek uit bij Celtic. Met de Nederlander Wim Jansen als trainer kon maar net worden vermeden dat de blauw-witten het record braken en tien titels op rij pakten.

Rangers had andere problemen. De club kreeg veel verwijten omdat ze weigerden het sektarisme af te zweren. Tot Graeme Souness een ware revolutie ontketende in Ibrox Park. Hij haalde eind jaren tachtig Engelse spelers naar Glasgow en contracteerde met Maurice ‘Mo’ Johnstone, niet alleen een katholiek maar ook een ex-Celticspeler. Johnstone was niet de eerste katholiek die de kleuren van Rangers verdedigde, zoals velen denken. Dat was de vrij onbekende Laurie Blyth in de jaren vijftig. Hoe dan ook, de echte Rangersfans weigerden Mo’s goals mee te tellen.

De vriendin van Mark

In de jaren negentig ontspoorde de Old Firm steeds vaker buiten het veld. “De statistieken zijn angstaanjagend”, vertelde Cara Henderson ons in maart 2001. “In augustus van vorig jaar won Celtic in Parkhead met 6-2. Ik zal je echter andere, meer relevante cijfers geven. Die dag telde de politie 60 arrestaties, 34 ernstige aanrandingen, dertien steekpartijen, twee moordpogingen en één moord. En dan worden alle gebeurtenissen meer dan twee uur na afloop van een derby niet meer meegerekend. Wellicht uit vrees voor de werkelijke balans. Na iedere derby zijn er zware incidenten. Iedereen is opgelucht als er geen dode valt. ”

Op dagen van de Old Firm komen er op de alarmcentrale dertig procent meer oproepen binnen voor ambulances en in de vijf jaar voor dit gesprek vielen er maar liefst acht doden. De eerste in de rij was de 16-jarige Mark Scott, in oktober 1996. Hij werd vermoord toen hij na een match van Celtic bij Partick Thistle, de derde club uit Glasgow, met een groen mutsje op het hoofd een pub vol Rangerssupporters passeerde. Jason Campbell sneed hem de keel over. De verkeerde kleuren dragen op de verkeerde plaats kan je het leven kosten in Glasgow.

Cara Henderson, 29 intussen, was een schoolvriendinnetje van Mark Scott. Ze studeerde begin deze eeuw geschiedenis in Oxford en werd aan het verleden herinnerd toen ze Donald Findlay, de vicevoorzitter van Rangers, op de televisie sektarische teksten hoorde zingen. ” We’re up to our knees in Fenian blood“, klonk het. “Het bloed van de Ierse, katholieke nationalisten staat tot aan onze knieën.”

“Alles kwam weer naar boven”, aldus Cara Henderson. “Ik vond dat ik iets moest doen. De meeste mensen vinden de grappen en liedjes onschuldig, maar in werkelijkheid zorgen ze ervoor dat sektarisme in Schotland als een deel van het leven wordt beschouwd. Dit soort liederen leidt naar een sfeer waarin vreselijke dingen kunnen gebeuren.”

Ze stuurde een brief naar de Glasgow Herald, de plaatselijke kwaliteitskrant, waarin ze de geboorte aankondigde van ‘ Nil by Mouth‘ (Mond Dicht), een antisektarische liefdadigheidsinstelling. Celtic en Rangers reageerden positief op de oproep en betalen sindsdien de helft van de kosten van de organisatie, die met de goede boodschap onder andere naar de scholen trok.

“De jongen die Mark vermoordde, was geen misdadiger”, houdt Cara vol. “Hij is in mijn ogen ook niet als enige verantwoordelijk voor zijn dood. Ik kan echter niet geloven dat hij nooit blijk gaf van fanatisme. Pakten zijn familie en leraars hem daarover aan of vonden ze dergelijke opmerkingen juist heel cool? Iedereen moet bijdragen aan een sfeer van verdraagzaamheid.”

De komst van Willo

Beide clubs werken inmiddels al vele jaren intensief aan het probleem, maar het lijkt onuitroeibaar. Ondanks samenwerking met het Schotse parlement, kerkgroepen en gemeenschapsverenigingen blijkt het onmogelijk de sektarische spreekkoren en het ophitsende vlaggengezwaai uit de stadions te bannen. Ook de sterk toegenomen aanwezigheid van politieagenten kan de herrieschoppers onvoldoende op andere gedachten brengen.

Celtic, dat sportief opnieuw de succesrijkste vereniging van de stad is, verloochende nooit zijn sociale opdracht en heeft al decennia een charter dat elke discriminatie op basis van ras, religie en geslacht verbiedt. Celticfans hebben een positief imago in het Europese voetbal. Ze werden uitgebreid geloofd voor hun massale aanwezigheid (80.000) en gedrag bij de finale van de UEFA Cup in Sevilla in 2003. De 150.000 Rangerssupporters werden daarentegen afgebrand na de UEFA Cupfinale van 2008 in Manchester, vanwege het gewelddadige gedrag van een groepje dronken aanhangers.

Rangers doet er alles aan om zijn supporters op te voeden. De campagnes ‘ Pride Over Prejudice‘, ‘ Bigger Than Big-otry‘ en ‘ Follow With Pride‘ volgden elkaar op, maar niets hielp. Rangers moest leren leven met zijn blanke onderklasse. “Sommigen beweren dat we onze public relations niet goed verzorgen”, sakkerde voorzitter David Murray. “Maar hoe kan je dat doen als je zulke supporters hebt?”

De UEFA vond het in 2006 welletjes, toen de ‘ Fenian bastards‘ nog maar eens van de tribunes van Ibrox rolden. De club werd gestraft voor onverdraagzame gezangen. Een jaar later waren er opnieuw problemen en stelde de Schotse bond een onderzoek in.

De ontwikkelingen in het voetbal zouden wel eens voor een oplossing kunnen zorgen. Beide clubs hebben veel meer gemeen dan ze zelf denken. De derby van twee maanden terug werd de slechtste uit de geschiedenis genoemd. De kenners zagen in het gruwelijke gelijkspel (0-0) het bewijs dat beide clubs heel laag gezonken waren. ” The Old Firm is op de weg naar de ondergang”, kopte een krant.

“Onlangs zag ik beelden van een derby van zes jaar geleden”, vertelde Neil Lennon, ex-aanvoerder van Celtic en nu de rechterhand van manager Gordon Strachan. “Toen besefte ik hoeveel beide clubs aan kwaliteit hebben ingeboet. Celtic speelde met Henrik Larsson, Chris Sutton, Paul Lambert en Stiliyan Petrov. Rangers met Ronald de Boer, Mikel Arteta, Giovanni van Bronckhorst en Arthur Numan. Spelers van dat niveau lopen er nu niet meer rond.”

De Schotse pers kwam tot de conclusie dat beide clubs te veel met hun onderlinge rivaliteit bezig zijn en daardoor gemarginaliseerd dreigen te raken in het internationale voetbal. Twee seizoenen terug haalde Celtic nochtans voor de tweede keer op rij de laatste zestien van de Champions League en verloor Rangers de finale van de UEFA Cup tegen Zenit St.-Petersburg.

In deze jaargang verlieten beide clubs echter al heel snel de Europese scène. Vooral de laatste transferperiode maakte duidelijk hoe diep het Schotse voetbal gezakt is. In de jaren negentig liepen internationale toppers als Claudio Caniggia, Brian Laudrup en Paul Gascoigne in Schotland te voetballen. De voorbije jaren weigerden echter zelfs jongens van de tweede garnituur de overstap te maken. Celtic beperkte zich in januari noodgedwongen tot het aantrekken van Willo Flood voor 100.000 pond. Rangers, dat financieel zware tijden beleeft, kon zich zelfs helemaal niet versterken.

De oude droom

Vorige week kwam er echter een vleugje hoop uit het zuiden. Phil Gartside, de voorzitter van de Bolton Wanderers, stelde voor de twee clubs uit Glasgow op te nemen in een Premier League 2. De UEFA liet weten geen bezwaren te hebben, op voorwaarde dat beide nationale bonden akkoord gaan.

Een overstap naar het Engelse voetbal is een oude droom van Celtic en Rangers, maar het is nog lang zover niet. Bovendien zijn beide clubs nu elk seizoen verzekerd van Europees voetbal en hebben ze één kans op twee om kampioen te worden.

door françois colin – beelden: belga/afp