Tv-tip: waanzinnige documentaire over Maradona

© Belga Image

Vrijdagavond op NPO3 kan je kijken naar de uitstekende docufilm over de Napolitaanse jaren van Diego Maradona. Vorig jaar sprak Sport/Voetbalmagazine met de bekroonde regisseur Asif Kapadia (van Senna en Amy) over de rise and fall van de Argentijnse voetbalheld: ‘Toen hij tot een god verheven werd, wist je: dit komt niet goed.’

Dit artikel verscheen in Sport/Voetbalmagazine van 31 juli 2019.

Het is dankzij zijn bekroonde documentaires – Senna won twee BAFTA’s, Amy een Oscar – dat Asif Kapadia de medewerking van Diego Armando Maradona wist te verkrijgen voor deze nieuwe docufilm. Naast enkele gesprekken en interviews stond de Argentijn toe dat de Britse regisseur gebruik zou maken van uniek beeldmateriaal. Oude tapes die van de aardbol verdwenen leken te zijn en die in 2015 plots opdoken in een dorpje net buiten Napels. Het werk van twee Argentijnse cameramannen die Maradona volgden tijdens zijn beginjaren, van Argentinos Juniors en Boca Juniors, via FC Barcelona tot bij Napoli.

Velen herinneren zich enkel de Maradona van nu, maar in de beginperiode zag je echt een kind dat graag voetbalde.’ – Asif Kapadia

‘De belangrijkste persoon in dat dossier was Jorge Cyterszpiler, de manager van Maradona tijdens zijn topjaren’, legt Asif Kapadia het wonderlijke verhaal achter het ontstaan van dat beeldmateriaal uit. ‘Ze groeiden samen op in Buenos Aires, Jorge regelde de transfers naar Argentinos Juniors, Boca Juniors, FC Barcelona en vervolgens Napoli. Hij was de eerste supermakelaar in het voetbal. Al in die beginjaren van Maradona kwam Jorge op het idee om een documentaire over hem te maken, hij voelde aan dat die voetballende vriend van hem wel eens een heel speciale kerel zou kunnen worden. Dus sommeerde hij twee Argentijnse cameramensen om Maradona constant te volgen. Van 1981 tot halfweg zijn periode bij Napoli ( 1984-1991, nvdr) duurde dat.’

Diego bij hem thuis in Napels. Asif Kapadia wist voor zijn docufilm de hand te leggen op uniek beeldmateriaal, ook uit de privésfeer.
Diego bij hem thuis in Napels. Asif Kapadia wist voor zijn docufilm de hand te leggen op uniek beeldmateriaal, ook uit de privésfeer.© belgaimage

Tot Maradona zijn makelaar Jorge ontsloeg en ook de cameralui moesten oprotten. Kapadia: ‘Zij verdwenen met de tapes, mijn producer heeft ze pas in 2015 teruggevonden, in de buurt van Napels. Er was nooit eerder gebruik van gemaakt omdat je er eigenlijk weinig mee kan doen tenzij je de toelating hebt van Maradona zelf. Die cameralui kregen hun tapes dus niet verkocht. Mijn producer nam contact op met de advocaat van Maradona: bleek dat hij fan was van mijn docufilm over Senna en daarom gaf hij toestemming om een deal te maken.’

De regisseur besefte meteen dat hij goud in handen kreeg: ‘Voor mij zijn de wedstrijdbeelden het bijzonderst: in de Serie A van de jaren tachtig had je enkel een camera hoog in het stadion, een match op tv bestond eigenlijk uit één wide shot. Wij kregen plots beelden langs de zijlijn of achter de goal, waardoor je close-ups ziet van Maradona tijdens de wedstrijd. Dat lijkt nu de normaalste zaak van de wereld, maar destijds was dat ongezien. Die cameramannen mochten ook zowat overal mee: in de kleedkamer, in de auto als hij het stadion binnenrijdt, wanneer hij door de spelerstunnel loopt, tijdens zijn trainingen met zijn persoonlijke begeleider, bij hem thuis met het gezin… Uniek!’

1. Beginscène: een kleine Fiat wordt achtervolgd terwijl die door de nauwe straten van Napels scheurt. Synthesizermuziek uit de jaren 80 voedt de soundtrack. Even later horen we Maradona aan het woord. ‘Ik vind roem belangrijker dan geld’, debiteert hij.

Net zoals in Amy en Senna toon je hoe ongezond sterrendom kan zijn. Het lijkt de belangrijkste boodschap die je aan je films wil meegeven?

Asif Kapadia: ‘Het is tegelijkertijd een zegen en een vloek. Van het moment je wereldfaam geniet, verandert alles rond jou en zo verandert het ook jou geleidelijk aan. Daar valt nauwelijks aan te ontsnappen. Zeker als je zoals Maradona van de straat komt en weinig stabiliteit in je omgeving kent. Als je dan veel geld gaat verdienen en iedereen behandelt je als een god: hoe ga je daarmee om? Ik denk dat weinigen dat op een normale manier kunnen. Zeker met een beperkte educatieve achtergrond. Alles in acht genomen is het een half mirakel dat hij nog leeft. Daar moet je respect voor opbrengen, al hoef je natuurlijk niet te juichen voor zijn wangedrag. Die schaduwzijde maakt ook deel uit van de mythe en is een reden waarom mensen zo graag over hem lezen of mijn film willen zien.’

'El Diez' met zijn dochtertje Dalma bij het betreden van het San Paolo-stadion.
‘El Diez’ met zijn dochtertje Dalma bij het betreden van het San Paolo-stadion.© belgaimage

Je bent ook in deze docufilm weer heel kritisch voor de media. In Amy legde je een deel van de schuld voor haar overlijden zelfs bij de opdringerige persmeute.

Kapadia: ‘Je weet zelf hoe het werkt: de media kiezen wat ze laten zien, wat ze weglaten in een tekst, enzoverder. Dus ja, zij bepalen het beeld dat het publiek heeft van iemand. Sport en media hebben elkaar nodig, maar de media kunnen soms genadeloos zijn en weinig rekening houden met de persoonlijke levens van de mensen die ze portretteren. Het enige wat nog telt, is het aantal clicks of views. Voetbal is de grootste sport ter wereld, je kunt het altijd en overal zien, dat maakt het tot een grote machine. En maakt van voetballers té grote sterren, het is te intens en ongezond. Toen Maradona tot een god verheven werd, wist je: dit komt niet goed.’

Van het moment je wereldfaam geniet, verandert alles rond jou en zo verandert het ook jou geleidelijk aan.’ – Asif Kapadia

Wat is zijn eigen verantwoordelijkheid in die ontsporing?

Kapadia: ‘Van het moment dat je zelf gaat geloven dat je een god bent, ben je verloren natuurlijk. Maar niemand kan ontkennen dat hij de top van de berg bereikt heeft. Op zijn manier dan nog: he did it the hard way. ‘

2. Scène: een overdonderde Maradona wordt voorgesteld bij Napoli. Je ziet de verwarde blik van een jongeman die niet weet wat er allemaal gebeurt rond hem. De voorzitter krijgt meteen vragen over banden met de maffia. Zijn zij het die de transfer financieren? Wat later zien we beelden van Maradona, feestend met Erminia Giuliano, voornaam lid van de gevreesde Camorra.

Je toont de banden tussen de Camorra en Maradona aan met foto’s, interviews en videomateriaal. Kreeg je veel tegenkanting bij je research naar dat aspect van zijn Napoli-jaren?

Kapadia: ‘Niet echt. Het is belangrijk om aan de mensen die je spreekt duidelijk te maken dat je geen sensationeel verhaal wil maken, dat je louter de context wil begrijpen. We zouden het ook alleen maar brengen als Maradona er persoonlijk iets over vertelde. Uiteindelijk heeft hij er met ons over gepraat en zijn ex-vrouw getuigt over hoe de maffia hen beschermde. Zijn biograaf was er ook bij toen Erminia Giuliano Maradona thuis kwam ophalen om hem het echte Napels te tonen. Vaak moest Maradona nieuwe winkels of restaurants openen. Op die manier toonde de maffia dat ze de beste voetballer ter wereld in hun macht hadden. Daardoor bestaan er veel foto’s van hem met die maffialeden, alleen kenden we de verhalen erachter niet. Dat heb ik hem dus gewoon gevraagd.’

Maradona werd in 1984 als een held onthaald bij SSC Napoli.
Maradona werd in 1984 als een held onthaald bij SSC Napoli.© belgaimage

Waarom koos je voor zijn periode bij Napoli als uitgangspunt voor je docufilm?

Kapadia: ‘Ik heb heel zijn leven uitgeplozen, van Argentinië tot Barcelona en alles na Napoli. Ik kwam tot de conclusie dat de legende Maradona pas in Napels gecreëerd werd. Daar werd hij een wereldvedette, daar kende hij zijn hoogdagen én zijn neergang. Hij verwezenlijkte er iets dat niemand hem ooit voordeed: hij maakte haast op zijn eentje een ploeg uit het zuiden van Italië kampioen… en toen begon de hype. Alles wat daarna gebeurde, kan herleid worden tot zijn ervaringen in Napels.

‘Maradona hertekende de waardeverhoudingen in de Serie A, op dat moment de sterkste competitie ter wereld, waar alle grote namen voetbalden. Het arme zuiden kwam in opstand tegen het rijke noorden van Italië. En Maradona, een straatjongen uit Argentinië, stond symbool voor die rebellie. Onze strafste videobeelden en meest cinematografische materiaal kwamen bovendien uit die periode. Voetbal in de jaren tachtig, mijn jeugd, toen er nog keiharde tackles toegelaten waren. Geen duizend camera’s om dat te analyseren. Je ziet in bepaalde fragmenten hoe hard Maradona aangepakt werd, vaak zelfs al vanaf de eerste minuten. Het was een tijd waarin de topschutter van de Serie A aan amper vijftien goals kwam. Daar moet ik geen tekening bij maken… In dat soort voetbal wist een geniale dribbelaar als Maradona dus te excelleren. Dat vind ik nog altijd zeer straf.’

Eerlijk gezegd was ik verrast om de jongensachtige, ietwat naïeve Diego Maradona te ontdekken uit die beelden van zijn eerste jaren in Napels.

Kapadia: ‘Absoluut! Velen herinneren zich enkel de Maradona van nu, maar in de beginperiode zag je echt een kind dat graag voetbalde. Hij had als jonge twintiger een ontwapenende glimlach, stralende ogen, een rank en lenig lichaam, geweldige krullen. Echt een toffe, charismatische kerel. Iemand met wie je graag op stap trok. Iemand die gelukkig was en dat ook uitstraalde. Dat beeld zijn we gaandeweg vergeten, jammer genoeg.’

3. Scène: Argentinië – Italië, de halve finale op het WK van 1990. Een keerpunt in de carrière van Maradona, zo zal blijken. De wedstrijd wordt uitgerekend in het San Paolostadion van Napels gespeeld. El Diez wordt al vanaf de eerste minuut keihard aangepakt door zijn ‘vrienden’, maar knikkert zijn adoptieland toch uit het toernooi. Italië in rouw, Maradona wordt plots verketterd.

Je docu toont aan dat voetbal soms zoveel meer is dan een spelletje, haast een politiek gevecht op leven en dood.

Kapadia: ‘Maradona is het verhaal van een arme jongen die zich een weg naar de top vecht, uiteindelijk in een ruwe, woelige stad belandt en daar de ster van het volk wordt. Daar zit politiek, familiaal, relationeel en sportief drama in verwerkt. Een voetballer, ja, maar ook de wereld rond hem. In die zin is mijn film inderdaad een tijdsdocument. Vooral in Argentinië hangt er een emotionele component aan het tijdperk-Maradona. Hij was de laatste die hen een WK-triomf bezorgde. Messi, hoe groot ook, slaagde daar tot nog toe niet in. Argentijnen wenen elke keer ze die beelden van het WK ’86 terugzien. Zo heftig is het. Als het dan gaat over de nadagen van Maradona, of wat hij recent uitstak, praten ze plots op fluistertoon. Alsof dat beter niet gehoord wordt of ze dat liever onder de mat vegen.

‘Veel jongeren die nu dwepen met Maradona zagen hem nooit spelen. Meer zelfs: veel Argentijnen die hem wel zagen spelen bij de nationale ploeg, hebben hem eigenlijk nauwelijks bezig gezien bij Napoli. Die wedstrijden werden simpelweg niet uitgezonden. Zelfs als sportfanaat weet je in feite niet zoveel van Napoli in de jaren tachtig. Internet bestond niet, je kon enkel afgaan op kranten of zeer schaarse wedstrijdbeelden. En zonder al die sociale media konden spelers nog ongestraft het zwijn uithangen in de stad.’ ( lacht)

Net als in Senna versterk je de geluiden bij de sportfragmenten. Waarom?

Kapadia: ‘De mensen moesten fysiek kunnen voelen welke impact die tackles hadden. In het originele beeldmateriaal hoorde je enkel 60.000 man joelen in de tribunes, we moesten dus iets toevoegen om de voetbalbeleving óp het veld na te bootsen. Sound design is belangrijk om het visuele te laten werken. Je moet het gevoel krijgen dat je mee in het spoor zit van een gladiator die een vol San Paolo betreedt.’

4. Slotscène: Je ziet Maradona zoals hij nu is: obees, nauwelijks in staat om te bewegen. Maar hij staat op een pleintje een balletje te trappen met enkele straatjongeren. Er wordt gescoord en de oude Diego balt de vuist. ‘Alles wat overbleef, was de mythe’, luidt de conclusie wanneer de eindgeneriek ingezet wordt.

Zijn er gebeurtenissen of uitspraken die je niet begrijpt, zelfs na de gesprekken met Maradona?

Kapadia: ‘Alles wat na Napoli gebeurde eigenlijk. Het WK in 1994, zijn trainersjaren, zijn recente escapades als eregast tijdens het WK in Rusland. Dat is onbegrijpelijk gedrag. Maar als je je research doet, besef je dat het de acties zijn van iemand die ziek is. Dan doe je gekke dingen. Dan erken je inderdaad gedurende dertig jaar niet dat je een zoon hebt, omdat je niet in staat bent helder te denken.’

Wat rest er voor hem in dit leven?

Kapadia: ‘Ik heb hem gevraagd naar zijn droom. Een foto met al zijn kinderen, antwoordde hij. Want er lopen nog enkele kinderen van hem rond die hij nooit ontmoet heeft. Wat toch redelijk van de pot gerukt is. Telkens opnieuw maakte hij dezelfde fouten. Die kinderen verdienen het om elkaar te leren kennen, het zijn broers en zussen. Ik hoop dat hij die familiale rust kan vinden, het zou hem ook helpen om niet telkens opnieuw van de klif te donderen. Die sleutel heeft hij zelf in handen.’

En hij moet uit het voetbal blijven?

Kapadia: ‘Het probleem is: dat kan hij niet. Wat heeft hij buiten het voetbal? Hoewel hij amper kan stappen, staat hij nog bijna elke dag op een voetbalveldje, om een balletje te trappen met kinderen. Die beelden zie je ook op het einde van de film. Heel ontroerend, vind ik. Het doet je huilen en lachen tegelijk. Dat is het lot van alle topsporters: ooit waren ze de beste atleten ter wereld, maar ze worden oud en versleten, zoals elke mens.’

De film Maradona is vanaf 31 juli te zien in de Belgische bioscopen. Bekijk de trailer op sportmagazine.be.

Tv-tip: waanzinnige documentaire over Maradona
© belgaimage

Een film over Messi?

Diego Maradona mag dan officieus (door het publiek) uitgeroepen zijn tot FIFA Speler van de Eeuw, voor deze eeuw kan er onmogelijk aan diens landgenoot Lionel Messi voorbijgegaan worden. Inzake statistieken, palmares en sportieve impact zo mogelijk nog grootser dan Maradona. Maar zit er ook een goeie docufilm in het levensverhaal van de weinig flamboyante Messi? Asif Kapadia: ‘Natuurlijk. Iemand zal dat in ieder geval wel ooit maken. ( lacht) Met die kanttekening dat Messi deel uitmaakt van een nieuw soort superster in de sport: jaar na jaar maakt hij vijftig doelpunten, er zit geen verval op. Dat is ongelooflijk, maar niet per se boeiend voor een film. Ayrton Senna en Amy Winehouse waren niet de besten ooit in hun vak, ze braken geen honderden records, zoals Messi, maar ze waren wel intrigerende persoonlijkheden, met tonnen charisma. Je moet durven leven op de rand van het bestaan. Dat had Maradona ook.’

Als hij even hardop mag dromen over toekomstige docufilms, heeft de bekroonde regisseur uit Londen een ander sporticoon in gedachten: Muhammad Ali. ‘Een fascinerende man. Hij kwam op voor waar hij in geloofde, praatte haast in filmtaal, was een innovatief bokser. En er waren die legendarische gevechten met George Foreman. Daar is echter al een geweldige film over gemaakt: When we were kings. Zeker zien!’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content