Het gewicht van de geschiedenis doet de stad nog altijd kreunen. Het Nürnberg van nu wil dat van vroeger verdrijven. Het WK kan daarbij helpen.

Geen enkele Duitse stad draagt het gewicht van zijn verleden zoals Nürnberg. In de hoeken van zijn geheugen schuilt zowel de uiterste vorm van goed als van kwaad.

Het middeleeuwse stadscentrum – dat vooral in de winter veel sfeer uitademt, Nürnberg heeft de mooiste kerstmarkt ter wereld – gooit de bezoeker eeuwen terug in de tijd. De vesting rond de stad houdt moderne indringers – het verkeer, de luchtvervuiling – buiten de muren. Aan de binnenkant van de wal baadt Nürnberg in de rust en de glorie van een gouden epoque. De gebouwen getuigen van de praal van een vervlogen episode. De episode van Albrecht Dürer, het genie dat erin slaagde in zijn doeken de synthese van de Duitse en de Italiaanse schilderkunst te brengen. Zijn tot museum omgebouwde geboortehuis staat op de hoek van een steegje, onder de hoede van het imposante kasteel waarvan het silhouet de oude stad domineert.

Dat waren nog eens tijden. Nürnberg was trots toen, trots op zijn naam en op zijn reputatie. We schrijven 15de, 16de eeuw. Nürnberg lag op het kruispunt van de middeleeuwse handelsroutes. De stad zoog artiesten en humanisten aan. U wil namen ? De beeldhouwers Veit Stoß en Adam Kraft, de horlogemaker Peter Heinlen.

Na de Gouden Eeuw braken voor Nürnberg rustige tijden aan. De vele vakwerkhuisjes straalden vrede uit en stimuleerden onstuitbaar de romantische pennen der poëten.

Soms trok er, als een huivering, een rimpel door de vijver van de geschiedenis van de stad. Zoals de historie van de kleine Caspar Hauser. Naar de 19de eeuw zijn we dan al gereisd. Het kind werd wreed van zijn moeder gescheiden en bracht zijn jeugd in de gevangenis door. Caspar Hauser werd pas weer ontdekt toen hij al 16 jaar was. Een verwilderde knaap die stom bleek te zijn. De geruchten over zijn figuur veroorzaakten daarentegen veel gedruis. Was deze jongen het slachtoffer van een conflict aan het hof van Baden ? Had men zo een kwestie van troonsopvolging geregeld ? De moord op Hauser, enkele jaren laten, voedde alleen nog het mysterie.

Het onheil Hitler

Ach, daar viel als stad nog wel mee te leven. Want voor Nürnberg moest het ergste toen nog komen. Veeleer dan met middeleeuwse glans rijmt de naam van de stad met gruwel. Want wie koos voor Nürnberg om er alle gigantische, patriottische massameetings te organiseren ? Adolf Hitler. Het heet dat de Führer zeer gecharmeerd was van de stad, wat overigens op een zekere goede smaak van de dictator zou wijzen. Dit deel van zijn verleden draagt Nürnberg als een doornen kroon. De stad diende bovendien de horror van dit vervloekte stuk geschiedenis te herleven. In Nürnberg werd het proces tegen de kopstukken van de nazi’s gevoerd – in een rechtbank die men vandaag nog altijd kan bezoeken.

In Nürnberg wordt de Tweede Wereldoorlog niet doodgezwegen. Integendeel, de bewoners spreken er iedere dag van, tegen elke bezoeker van de stad. Als om zich te verontschuldigen. “In de romantische tijden werd Nürnberg door kunstenaars aanbeden”, vertelt Andreas Leitberger van de dienst voor toerisme. “Voor hen was Nürnberg een voorbeeld voor elke Duitse stad. Net voor die symboolwaarde van de stad bleek Hitler uitermate gevoelig. Vandaar dat hij hier zijn partijcongressen liet plaatsgrijpen. Lange tijd hebben wij, inwoners van Nürnberg, ons daar schuldig over gevoeld. We vroegen ons af waaraan het beeld van onze stad zo’n schandvlek had verdiend. Maar intussen hebben we onze rouwkleren afgegooid. We zijn de schaamte voorbij, we gaan geen enkel gesprek over deze periode meer uit de weg. Er wordt nu meer over deze bruine passage gesproken dan vroeger. Omdat we zo de kans krijgen om uit te leggen dat de stad veranderd is. We proberen deze aflevering van het verleden uit de stad te verdrijven, het heeft iets van exorcisme. Alleen door erover te vertellen, kunnen we dit verleden bezweren. Daarom hebben we een documentatiecentrum opgericht in de vroegere nazigebouwen.”

“Het is niet altijd gemakkelijk”, bevestigt burgemeester Ulrich Maly het betoog van Leitberger. “We willen een positief imago van Nürnberg uitdragen, maar telkens weer spreken ze ons aan over de periode van Hitler. Wel, het zal vele mensen ergeren, maar we moeten toegeven dat deze episode nu eenmaal deel uitmaakt van onze geschiedenis. Het is geen glorieuze periode, verre van. Maar het is gebeurd en het heeft geen zin om daarvoor onze kop in het zand te steken.”

Frank en vrij

De passage van het WK 2006 hoort bij de pogingen van Nürnberg om de schandvlek van zijn verleden weg te branden. Burgemeester Maly : “De Weltcup stelt ons in de gelegenheid een positief beeld van het Nürnberg van nu te geven en om tegelijkertijd te proberen de vergissingen van vroeger te verklaren.”

Het Frankenstadion, de thuishaven van negenvoudig Duits landskampioen FC Nürnberg, bevindt zich op een steenworp van overblijfselen van gebouwen uit de tijd van het Drittes Reich. Hitler had gekozen voor een bosrijke zone aan de rand van de stad om er de architectuur van zijn macht neer te poten. Van die gebouwen rest tegenwoordig niets meer dan braakliggend land. Toch zal straks precies hier, in dit stadsdeel met bossen en wandelpaden en vijvers, het FanFest worden gehouden. Symbolisch ? “Zo ver moet u het niet zoeken”, antwoordt de burgemeester. “We hebben puur op basis van praktische overwegingen voor deze plek geopteerd. Elk groot evenement dat de stad ontvangt, krijgt hier zijn beslag. U2 en de Rolling Stones hebben hier concerten gegeven. Logisch dus dat we de public viewings van het WK naar deze plaats brengen. We hebben ook besloten om voor het WK geen nieuw stadion te bouwen. Liever pasten we de accommodatie van het huidige stadion aan. Daar investeerden we 56 miljoen euro in. Het stadion en de plaats van het FanFest liggen slechts enkele honderden meters uit elkaar. Ideaal bijgevolg om de toeschouwers van het stadion naar het FanFest te lokken en omgekeerd.”

Het hart van de stad klopt één tramrit verder. Er wacht de WK-bezoekers een warm onthaal. Arrogantie is de inwoners van Nürnberg namelijk vreemd. Al gaan ze op bijzonder eigenzinnige wijze prat op hun identiteit, getuigt Lucie Eggerick. Deze vrouw met Vlaamse roots ontmoette tijdens haar Erasmusstudies in Bayreuth de man van haar leven. Een Duitser met wie ze nu samenwoont in Nürnberg. “Hoewel de stad in Beieren ligt, weigeren de mensen halsstarrig om zich Beier te noemen. Wie hen zo aanspreekt, beledigt hen. Ze vinden zich vooral Franken, naar de regio die ten noorden van Beieren ligt.”

“In alle aspecten van het dagelijks leven valt hier de vijandigheid op met Beieren in het algemeen en München in het bijzonder”, vervolgt Lucie. “Op economisch niveau bijvoorbeeld gunnen Nürnberg en München elkaar het wit in de ogen niet. Nürnberg pronkt gaarne met AEG, Siemens, Puma en Adidas, die allemaal hun hoofdkwartier in de regio hebben opgesteld. Al beleeft Nürnberg tegenwoordig zure tijden. De werkloosheidsgraad is tot 11 procent opgelopen. Dat is meer dan in de rest van Beieren. Tot overmaat van ramp kondigden sommige bedrijven, waaronder AEG, al aan dat ze in 2007 willen delokaliseren.

Op de dienst voor toerisme pleit Andreas Leitberger zich vrij van sympathie voor Beieren. “In de middeleeuwen waren wij vrij. Toen hingen we niet af van Beieren. Trouwens, we spreken een ander dialect en we hebben een andere volksaard. Wij in Nürnberg zijn meer verlegen en pessimistischer.”

Bier en kleine worstjes

Er is niks dat München biedt dat ook niet in Nürnberg aanwezig is, zweert Andreas Leitberger. “Neem nu de Biergärten. Die vind je in Nürnberg ook. Er is alleen een verschil van kwantiteit. In München hijsen ze graag kruiken van een liter. Wij gebruiken glazen van een halve liter. Het liefst vergezeld van kleine worstjes, de kleinste van heel Duitsland. Over de herkomst van die kleine worstjes doen twee verhalen de ronde. De legende wil dat de worstjes van Nürnberg zo klein zijn omdat ze destijds in de stad na een bepaald tijdstip geen vlees meer mochten verkopen. Daarom maakten ze de worstjes zo klein dat ze door een sleutelgat konden worden geduwd. De tweede verklaring lijkt me iets waarschijnlijker. In tijden van pest werd de bevolking hier stevig uitgedund. Er waren minder mensen, minder boeren en dus minder vee en minder vlees.”

Voetbal blijkt tussen Nürnberg en München geen vredestichtend thema. Eerst was er de messcherpe concurrentie met Fürth. In de jaren twintig en dertig bestond de Duitse nationale ploeg vrijwel uitsluitend uit spelers van Nürnberg en Fürth en die weigerden samen te trainen. Nadien bereikte de rivaliteit met München het kookpunt. Bijna miste Nürnberg het WK – door de schuld van München. Lucie Eggerick : “Twee WK-steden in Beieren, dat lag niet voor de hand. Nürnberg is trouwens veeleer een provinciestad, de stad heeft niet de uitstraling van pakweg Frankfurt en Hamburg.”

“Het was niet gemakkelijk om het WK binnen te halen”, beaamt burgemeester Ulrich Maly. “Bremen was ook kandidaat. Daar grepen ze ernaast en zijn ze bijzonder mistevreden. Nu goed, dat maakt onze rekening niet.”

Een psychologische zweepslag voor de stad, noemt Maly het WK. De kans bij uitstek om Nürnberg weer op de kaart van Duitsland te zetten, hoopt Andreas Leitberger. Want : “Onze stad moet zijn tweede adem vinden. Nürnberg was de Duitse gangmaker in de 19de eeuw. De eerste spoorwegverbinding van het land dateert van 1835 en liep tussen Nürnberg en Fürth. Nadien vestigde AEG zich bij ons. We hopen dat het WK Nürnberg opnieuw kan lanceren. Vergeet niet dat het aan de universiteit van Erlangen was, dat het mp3-formaat werd ontwikkeld.”

Aldus de man die de inwoners van Nürnberg als verlegen en pessimistisch bestempelde.

STéPHANE VANDE VELDE