De eerste Tourzege van Eddy Merckx bracht in 1969 het hele land in extase. Het nieuws overheerste zelfs een grote stap in de geschiedenis van de mensheid: de landing op de maan.

Op 20 juli 1969 dook Eddy Merckx met de gele trui om de lenden de aftandse wielerbaan van Vin-cennes binnen. Hij was op weg naar zijn eerste overwinning in de Ronde van Frankrijk en, in de afsluitende tijdrit, naar zijn zesde ritzege. Merckx, de kampioen van de getemperde vreugde, liet voor het eerst een teken van tevredenheid zien: hij wuifde naar de uitzinnige menigte. Heel het land stond op zijn kop. De toenmalige minister van Staat Paul Vanden Boeynants probeerde van deze triomf gebruik te maken om zijn populariteit te verhogen: de flamboyante en controversiële politicus had voor een gecharterd vliegtuig gezorgd dat Merckx na het traditionele diner met de Tourorganisatie van Parijs naar Brussel bracht.

Speciaal voor deze gelegenheid was Vanden Boeynants uit Amerika teruggekeerd. Daar woonde hij op Cape Kennedy de lancering van de Apollo 11 bij. Naar schatting 800 miljoen mensen hadden in Europa het verloop van het Apolloavontuur gevolgd. Maar op het moment dat de astronauten Neil Armstrong en Edwin Aldrin in de nacht na Merckx’ zege voet zetten op de maan, danste heel het land na de memorabele Tourtriomf op de golven van de euforie. Eén dag na Merckx’ zege is het nationale feestdag en brengt Het Laatste Nieuwseen extra editie uit. Het nieuws van Merckx overdondert dat van de maanlanding.

Een georkestreerde zaak

De zomer van 1969 was in alle opzichten de zomer van Eddy Merckx. Het Apolloavontuur luidt een nieuw tijdperk in, het Woodstockfestival zorgt voor een gevoel van vrijheid en blijheid, er zijn nieuwe stromingen in de muziek, de voormalige Congolese president Moïse Tshombe sterft, in Frankrijk wordt Charles de Gaulle als president opgevolgd door Georges Pompidou, El Salvador en Honduras beginnen aan een zesdaagse oorlog na een barragewedstrijd voor het WK voetbal in 1970, prinses Paola draagt een te korte rok in de Sint-Pietersbasiliek in Rome en Rik Van Steenbergen belandt vanwege naïviteit of opiumhandel in de gevangenis.

Maar vooral het nakende Touravontuur van Eddy Merckx overheerst deze swingende zomer. In 1968 had de Brusselaar zichzelf voor de eerste keer verbaasd als ronderenner: hij domineerde de Ronde van Italië van het begin tot het einde en bleek heel goed te klimmen. In de bergrit naar Tre Cime di Lavaredo voerde Merckx een nummer op dat hij zelf beschouwt als het strafste uit heel zijn carrière: op 30 kilometer van het einde hadden de Italianen Bitossi en Polidori negen minuten voorsprong. Merckx overbrugde de kloof in zijn eentje om in een echt hondenweer en op de zwaarste col die hij ooit beklom afgescheiden te winnen.

Was het door die demonstratie dat Italië zich tegen Merckx keerde? Eén jaar later werd Merckx in dezelfde Giro in diskrediet gebracht. Hij werd in Savona, tijdens de laatste week, op doping betrapt op het moment dat hij de roze trui droeg en al zes ritten had gewonnen. En dat na een etappe waarin de gemiddelde snelheid 35 kilometer per uur bedroeg. Merckx vroeg een tegenexpertise maar achteraf bleek dat ze die niet konden uitvoeren. De stelling dat het om een georkestreerde zaak ging, won steeds meer veld. Felice Gimondi won dat jaar de Giro. En Merckx heeft al vaker verteld dat de Salvaraniploeg van de Italiaan hem al eerder had gevraagd of hij de Ronde van Italië wilde verkopen. Het zou Rudi Altig zijn geweest die hem in opdracht van Salvarani een valies vol bankbiljetten moest geven. Merckx vroeg de Duitser de koffer niet te openen en stuurde hem weg.

De vijandigheid tegenover Merckx ervaarden ook zijn ploegmaats. Materiaal dat onbewaakt achterbleef werd gestolen. En toen eens een doldrieste Italiaan in een bergrit met een steen in de hand achter Merckx liep, haalde diens ploegmaat en eerste luitenant Martin Van Den Bossche die in en sloeg hem met zijn rechtse knock-out. Zo vertelt Van den Bossche het in een extra nummer dat Knack vorige week over de zomer van 1969 uitbracht. De ogen van Van den Bossche glinsterden bij de herinnering.

Gedesillusioneerd en stuurs

Merckx werd na de Giro voor één maand geschorst en dreigde de Tour te missen. De affaire groeide in België uit tot een nationaal drama. Heethoofden gingen zover dat ze opriepen tot een boycot van Italiaanse producten en handel, het Waalse radiomonument Luc Varenne liet in een uitzending zijn tranen de vrije loop. Uiteindelijk werd de straf van Merckx opgeheven. Er deden geruchten de ronde dat zelfs het koninklijk hof zich met de affaire had gemoeid. Merckx had drie weken lang niet gekoerst maar wel getraind. Hij was zelfs in zijn eentje naar Frankrijk getrokken om alle belangrijke bergritten te verkennen. Het bleek de grondsteen voor het succes.

Helemaal bovenaan stond België in 1969 als wielerland. De weelde was tijdens het voorjaar groot geweest. Merckx won Milaan-Sanremo, de Ronde van Vlaanderen en Luik-Bastenaken-Luik, Walter Godefroot haalde het in Parijs-Roubaix en de Scheldeprijs, Jos Huysmans in de Waalse Pijl, Willy Vekemans zegevierde in Gent-Wevelgem, Guido Reybrouck in de Amstel Gold Race, Roger Swerts in het Kampioenschap van Zürich en de opener van het seizoen, de Omloop Het Volk, was voor Roger De Vlaeminck, die toen trouwens zijn eerste koers als prof reed. Alleen een zege in de Ronde van Frankrijk liet al 30 jaar op zich wachten.

Gedesillusioneerd en stuurs verscheen Merckx in Roubaix aan de start van de Ronde van Frankrijk. Als een pletwals donderde hij vervolgens over zijn tegenstanders heen. Merckx verloor de proloog, uitgerekend tegen Rudi Altig, maar pakte het geel na een ploegentijdrit in Woluwe, op een steenworp van zijn ouderlijk huis. Heel de pers was uitzinning en Louis Clicteur, de toenmalige paus van de wielerjournalistiek, pakte in Het Laatste Nieuws uit met een stukje chauvinisme dat niet meer in deze tijd zou passen: ‘Juicht Belgen juicht, de droom is in vervulling gegaan.’

Een ware ravage

De overwinningsdrang van Eddy Merckx viel in deze Ronde van Frankrijk niet in te dijken. Hij wilde zich rehabiliteren en de vernedering van de Giro wegwissen. In twee sterke nummers legde Merckx de basis voor zijn zege. In de zesde rit, die eindigde op de Ballon d’Alsace, kegelde Merckx zijn opponenten stuk voor stuk uit het wiel, Rudi Altig was de laatste die zich in zijn wiel had vastgebeten. Een buitenaardse prestatie van de Duitser die niet echt bekendstond als een klimmer en later op doping werd betrapt. In het licht van de Savona-affaire wilde Merckx in die rit met Altig afrekenen. Net zoals hij vanuit zijn verbittering alle tegenstanders een lesje wilde leren. Felice Gimondi zei na afloop dat Merckx voor deze inspanning gegarandeerd een prijs zou betalen. Het prikkelde hem nog meer.

Voor een ongeëvenaarde prestatie zorgde Merckx later in de etappe tussen Luchon en Mourenx, een hallucinante rit met een stortvloed aan hindernissen. Merckx demarreerde op één kilometer van de top van de Tourmalet, op 140 kilometer van de streep. Heel alleen reed en streed hij door het woeste bergmassief en zorgde voor een van de meest epische nummers uit de geschiedenis van de Ronde van Frankrijk. In het zog van Eddy Merckx reed zijn kleurrijke sportdirecteur Guillaume ‘Lomme’ Driessens. Op 30 kilometer van de streep had Merckx even een zwak moment. Hij wenkte Driessens en vroeg of die champagne had. Dat bleek zo te zijn. Driessens, wiens liefde voor champagne algemeen bekend was, gaf Merckx eerst suikerwater, waarbij hij wel dertig klontjes in zijn bidon had gedaan. Vervolgens kreeg Merckx champagne. Hij vond meteen zijn kadans terug.

Merckx leverde een absoluut meesterwerk af, verbeten en gedreven, zijn schouders schommelden mee met zijn driftige pedaalslag. Het was een voorafspiegeling van de eerste stap van de mens op de maan. Aan de aankomst had Merckx een ware ravage aangericht: meer dan acht minuten voorsprong op de nummer twee, de Italiaan Michele Dancelli die deze tweede plaats had gekocht van Merckx’ luitenant Martin Van Den Bossche die als derde finishte. Van Den Bossche kreeg daar 35 tuben voor. Hij zou het jaar daarop overstappen naar de Molteni-ploeg van Dancelli en had daarover Merckx de avond voordien ingelicht. Daarom zou Merckx geen rekening hebben gehouden met de wens van Van Den Bossche om als eerste de Tourmalet te mogen overschrijden, ofschoon die voor hem als het ware de rode loper had uitgerold. Het was een zeldzame botsing binnen de Faemaploeg die uitblonk door kameraadschap en solidariteit. Van het voorval bleef er trouwens niets hangen.

Merckx had in het klassement meer dan een kwartier voorsprong op zijn belangrijkste belager, de Fransman Roger Pingeon die twee jaar daarvoor de Tour had gewonnen. Uitdrukkingsloos stond hij op het podium, geen zweem van emotie viel er te ontwaren. Hij vreesde dat de tegenstanders een coalitie zouden vormen. En hij vertelde dat er nog van alles kon gebeuren. Het was Merckx ten voeten uit: iedere wedstrijd beschouwde hij als een examen waarin hij per se een diploma van bekwaamheid moest halen.

Het was niet anders toen Merckx op de memorabele 20e juli 1969 als overwinnaar van de Tour werd gehuldigd. Hij had ook het puntenklassement, de bergprijs en de combiné gewonnen. Slechts twaalf renners finishten in het klassement op minder dan een uur. De twaalfde was de dat jaar in de Ronde van Frankrijk debuterende Lucien Van Impe.

Meteen na de Tour mijmerde Merckx over het werelduurrecord dat hij wilde breken, iets wat trouwens pas drie jaar later zou gebeuren toen hij op de wielerbaan van Mexico 49,431 meter reed, een record dat elf jaar zou standhouden. Bij zijn terugkeer op de luchthaven van Zaventem werd hij toen als een staatshoofd ontvangen.

Een devote bewondering

Na de zege van Eddy Merckx in de Tour draait de mallemolen van de actualiteit verder. Senator Edward Kennedy krijgt twee maanden voorwaardelijke gevangenisstraf omdat hij de plaats verlaten heeft waar hij van een brug afreed waardoor zijn passagier en secretaresse Mary Jo Kopechne verdronk, in Parijs beginnen geheime besprekingen voor het beëindigen van de oorlog in Vietnam, filmactrice Sharon Tate wordt vermoord en schrijver Stijn Streuvels overlijdt. In de wielersport gaat de Belgische dominantie in de herfst door. Herman Vanspringel wint Parijs-Tours en de amper 21-jarige Jean-Pierre Monseréde Ronde van Lombardije. Alleen het wereldkampioenschap in Zolder eindigt op een anticlimax: de Nederlander Harm Ottenbros haalt het in een millimeterspurt van Julien Stevens, een van de helpers van Merckx die in de Tour van 1969 trouwens een paar dagen de gele trui had gedragen.

En Eddy Merckx zelf? Hij reed eerst een sliert criteriums, genoot ingetogen van een bijna devote bewondering en beheerste nog altijd het nieuws toen de astronauten op aarde terugkeerden. In september volgde een tragedie: Merckx maakte op de wielerbaan van Blois tijdens een criterium een zware val waarbij zijn gangmaker Fernand Wambst op slag dood was. Merckx verwerkte deze opdoffer maar moeizaam. De lichamelijke schade die hij opliep achtervolgde hem voor de rest van zijn carrière: er waren momenten dat hij last had van een helse rugpijn, hij vertelde dat hij na die val in het klimmen nooit meer de oude is geweest, hij kreeg op de cols het grote verzet niet meer rond. Het is vanaf dat moment dat Merckx nog ongeruster begon te sleutelen aan zijn zadel, dat hij altijd maar zocht naar de juiste positie.

In december 1969 reed Eddy Merckx zijn laatste wedstrijd van het seizoen. In de zesdaagse van Keulen, die traditioneel van het oude in het nieuwe jaar rolde, vormde hij ploeg met Rudi Altig. Van de eerdere turbulentie tussen beiden was er dus niets blijven hangen. Maar Merckx en Altig waren niet opgewassen tegen de ploeg die toen de zesdaagsen beheerste: Peter Post en Patrick Sercu. Onder aanvoering van een furieuze Post werden Altig-Merckx op een gegeven moment op drie ronden gefietst.

Merckx aanzag dat als een vernedering. Hij vond het absoluut onnodig om zo uit te pakken. Het was een vreemde gedachte. Want uiteindelijk deed Merckx op de weg hetzelfde.

door jacques sys

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content