Na een moeilijke start groeide hij uit tot een van de meest succesvolle trainers van Europa. Van Real Valladolid tot Real Madrid: Rafael Benítez over zijn parcours.
Precies twintig jaar nadat hij het Santiago Bernabéustadion verliet om zijn geluk elders te gaan beproeven als hoofdtrainer is hij teruggekeerd op de plaats waar het voor hem allemaal begon. Na in de jeugd van Real Madrid te hebben gevoetbald en ook als trainer aan de opleiding van de club verbonden te zijn geweest, is de cirkel rond voor Rafael Benítez (55). In de afgelopen twee decennia heeft de oefenmeester zich ontwikkeld tot een veelzijdige trainer die bij bijna elke club waar hij werkte wel succes kende, maar zijn leven als voetbaltrainer was niet altijd gemakkelijk.
Twee keer ontslagen
Na een goede reputatie te hebben opgebouwd in de jeugdopleiding van Real Madrid werd Benítez in 1995 aangesteld als manager van tweededivisieclub Real Valladolid. Hij begon er met grote verwachtingen, maar dat avontuur pakte anders uit dan gehoopt. Al snel moest hij zijn plannen aanpassen, want Valladolid kreeg onverwachts een plek in de Primera División toebedeeld. Samen met Albacete promoveerde het, nadat Celta de Vigo en Sevilla uit de competitie waren gezet vanwege financiële problemen.
Het betekende dat Benítez zijn team opeens flink moest versterken. De trainer herinnert zich het moment nog heel goed. ‘Ik was aan het slapen tijdens de siësta en toen ik wakker werd, kreeg ik het nieuws te horen: ‘Luister, je zit in de Primera División!’ Het was al halverwege augustus, dus we hadden nog maar vijftien dagen om extra spelers aan te trekken. Na verloop van tijd kregen we het moeilijk in de competitie en werd ik ontslagen omdat ik te jong en te onervaren was.’ Het was nog maar halverwege het seizoen en zijn eerste ervaring als hoofdcoach was geen succes. Toch kreeg hij het jaar erna een nieuwe kans, ditmaal bij tweedeklasser Osasuna. Maar ook hier was Benítez’ verblijf van korte duur, want al na negen weken werd hij de laan uit gestuurd, wederom vanwege zijn gebrek aan ervaring. ‘Dat was nogal frustrerend. Mensen dachten dat ik het slecht deed, maar de situatie was gewoon lastig.’
In een tijdspanne van nauwelijks een jaar werd Benítez dus twee keer ontslagen. Niet bepaald de ideale start voor een jonge, ambitieuze manager. Toch was Benítez zelf niet bezorgd over zijn toekomst. Voor hij als hoofdtrainer aan de slag ging, had hij immers veel kennis en levenservaring opgedaan. Dat proces begon al op heel jonge leeftijd. Als dertienjarige werd Benítez uitgenodigd om in de jeugdopleiding van Real Madrid te komen spelen. Toen al ontwikkelde hij vaardigheden als coach. Hij schreef verslagen van zijn wedstrijden in notitieboekjes, inclusief cijfers voor alle spelers uit zijn team. Daarnaast volgde hij een universitaire opleiding lichamelijke opvoeding, waar hij speler-trainer van het universiteitsteam was.
Voetbal op huwelijksreis
Zijn spelerscarrière kwam wel nooit helemaal van de grond. Dat had te maken met een knieblessure die hij opliep tijdens een universiteitstoernooi in Mexico (waar hij voor Spanje uitkwam op de Universiada in 1979). Op 26-jarige leeftijd zag hij zich genoodzaakt om te stoppen met voetballen. Kort daarop begon hij als leidinggevende bij verschillende sportscholen in de stad, en daarnaast werd hij coach in de jeugdopleiding van Real Madrid. Daar ging het snel. ‘Ik leerde er veel van goede coaches, van mensen die heel veel ervaring hadden. Het was de ploeg van de befaamde ‘Quinta del Buitre‘, met Emilio Butragueño, Míchel, Manolo Sanchís, Martín Vázquez en Miguel Pardeza. Met sommigen van hen – zoals Butragueño en Míchel – had ik in het verleden zelfs nog samen gespeeld.’
Behalve zijn eigen club waren er ook andere teams die Benítez inspireerden. ‘Arrigo Sacchi had waarschijnlijk de meeste invloed op me, ik hield echt van zijn AC Milan. Maar ik was ook erg enthousiast over het team van Johan Cruijff bij Barcelona, dat een Nederlandse stijl hanteerde. Hij bracht het 3-4-3-systeem naar Spanje. Later volgde ik ook Ajax toen ze de Champions League onder Louis van Gaal wonnen. Ik keek sowieso veel naar Nederlandse teams, als manager gebruikte ik oefeningen die zij hanteerden. Dus veel balbezit- en positiespelletjes.’
Benítez deed veel inzichten op door clubs in het buitenland te bezoeken en hun specifieke methodes te bestuderen. Hij herinnert zich één trip in het bijzonder: ‘Ik was met mijn vrouw op huwelijksreis door Europa en we gingen onder andere naar Amsterdam. Daar wilde ik eigenlijk wel graag Ajax aan het werk zien. Nadat ik eerst met mijn vrouw een museum had bezocht, gingen we daarna naar een training kijken. Daar was ze niet erg blij mee, haha. Tijdens onze reis zei ze: ‘Het is oké als we af en toe naar een training gaan kijken, maar ik wil dat we ook culturele dingen ondernemen.’ Gelukkig is ze flexibel in dat soort dingen. En voor mij was het natuurlijk mooi, want ik leerde weer veel bij.
‘Het was de tijd van Van Gaal. In Spanje had ik al video’s van zijn team geanalyseerd. Ik bestudeerde ook het TIPS-model (Techniek, Inzicht, Persoonlijkheid en Snelheid, nvdr), dat gebruikt werd in de jeugdopleiding van Ajax.’ Na Amsterdam reisde Benítez met zijn vrouw door naar Italië, waar hij in Toscane met Adriano Bacconi afsprak. Die had eerder samen met manager Mircea Lucescu een computerprogramma ontwikkeld dat allerlei data en videomateriaal uit wedstrijden kon selecteren, iets dat al in de rust van een duel aan de coach kon worden gepresenteerd. De nieuwsgierige Benítez besefte dat dit van grote waarde voor zijn carrière kon zijn. Vanaf dat moment maken verschillende softwareprogramma’s een belangrijk onderdeel uit van zijn methodes.
Wedstrijden met de papfles
De plek waar Benítez het meest leerde, was waarschijnlijk Italië, een land dat bekendstaat om zijn tactisch vernuft. Hij bezocht het hoofdcomplex van de Italiaanse bond in Coverciano verschillende keren om het nationale team te zien trainen onder Sacchi. ‘Dan maakte ik aantekeningen en na afloop vroeg ik hem naar zijn methodes.’ In die periode ging Benítez ook langs bij AC Milan, waar Fabio Capello toen trainer was.
Al op jonge leeftijd maakte hij opnames van wedstrijden. ‘Ik startte met het Betamaxsysteem, voordat ik overging op VHS, waarbij ik twee videorecorders tegelijkertijd gebruikte. Met één nam ik dan de hele wedstrijd op, en met de andere machine bepaalde gedeeltes van een duel, die ik later als instructiemateriaal voor mijn teams gebruikte. Als we dan in de bus naar een wedstrijd zaten, liet ik die video’s aan mijn spelers zien. Dan zei ik bijvoorbeeld: ‘Kijk naar de specialiteit van AC Milan, hoe ze hier druk zetten.” Later werden de videobanden vervangen door dvd’s en tegenwoordig heeft Benítez alles gedigitaliseerd op zijn computer. Bij Napoli ontving iedere speler na elke wedstrijd een USB-stick met daarop individuele analyses.
Elk vrij moment gebruikte hij om meer kennis over het spelletje op te doen. ‘Toen mijn dochter Claudia werd geboren moest ik haar soms om één en vier uur ’s nachts een flesje geven. Tegelijkertijd keek ik dan naar wedstrijden op video.’
Met zijn allesomvattende aanpak was Benítez al succesvol in de opleiding van Real Madrid. Met het U19-team won hij een kampioenschap en twee bekers in drie jaar tijd. Vervolgens werd Benítez in het seizoen 1993/94 aangesteld als manager van het tweede elftal (Real Madrid Castilla), en tijdens dat jaar assisteerde hij zelfs even Vicente del Bosque bij het eerste. Nadat hij hierna nog een jaar lang de reserves onder zijn leiding had, voelde Benítez in 1995 dat hij klaar was om het zelf als hoofdtrainer te gaan proberen.
Vier uur schaken
Zijn eerste ervaringen bij Valladolid en Osasuna waren geen succes, maar gelukkig voor Benítez kwam er een derde kans: Extremadura, de inmiddels opgeheven club uit Almendralejo, benaderde hem na hun degradatie uit de Primera División in 1997. De club moest zijn beste spelers om economische redenen verkopen, maar ditmaal kende de jonge trainer wél succes en promoveerde de club. Een jaar later werd Benítez door Tenerife benaderd, waar hij wederom voor de uitdaging werd gesteld om promotie naar de Primera División te realiseren. Opnieuw slaagde hij in zijn doel. Dat was voldoende om de aandacht te trekken van Valencia, dat in hem de juiste man zag om de succesvolle Héctor Cúper op te volgen, die in de twee voorgaande seizoenen met de club de Champions Leaguefinale had gehaald. Benítez wist het succes te bestendigen door Valencia zijn eerste Spaanse kampioenschap in 31 jaar te bezorgen.
‘Het team speelde onder Cúper meer op de counter dan op de aanval. Ik probeerde de verdedigers iets meer vooruit te schuiven en vervolgens meer op balbezit te laten spelen. Dat lukte, waardoor we meer controle over de wedstrijden kregen.’ In 2004 won Benítez opnieuw de landstitel en ook de UEFA Cup. Kort daarop werd de Spaanse manager gecontracteerd door Liverpool, dat in hem de juiste man zag om de successen terug te brengen op Anfield Road.
Benítez had in Europa erkenning gekregen voor zijn innovatieve aanpak. Spelers prezen hem om zijn nauwgezette wedstrijdvoorbereidingen, waarin de tegenstander tot in de kleinste details ontleed werd. Zijn stijl als manager werd weleens vergeleken met die van een schaker, een spel dat hij vaak gespeeld heeft in zijn leven. Benítez: ‘Tussen mijn twaalfde en vijftiende las ik allerlei schaakboeken en analyseerde ik verschillende openingen. Het was in de periode dat Boris Spasski en Anatoli Karpov actief waren.’ Later speelde Benítez minder intensief, maar hij heeft altijd een interesse voor het bordspel gehouden. ‘In de zomer organiseren we doorgaans onderlinge competities met vrienden. Ik herinner me een potje dat maar liefst vier uur duurde…’
Op sommige vlakken hebben voetbal en schaken overeenkomsten, zoals het effectief gebruikmaken van ruimte, het ontcijferen van andermans strategie en het belang om het midden van het veld te controleren. Bij beide spellen speelt visualisatie een belangrijke rol. ‘Je moet vooruit kunnen denken. Een goeie schaker ziet meer mogelijkheden en denkt een paar stappen vooruit. In voetbal is dat hetzelfde. Ik herinner me dat ik eens met mijn vrouw naar een voetbalwedstrijd op tv keek, waarbij ik voorspelde wat er ging gebeuren. Ze vroeg zich af hoe ik dat kon weten. Dat heeft met ervaring te maken. Als verschillende mensen naar dezelfde wedstrijd kijken, zien ze verschillende dingen.’
De frustratie van Gerrard
Soms creëerde Benítez zijn eigen ‘voetbalopeningen’ om tegenstanders te verwarren. Zo liet hij eens in zijn eerste jaar bij Liverpool in een cruciale wedstrijd tegen Juventus zijn team in een bepaald systeem spelen, wat hij na enkele minuten veranderde. ‘Dat was alleen maar om de tegenstander te desoriënteren. Vooral in Italië besteden ploegen veel aandacht aan het bestuderen van de tegenstander. Daarom zeiden we: ‘Oké, we startten met vier man achterin, maar na drie minuten – als ze zich aan ons hebben aangepast – gaan we met vijf verdedigers spelen.”
Dat Benítez steeds op zoek was naar verbetering, frustreerde de spelers weleens. Zo merkte Steven Gerrard na een paar seizoenen eens op dat hij nog steeds wachtte op een ‘well done‘ van zijn manager. Benítez: ‘Ik heb hem gezegd dat een trainer nooit tevreden kan zijn, want je wil je team altijd verbeteren. Stevie is zo ontzettend goed dat ik hem continu een beetje verder probeerde te pushen.’
Benítez vertelt hoe hij al op jonge leeftijd bezig was met dat verbeteringsproces. ‘Dat is wat ik vroeger bij Real Madrid leerde, om de beste te zijn. Bij Liverpool vertelde ik de spelers dat het niet alleen maar om winnen gaat en daar dan vervolgens tevreden mee te zijn. Want een wedstrijd die we met 2-0 wonnen, hadden we misschien ook met 4-0 kunnen winnen.’ De coach denkt dat zijn tijd bij Liverpool nog succesvoller had kunnen zijn als hij meer te besteden had gekregen van het bestuur. Het leidde tot onenigheden en uiteindelijk scheidden de wegen tussen trainer en club in 2010.
Diezelfde situatie was de belangrijkste reden achter zijn vroegtijdige vertrek bij Inter, de club waar hij na Liverpool terecht was gekomen. ‘Toen ik in Milaan aankwam, beloofde de voorzitter me dat er versterkingen zouden komen, maar uiteindelijk kwam er niemand. Toen besefte ik dat het moeilijk zou worden. We hadden vijftien spelers die over de dertig waren.’ Enkele dagen nadat hij Inter aan het WK voor clubs had geholpen, ging Benítez er weg. Na zijn korte periode in Italië wilde de Spanjaard niet overhaast een nieuwe club zoeken. ‘Ik had aanbiedingen van verschillende teams, maar ik wilde wachten op een topclub, waarmee ik voor de prijzen zou kunnen spelen.’
Connectie met de voorzitter
Het wachten op een nieuwe club zou uiteindelijk bijna twee jaar duren. In de tussentijd ontwikkelde Benítez zijn eigen voetbalsoftwareprogramma, ‘Globall coach’, wat managers de mogelijkheid geeft om digitaal tactieken te creëren en op te slaan. In november 2012 ging Benítez weer aan de slag als trainer, ditmaal bij Chelsea, waar hij een contract tot aan het einde van het seizoen tekende. Ook daar was Benítez weer succesvol. Met de West-Londense ploeg won hij de Europa League en eindigde hij op de derde plaats in de Premier League, waarmee Champions Leaguevoetbal werd veiliggesteld. Ondanks de goede prestaties was hij vanwege zijn Liverpoolverleden niet bij alle fans populair, sommigen ventileerden zelfs openlijk hun ongenoegen. Toch zegt Benítez een goede tijd te hebben gehad op Stamford Bridge. ‘Het was er veel beter dan mensen denken. De staf was heel goed en de spelers waren fantastisch; ik had met niemand binnen de club een probleem. Roman Abramovitsj was ook altijd relaxed. Ik weet dat er een groep fans niet blij was, maar uiteindelijk heb ik datgene gepresteerd wat er van me werd verwacht.’
Na zijn job bij Chelsea was Benítez vrij om met andere partijen te praten. Napolivoorzitter Aurelio De Laurentiis kwam naar Londen om hem zijn plannen voor de club te presenteren. De Spaanse oefenmeester was enthousiast over het project en wilde het graag opnieuw proberen in de Serie A. Hij vertelt dat het gevoel bij Napoli vanaf het begin goed was. ‘Omdat de voorzitter ook uitvoerde wat hij zei. Dus vanaf dat moment was er een connectie.’ Of die connectie er ook is met Florentino Pérez, is maar de vraag… ?
DOOR ARTHUR RENARD
Als dertienjarige schreef hij verslagen van zijn wedstrijden bij Real Madrid in notitieboekjes, inclusief cijfers voor alle spelers uit zijn team.
“Arrigo Sacchi had waarschijnlijk de meeste invloed op me, ik hield echt van zijn AC Milan.” Rafael Benítez
