De moderne traditieclubSchalke O4 is klaar voor de eenentwintigste eeuw. “Schalke is als een religie voor de fans.”
Huub Stevens begrijpt de ziel van Schalke 04. Geen enkele trainer stond langer aan het roer bij de Königsblauen dan de temperamentvolle Nederlander. Stevens stopt zijn selectie van, wat hij zelf noemt, verwende, voetbalprofs geregeld letterlijk onder de grond : de mijn in. Hij doet dat om hen te doen beseffen waar de roots van Schalke, zijn supporters en zijn legende vandaan komen. Ook op aandringen van manager Rudi Assauer, die dezelfde mening deelt.
Modern management, respect voor de clubcultuur en behoud en uitbouw van het sociale weefsel : dat zijn de drie roepingen van een professionele voetbalvereniging. Bij Schalke vloeien zij naadloos in elkaar.
Der Bergmann ist der Held der Arbeit in die Stadt der tausend Feuer. Gelsenkirchen was de stad met duizend fabrieksvuren, met Schalke als middelpunt en de mijnwerker als held. De weg naar het Parkstadion (de thuishaven van Schalke sinds het WK van 1974) vertelt een verhelderend verhaal. Het is een fascinerende wandeling door de geschiedenis. Het panorama verklaart de historische verwevenheid tussen fans en club : een broederschap van arbeid, armoede, solidariteit en voetbal. De lucht ligt bezaaid met schoorstenen en rookslierten. Verloederde mijnschachten verraden een stervend bekken, dichtklonterende aders en vijftien procent werkloosheid. De lanen naar het stadion dragen namen van beroemde sociaal-democratische voormannen als Kurt Schumacher en Willy Brandt, beiden regelmatige bezoekers van thuiswedstrijden van Schalke.
Aan de Ernst Kuzorra Platze, genoemd naar de beste én meest omstreden voetballer ooit van Schalke, oogt het verval melancholisch. De oude voetbaltempel Kampfbahn Glückauf – Glückauf stond voor de dagelijkse mijnwerkersgroet, die altijd weer de laatste kon zijn – baart sympathieke en pijnlijke herinneringen aan het verleden van Schalke 04, dat mythe en noodlot combineert.
“Het samenhorigheidsgevoel rond Schalke 04 ontstond uit de miserabele levensomstandigheden van de kompels”, schrijft Georg Röwekamp in zijn boek FC Schalke 04. Der Mythos lebt ! Röwekamp situeert aan de Universiteit van Bochum de voetbalgeschiedenis van het Rührgebied. “Schalke 04 is als een religie voor de fans”, doceert hij, “60.000 toeschouwers voor duels in tweede afdeling in de jaren tachtig; 100.000 in 1930 voor de eerste oefenwedstrijd na een periode van schorsing.” Schalke zondigde destijds tegen de strenge amateurcultus van de Duitse voetbalbond en betaalde zijn spelers met een zwarte kas uit. Het immer voortsudderende conflict met de DFB was geboren. In 1960 en 1971 volgden nieuwe zware botsingen als gevolg van fraude en omkoopschandalen. Schalke ontving de bijnaam FC Meineed. De fans bleven de vereniging desondanks trouw en er ontstond een haatgevoel tegen de DFB.
In het stadsdeel Schalke rees op het einde van de negentiende eeuw de zware industrie op. Poolse immigranten bevolkten de wijken. De sociaal-democratie schoot wortel. Priester-arbeiders (katholiek) en rode kapelanen (protestants) deelden de ellende met de verworpenen der aarde. Georg Röwekamp : “De stichting van de voetbalclub in 1904 bevorderde het samenhorigheidsgevoel en verdreef gedeeltelijk de tegenstellingen tussen Polen en Duitsers, tussen katholieken en socialisten. In het stadion ontstond eenheid. Was je van Schalke, werd je gediscrimineerd : als arbeider of als vreemdeling. De sportieve erkenning verdreef het gevoel van onmacht. Tegenover het onrecht stond het tastbare succes van het voetbal. Bovendien kwamen de spelers zonder uitzondering uit Schalke zelf. De strijd voor de achturige werkdag en voor het recht op gezonde lucht kreeg een verlengstuk in het stadion. Schalke was van en voor de arbeiders. Zo groeide bij de fans de mythe van Wir sind Schalke 04. De identiteit van de Schalkesupporter is die van de underdog. De vereniging van die kleine Leute. Samen sterk, tegen het gezag. Tegen de voetbalbond. Schalke tegen de rest van de wereld. Tot vandaag.”
Aan de rand van de Turkse wijk van Gelsenkirchen bevindt zich Fan Laden, de shop van de Schalke Fan Initiative. Alles kleurt er blauw en wit. Tot de koffiekan en de bierblikjes toe. Schalke Fan Initiative bestaat tien jaar. Het is de grootste fanclub van Schalke en heeft een uitgebreid sociaal programma. Elke thuiswedstrijd worden 8000 exemplaren van het magazine Schalke Unser gevent.
Gesprekspartner Stuart Dykes is de stichter van de fanclub. Hij ligt mee aan de basis van Dem Ball Ist Egal Wer Ihn Tritt (de bal is gelijk voor iedereen), een pedagogisch anti-racisme project voor jonge voetbalfans.
Dykes is een Engelsman in Gelsenkirchen. Hij laat tijdens ons gesprek de verzamelde hits van Manchester United vrolijk door de boxen knallen. Hij vertelt hoe hij en zijn vrienden in 1992 reageerden op het aanzwellende racisme in de stadions : “De oerwoudgeluiden tegen zwarte spelers en Hitlergroeten van neo-nazi’s verspreidden zich als een virus onder de Duitse voetbalfans. Ook bij Schalke. Wij richtten toen de gelegenheidsvereniging Schalker gegen Rassismuss op. Wij deelden 20.000 pamfletten uit. De club reageerde aanvankelijk zeer wantrouwig en stuurde ons zelfs een factuur met de opruimkosten ! Even later geschiedde het drama van Solingen. Neo-nazi’s gooiden een brandbom in een asielhuis. Vijf Turkse vrouwen stierven. Eén van de opgepakte daders vertoonde zich in een Schalkeshirt voor de camera’s.
“Wij namen toen met een uitgebreide delegatie van Schalkesupporters deel aan een grote demonstratie tegen het racisme. Zeer ongebruikelijk voor voetbalfans. We kregen veel media-aandacht. Een week later belde de clubleiding met de vraag om de banden aan te halen. Een tweede pamflet tegen racisme werd in het stadion op 50.000 exemplaren verspreid. Op kosten van Schalke 04. Mét de foto’s en de handtekening van alle spelers. Voor aanvang van enkele wedstrijden defileerden we met een reuzenspandoek met slogans voor verdraagzaamheid langs het publiek. Het ontlokte veel applaus.
“Later schonk Schalke 25.000 Mark ( 500.000 frank, nvdr) aan onze vereniging en ronselde het enkele sponsors. Door de jaren heen bouwden we een uitstekende relatie op met Rudi Assauer en Huub Stevens. Af en toe organiseren we samen zelfs een persconferentie waarin we de vooruitgang van ons initiatief toelichten. In de spelersgroep krijgen we veel steun van de tot Duitser genaturaliseerde Ghanees Asamoah. Mpenza ? Hij mist er voorlopig de persoonlijkheid voor.”
Naast de club en de supportersorganisatie participeerden ook de stedelijke en federale overheden. Dat evolueerde tot het Schalker Fan Project. Dykes : “Stad, club en regering brengen elk een derde van de financiële middelen aan om vanuit het voetbal de problemen van racisme en maatschappelijke achterstelling te bestrijden. Het pakket beslaat meetings, didactische bezoeken aan de scholen en sponsoring van ons jaarlijks benefietconcert. Daarnaast is er een controleproject voor hooligans. Met zeer professionele en persoonlijke begeleiding. Schalke 04 reageerde onverbiddellijk op de opkomst van White Power. Stewards krijgen de opdracht om herrieschoppers met racistische kreten uit het publiek te halen. Als ze lid zijn van Schalke dan krijgen ze een stadionverbod. Wie racistische geschriften verkoopt rond het stadion, wordt vervolgd.” Het Schalke Fan Initiative viel dermate in goede aarde dat het in 1997 werd bekroond met de prijs Demokratie Leben. Hiermee eert het Duitse parlement elk jaar de boeiendste vorm van burgerplicht met 10.000 Mark (200.000 frank).
De Nordkurve is van oudsher het kloppend hart van het supportersheir van Schalke. Op deze staantribune plegen zich de 15.000 ultra’s van de club te verzamelen. Het is een goedaardig gezelschap van overjaarse hippies en jonge meisjes uit de sfeer van Neue Welle. Ze swingen met vlaggen, sjaals en sweaters. En ze protesteerden vorig seizoen samen met duizenden andere Duitse fans tegen de verkirching van het voetbal. Om sociale en financiële redenen protesteerde men tegen de politiek van de Duitse mediamagnaat Kirch die, zijn commerciële televisie terwille, wedstrijden op de meest onmogelijke dagen en uren plaatst. De Nordkurve houdt van tradities en wil het aloude beginuur van de Bundesliga in ere herstellen : zaterdagnamiddag om 15u30.
Vanaf dit seizoen speelt de club in die Arena auf Schalke, het modernste stadion van Europa, met openschuifbaar dak en verplaatsbare grasmat. Multifunctioneel, met een capaciteit van 62.000 toeschouwers. En met 15.000 staanplaatsen voor de Nordkurve. Schalke 04 vergeet zijn sociale wortels niet. Tussen het Parkstadion en de nieuwe Arena verbindt een museum over glorie en tragiek van het verleden de oude met de nieuwe tijd. Schalke 04 is klaar voor de eenentwintigste eeuw.
door Raf Willems
