Toen Sky Television begin jaren negentig zware verliezen maakte, stond het voor de keuze: porno aanbieden of sport? Uit morele overwegingen koos men voor het tweede en zo startte een revolutie die het voetballandschap hertekende en van de Engelse profvoetballer een multimiljonair maakte.

Ook op vuilnisbelten groeien mooie bloemen. Eigenlijk ligt de kiem van het Engelse voetbalsucces in een aantal drama’s en een paar bijna-faillissementen. Om te beginnen die van het hooliganisme, met als triest hoogtepunt het Heizeldrama, de Europese uitsluiting van Engelse teams en wat gebeurde in Hillsborough, Sheffield. Angst, paniek en geweld waren typisch voor de Engelse voetbalcultuur in de jaren tachtig. Na al die incidenten werden er van hogerhand onderzoeken gevoerd en kwam er een rapport met aanbevelingen tot verandering. Lees: eisen voor modernisering. Niet vergeten: in 1985 kwamen ook nog eens 56 mensen om toen in Bradford tijdens een match een tribune in de fik vloog.

Ongeveer tegelijkertijd dook een nieuw televisiefenomeen op: satelliet-tv. In de VS rond 1978, in Engeland in 1982. Satellite Television Ltd heette de provider, later afgekort tot Sky. Honderden kanalen werden beschikbaar voor wie het zich kon veroorloven en de vliegende schotels tegen de gevel niet verschrikkelijk lelijk vond. Veel te hoog bleek in den beginne ook de technische kost en Satellite Television Ltd maakte fors verlies. Het ging op zoek naar investeerders en op 27 juni 1983 kocht News International 65 procent van de aandelen. Achter dat bedrijf zat een Australiër, Rupert Murdoch, die in 1985 de Amerikaanse nationaliteit aannam. Een moderne Citizen Kane, in het Britse medialandschap dan al geen onbekende, want eigenaar van News of the World, The Sun en The Times. Murdoch breidde eerst het aantal uren van Sky uit, zette een paar jaar later themakanalen op (Sky Movies, Sky News, Sky One), fusioneerde in 1990 met concurrent BSB, maar kon evenmin de boel rendabel maken. Na een grondige sanering, die volgde op de fusie, maakte BSkyB in 1991 ongeveer 1,5 miljoen pond (ongeveer 2,2 miljoen euro) verlies. Per week!

Op die vuilnisbelt – een voetbal dat kapot ging aan geweld en een tv-landschap dat geld verslond – werd onderhandeld om te overleven. De aanbevelingen van Lord Justice Taylor in zijn rapport over voetbalveiligheid tegenover de clubs waren: vernieuwde stadions met alleen zitjes en tickets op naam. Dat zou de clubs een smak geld kosten. De aanbevelingen die Murdoch van zijn crisismanagers kreeg, waren: we hebben dringend nieuwe inkomsten nodig, anders gaan we kapot. Mogelijke bronnen: meer topfilms, porno of… livevoetbal.

AFSPRAKEN

Het televisielandschap in de jaren tachtig was op voetbalvlak relatief maagdelijk. Er kwam die jaren wel wat op de nationale zenders. In 1938 al zond de BBC Engeland-Schotland live uit en de FA Cup Final. ITV, de commerciële variant, werd in 1955 opgericht en kocht in 1960 rechten om 26 wedstrijden live te streamen. Nu ja, live… De eerste, tussen Blackpool en Bolton Wanderers, begon om 18.50 en kwam op tv vanaf 19.30 onder de noemer The Big Game. Toen eerst Arsenal en vervolgens Tottenham weigerden om hun wedstrijd te laten uitzenden en daarnaast spelers ook nog eens hoge appearance-vergoedingen eisten, haakte ITV af. De Nat King Cole Show kwam The Big Game vervangen.

Jarenlang moest de voetbalfan het thuis voor de buis vooral met samenvattingen stellen: in 1964 begon de BBC met Match of the Day, terwijl ITV hetzelfde deed onder de noemer The Big Match. Soms apart, soms samen. Begin jaren tachtig verwierf ITV de exclusieve rechten, maar toen blokkeerde de Office of Fair Trading die verhuizing. In 1985 was er zelfs een tijdlang niks te zien, zelfs geen samenvattingen.

Toch bewoog er toen al wat. In 1983 kwam The Big Match Live terug op ITV, in 1988 verkreeg de zender zelfs de volledige exclusiviteit, dit keer mét instemming van de overheid. Match of the Day, dat in 1983 ook volledige wedstrijden begon uit te zenden, raakte toen plots zijn voetbal kwijt. Ook de satellietzenders waren in 1988 al in het voetbalcontract geïnteresseerd, maar ze gingen in de onderhandelingen nog niet voluit.

Tegelijk speelde in voetballand op de achtergrond al een beweging naar meer onafhankelijkheid. Het voetbal met 92 profclubs tegelijk runnen was onbegonnen werk, vonden de groten, de top had heel andere noden dan de kelder. Al in 1980 polsten de groten elkaar over de haalbaarheid van een afscheuring. Onder invloed van… Rangers en Celtic, die uit Schotland weg wilden en voorstanders waren van een Super League. De FA stelde aanvankelijk nog haar veto, maar een decennium lang bleven de grote clubs (Arsenal, Manchester United, Tottenham, Liverpool en Everton) er onder elkaar over praten. Gesterkt door de televisieonderhandelingen in 1988, toen ITV om hen te overhalen, hen elk 1 miljoen pond aanbood. Steeds groter werd de wens om alles zelf in handen te nemen, een grotere koek van de tv-markt op te eisen, zeker gezien de financiële verplichtingen die op hen afrolden. En nog groter werd dat verlangen toen ze hoorden dat de twee nationale zenders lange tijd met elkaar afspraken hadden gemaakt om de tv-gelden zo laag mogelijk te houden.

Begin jaren negentig kwam de doorbraak. De FA verzette zich niet langer tegen een afscheuring en op televisievlak vonden de BBC, die de samenvattingen terug wilde, en het intussen gefusioneerde BSkyB mekaar. Murdoch wilde geen porno, maar koos voor voetbal. ITV verloor het contract in controversiële omstandigheden, volgens de zender omdat BSkyB in de onderhandelingen voorkennis zou hebben gehad omtrent het bedrag dat ITV had geboden. Het trok nog naar de rechtbank, maar verloor. In ruil voor 304 miljoen pond kreeg BSkyB een contract van 5 seizoen en 60 competitiewedstrijden live. Match of the Day kreeg zijn samenvattingen terug.

Een jaar later maakte BSkyB ruim 60 miljoen pond (bijna 80 miljoen euro) winst. Voetbal had de satelliet-tv gered. En voetbal had ook de voetbalclubs gered, zou vijftien jaar later blijken. In de Football Money League Top 20 die Deloitte elk jaar publiceert, staan 9 clubs uit de Premier League. In de top 30 zijn ze met 15.

BSkyB zou het contract nooit meer kwijtraken. Wél de exclusiviteit op wedstrijden uit de Premier League. Tot 2001 was Sky nagenoeg de enige speler op de markt, wat de tv-rechten relatief laag hield (zie grafiek). In 1998 kwam ONdigital op de Engelse markt, de digitale versie van ITV. Het dwong Sky in 2001 tot een bijna verdubbeling van zijn investering om de rechten op de Premier League te behouden. ITV Digital investeerde dan maar fors in het voetbal in lagere afdelingen, maar ging er financieel aan ten onder.

Een andere digitale concurrent kwam in de late jaren negentig uit Ierland en heette Setanta Sports, opgericht met geld van Virgin Media Television (Richard Branson). Toen de Europese Commissie rond 2007 oordeelde dat het exclusiviteitscontract van Sky op een monopolie leek en dus verboden was, werd de Premier League verplicht de rechten op te splitsen in pakketten. Sky won er in 2007 vier, Setanta twee. Ten koste van… bankroet, zodat in 2009 ESPN het contract moest overnemen. Sinds 2013 deelt Sky de rechten met BT, het in 1984 geprivatiseerde British Telecom.

FLESJES BIER

In ruil voor steeds meer geld (het jongste contract, dat loopt tot 2019, is er een van 6,9 miljard euro of 71 procent meer dan het vorige) veranderde Sky de voorbije 25 jaar wel grondig het Engelse voetballandschap. Het paste bijvoorbeeld de aftrapuren aan en veranderde zo grondig de gewoonten van de Britten, die voordien op zaterdagmiddag om 15 uur hun vaste afspraak met de First Division hadden. Die zaterdag 15 uur is nog steeds heilig, er kan op dat moment geen livevoetbal op tv, zelfs niet als het uit Spanje komt. Maar noon kick-off op een zaterdag, of twee matchen op een Super Sunday, zelfs voetbal op maandagavond: alles is vrij. Clubs accepteerden in het verleden zelfs twee wedstrijden binnen de 48 uur. Het levert immers een pak centen op.

Ook de formats veranderden. Voor de komst van Sky begonnen BBC en ITV hun liveverslaggeving van een wedstrijd ongeveer vijf minuten voor de aftrap. Vijf minuten na affluiten kon je alweer een ander programma bekijken. Toen Sky er in augustus 1992 aan begon met Nottingham Forest-Liverpool, werkte het een vijf (!) uur durend programma uit: twee uur voor de wedstrijd moest beginnen, startte de show. ‘Alive and kicking’ van de Simple Minds was de song die voor het hele seizoen werd gekozen en op de tonen van die muziek gaven de Sky Strikers, veertien langbenige meisjes, in de middencirkel het beste van henzelf.

De wedstrijden werden ook anders in beeld gebracht, met veel meer camera’s, en omkaderd met kenners. Pundits, analisten. Het idee om dat te doen ontstond op café, vertelde presentator/producer Andy Melvin ooit aan The Independent. Binnen de televisiewereld werd in die dagen neergekeken op sport, nieuws stond centraal. Melvin, die tien jaar ervaring had in Schotland, kreeg carte blanche voor een show en herinnerde zich hoe hij ooit met Andy Gray, een gewezen profvoetballer, op café zat. Hun gesprek kwam op tactiek, op tafel stonden wat flesjes, en voor ze het wisten zat Gray aan de hand van flesjes een 4-4-2 uit te leggen en het systeem van de libero, in die tijd nog populair. Melvin: ‘Ik zag hoe anderen rond ons gefascineerd het gesprek volgden.’ Melvin goot een en ander in een format, de flesjes werden pijltjes en de tv-analist was geboren. Gray zou hét tactische gezicht van de zender worden, tot ongepast seksistisch commentaar aan het adres van onder meer een vrouwelijke assistent-scheidsrechter in 2011 tot zijn ontslag leidde.

DOOR PETER T’KINT – FOTO’S BELGAIMAGE

Voetbal had de satelliet-tv gered. En voetbal had ook de voetbalclubs gered, zou vijftien jaar later blijken.

Zaterdag 15 uur is nog steeds heilig, er komt op dat moment geen livevoetbal op tv.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content