Her en der aan het front van de Eerste Wereldoorlog vielen rond Kerstmis 1914 de wapens stil en begonnen vijandelijke soldaten spontaan te voetballen met elkaar. De Westhoek en de voetbalbonden vieren de honderdste verjaardag van die gebeurtenis, maar niet eendrachtig.

Superlatieven schieten tekort om te beschrijven hoe groots de taferelen waren die zich in de kerstperiode van 1914 afspeelden aan de frontlijn van de Eerste Wereldoorlog. Terwijl de wederzijdse aanvallen even waren stilgevallen, zochten hier en daar soldaten van de strijdende partijen toenadering tot elkaar, tot ontzetting van hun legerleiding. In het kraterige niemandsland tussen hun loopgraven ruimden ze de lijken van gesneuvelde makkers en voetbalden ze met elkaar. Het kostte de legertop op bepaalde plaatsen veel moeite om de troepen weer aan het vechten te krijgen.

Peter Pelé

Waar zulke bestanden precies plaatsvonden, is moeilijk te achterhalen. Naast Armentières in Frankrijk en Komen-Waasten in Wallonië wordt ook het West-Vlaamse Mesen genoemd, met zijn dik duizend inwoners de stad met de minste inwoners van België. In Mesen ontstond enkele jaren geleden het idee om een plaatselijk voetbalveld op te kalefateren dat vlak bij een plek ligt waar in 1914 vijandelijke soldaten met elkaar gevoetbald zouden hebben. Op het vernieuwde veld zouden projecten rond vredeseducatie kunnen plaatsvinden, en de viering van de honderdste verjaardag van de kerstbestanden. Voor de organisatie daarvan werd een vzw opgericht: Flanders Peace Field. Zo ging ook het bewuste veld heten.

Flanders Peace Field zocht en vond een samenwerking met de Football+ Foundation, de sociale pijler van het Belgische voetbal. Begin 2012 zakte François De Keersmaecker af naar Mesen om er de eerste spadesteek te geven voor het vernieuwde veld. De voorzitter van de Belgische voetbalbond deed dat in het bijzijn van Wilfried Lemke, die bij de Verenigde Naties speciaal adviseur is voor Sport, Vrede en Ontwikkeling. Lemke trad namens de VN ook toe tot het Beschermcomité van Flanders Peace Field.

Later in 2012 kwam Flanders Peace Field met nog straffere namen op de proppen. Pelé zou het peterschap van het project aanvaard hebben en de Braziliaanse ex-topvoetballer zou misschien zelfs naar België afzakken voor de viering. Flanders Peace Field dacht er ook aan om Franz Beckenbauer naar Mesen te halen, samen met nog andere voetballers van de WK-finale van 1966. Die wedstrijd ging tussen Engeland en West-Duitsland, twee naties die een voorname rol speelden bij de kerstbestanden.

De goednieuwsshow van Flanders Peace Field bleef echter niet duren; op weg naar 2014 nam de organisatie afscheid van haar projectverantwoordelijke, Henk Van Nieuwenhove. De vzw kampte met geldproblemen, zo luidde de verklaring. En kennelijk voelde geen enkele overheids- of bondsinstantie de drang om een serieus budget te voorzien voor de herdenking van de kerstbestanden. Dat bleek op de uiteindelijke viering van vrijdag in Mesen. Kleine supportersdelegaties van acht landen werkten er een toernooitje af en dat was het. François De Keersmaecker kwam eens langs, samen met Steven Martens, de CEO van de Belgische voetbalbond, maar Pelé en Beckenbauer waren in geen velden of wegen te bespeuren. En publiek al evenmin.

“Bij ons was het van bij het begin een bewuste keuze om deze herdenking bescheiden te houden”, aldus Lieven Der Kinderen van de Football+ Foundation. “Wij lanceerden al die ronkende namen niet. Wij wilden werken met de actoren die honderd jaar geleden ook relevant waren: de gewone mensen. Een evenement met kaviaar en champagne zou voorbijgegaan zijn aan de boodschap; de kerstbestanden waren niet ingegeven door generaals en kolonels.”

Cavalier seul

De voorbije weken vonden in de buurt van Mesen nog verscheidene andere activiteiten plaats rond de kerstbestanden, bijvoorbeeld in Ploegsteert, een deelgemeente van Komen-Waasten. Dat ligt op enkele kilometers van Mesen, maar wel aan de andere kant van de taalgrens. Daar kwam Michel Platini een monument inhuldigen dat verwijst naar de kerstbestanden. De voorzitter van de Europese voetbalbond (UEFA) werd vergezeld door Rudy Demotte, de Waalse minister-president, en René Collin, de Waalse minister van Sport. In Ieper, bij vierdeklasser KVK Westhoek, organiseerde de Engelse Premier League dan weer haar jaarlijks internationaal jeugdtoernooi, dat ook gelinkt wordt aan de kerstbestanden. De honderdste verjaardag van die bestanden inspireerde de verschillende partijen blijkbaar niet om de handen in elkaar te slaan.

“Als iedereen één derde water bij zijn wijn gedaan had, was er een gezamenlijk programma geweest”, zegt Sandy Evrard, de burgemeester van Mesen. “Maar elke partij wou het laken naar zich toetrekken; dat is jammer. En de ceremonie in Ploegsteert was mooi, er is daar een monumentje ingehuldigd, maar het werd ginder ook een stuk minder dan verwacht. Als je de eerste plannen van Platini mocht geloven, gingen verscheidene presidenten naar de Westhoek afzakken; iedereen zou aan zijn voeten liggen. Die man heeft een veel te groot idee over zichzelf.”

Matti Vandemaele, lid van Flanders Peace Field, wil de concurrentiestrijd tussen de plaatselijke actoren nuanceren. “Er is ook wat samenwerking geweest”, zegt hij. “Voor ons toernooi in Mesen mochten we bijvoorbeeld materiaal van KVK Westhoek gebruiken. Wel is het zo dat de UEFA in dit verhaal cavalier seul speelde. Maar uiteindelijk blijft de historische gebeurtenis veel belangrijker dan het gehakketak tussen de verschillende actoren. Eigenlijk is het knettergek om nu conflicten te creëren rond het enige moment van vrede in die oorlog.”

DOOR KRISTOF DE RYCK

“Platini heeft een veel te groot idee over zichzelf.” Sandy Evrard, burgemeester van Mesen