Op 17 mei wordt op Wembley de 133e finale van de FA Cup gespeeld: Arsenal – Hull City, niet meteen een droomaffiche. Daarom selecteerde Sport/Voetbalmagazine acht legendarische treffens.
Tweeduizend toeschouwers zijn op 16 maart 1872 in de Kennington Oval, het stadionnetje van de Surrey County Cricket Club, getuige van de eerste finale van de FA Cup. Wanderers, een verzameling van ex-leerlingen van de Londense public schools, tegen de Royal Engineers, kapiteins en luitenants van het leger. Voetbal in de prehistorie, toen de twee ploegen na een doelpunt van kant moesten wisselen en de nadruk op de aanval lag: acht aanvallers voor de Wanderers, ‘slechts’ zeven voor het legerteam.
“De snelste en hardste wedstrijd die ooit op ’the Oval’ gespeeld werd”, schreef The Field na de 1-0-zege voor de schoolploeg. Met dank aan een vroeg doelpunt van Morton Betts, een verdediger die bij de nationale ploeg nog in… doel zou staan, en aan de blessure van Edmund Cresswel, een luitenant die al vroeg in de wedstrijd zijn sleutelbeen brak en toch negentig minuten – er mocht niet vervangen worden – op het veld moest blijven staan. “De beste wedstrijd in de geschiedenis van het Engelse voetbal.” De mythe is geboren.
Hónderden boeken zullen de volgende 142 jaar geschreven worden, voetballers worden helden. Zoals Arthur Kinnaird, de eerste grote ster van het Engelse voetbal: negen finales gespeeld – nog altijd een record -, drie keer gewonnen met Wanderers, twee bekers met Old Etonians, 33 jaar voorzitter van de Football Association en de eerste ex-voetballer die tot Lord gebombardeerd wordt.
Na elke editie worden statistieken bijgewerkt, ploegen krijgen een plaats in de geschiedenis. Van illustere amateurclubjes – Oxford University, Old Carthusians, Clapham Rovers, Old Etonians – tot de eerste profclubs, intussen ook spartelend in de krochten. Zoals Preston North End – The Invincibles -, de eerste club die in 1889 de double won: geen enkel tegendoelpunt in de FA Cup en ongeslagen in de competitie, een stunt die pas in het seizoen 2003/04 door Arsenal herhaald zal worden.
Drama is er altijd, hoe obscuur het decor ook. Kennington Oval, Lilly Bridge, Racecourse Ground, Fallowfield Stadium, Bramall Lane, Crystal Palace, Goodison Park, Stamford Bridge of Old Trafford: de meest begeerde voetbaltrofee zal in haar geschiedenis een lange trip afleggen, tot zij in 1923 haar thuis vindt: Wembley.
1 1923 Het witte paard van Wembley
Bolton Wanderers – West Ham United 2-0
28 april 1923, de eerste finale in Wembley Stadium, het paradepaardje voor de British Empire Exhibition van 1924. Het stadion, door de bouwers omschreven als het grootste ter wereld – 127.000 plaatsen -, is slechts vier dagen voor de finale afgewerkt, maar de Engelse voetbalbond maakt zich geen zorgen en laat slechts 35.000 tickets drukken. “Iedereen is welkom, er zijn genoeg plaatsen”, staat op affiches van de FA, die meent dat de fans van Bolton Wanderers – ruim 300 kilometer van Londen – de verre verplaatsing aan zich voorbij zullen laten gaan. Een misrekening.
“Mijn vader was een Boltonsupporter en wilde de match absoluut zien. Ik, amper acht jaar, mocht mee”, vertelde de 92-jarige DenisHigham in 2007 aan The Independent. “Toen we op Wembley Park arriveerden, stapte er een immense massa naar het stadion. Iedereen kroop over de hekken, wij dus ook. Toen ik mijn vader kwijtraakte, werd ik door bezorgde supporters over de hoofden naar voren gebracht. Plots stond ik midden op het veld.”
In het stadion en op de grasmat zitten om en bij de 300.000 supporters, de aftrap wordt uitgesteld. Police ConstableGeorge Scorey probeert, gezeten op zijn witte paard Billy, het speelveld vrij te maken. Scorey, jaren erna: “Voorzichtig duwde mijn paard met neus en zwiepende staart de toeschouwers achteruit. De toeschouwers die op de zij- en de achterlijnen stonden, gaven elkaar een hand. Er kon gevoetbald worden.”
David Jack opent voor Bolton de score, een toeschouwer die te dicht tegen het net staat, krijgt de bal tegen het hoofd en verliest het bewustzijn. Wanneer Jack Tresadern wil ingooien, houden de toeschouwers hem vast en moet West Ham met tien verder. Kort na de rust scoort Bolton een tweede keer, wanneer Ted Vizard na een een-tweetje met een… supporter voorbij zijn tegenstander glipt en John Smith op zijn voorzet de 2-0 binnenduwt. Smith krijgt uit handen van King George V de FA Cup, na een van de meest bizarre wedstrijden, jaren erna in de White Horse Final omgedoopt.
2 1927 FA Cup verlaat Engeland
Cardiff City – Arsenal 1-0
23 april 1927, Saint George’s Day, de dag waarop de Engelsen traditioneel een rode roos op hun revers prikken. Het chauvinistische feestje wordt verstoord door Cardiff City, de voetbaltrots van Wales. The Bluebirds hebben drie jaar ervoor de titel in de hoogste afdeling aan Huddersfield Town moeten laten, in 1925 verloren ze de finale van de FA Cup tegen Sheffield United (1-0), maar na winst tegen onder andere Aston Villa en Chelsea hopen ze op een eerste grote trofee.
De wedstrijd tegen favoriet Arsenal wordt voor het eerst live op BBC Radio uitgezonden. Een van de commentatoren is George Allison, bestuurslid van… Arsenal, dat hij tussen 1934 en 1947 als manager naar twee titels en een FA Cup zal leiden. Zijn commentaar van de wedstrijd, licht ‘gekleurd’, in The Guardian: “Arsenal domineerde. Met veel geluk en dankzij de Ierse doelman Tom Farquharson kon Cardiff de nul op het bord houden.” Farquharson, legendarische figuur, lid van de Irish Republican Army (IRA) en nooit zonder pistool op stap….
De Ier, drie Schotten, drie Welshmen en vier Engelse voetballers zijn op weg naar een stunt, wanneer Hugh Ferguson zijn ploeg op voorsprong brengt. Hughie, een fenomeen, en een van de zeven spelers die in de geschiedenis van het Engelse en Schotse voetbal minstens 350 doelpunten maakten. De FA Cup verlaat voor de eerste (en laatste) keer Engeland, de film van de wedstrijd wordt nog dezelfde avond naar Cardiff gevlogen en in tientallen bioscopen gedraaid. Het kuststadje beleeft een dagenlang delirium.
3 1953 De eerste en laatste hattrick
Blackpool – Bolton Wanderers 4-3
2 mei 1953, de Stanley Matthews Final. Matthews, zes jaar ervoor op zijn 32e door Blackpool van Stoke City voor 10.500 pond (toen 16.000 euro) overgenomen, heeft al twee finales verloren: in 1948 van Manchester United, gecoacht door de legendarische Matt Busby, drie jaar erna tegen Newcastle.
Matthews sukkelt van de ene in de andere blessure en lijkt gedateerd, tot hij op zijn 37e een drastische beslissing neemt: hij zweert rood vlees af en zal voortaan bijna uitsluitend vegetarisch eten. Zijn manager, Joe Smith: “We moeten van Stanley nog het beste te zien krijgen.” Smith krijgt gelijk. The Wizard of the Dribble zal nog tot zijn vijftigste (!) in eerste klasse voetballen, met FA Cupwinst – zijn enige grote prijs – in 1953 als uitschieter.
Nochtans lijken The Seasiders kansloos wanneer Bolton twintig minuten voor tijd met 1-3 leidt, maar op assist van TheMagician schuift StanMortensen de 3-2 binnen, kort voor tijd knalt Mortensen zijn derde van de namiddag – de enige hattrick ooit op het oude Wembley – tegen de touwen. In de slotseconden glijdt Matthews opnieuw voorbij zijn bewaker en schotelt Bill Perry de beslissende treffer voor. 4-3, tegenstander en Boltonvedette Nat Lofthouse – Voetballer van het Jaar – begint spontaan te applaudisseren voor zo veel klasse.
Ook Elizabeth II, die een maand na de finale tot koningin gekroond zal worden, is onder de indruk, want drie jaar na de finale wordt Matthews de eerste voetballer die nog tijdens zijn carrière geridderd wordt. De schoenen die Sir Stanley tijdens de finale droeg, worden in 2010 voor 48.000 euro geveild.
4 1956 De gebroken nek van een Duitse krijgsgevangene
Manchester City – Birmingham City 3-1
5 mei 1956, de dag waarop keeper Bernhard CarlTrautmann in Manchester een bijna goddelijke status krijgt, zeven jaar nadat supporters van The Citizens massaal tegen de komst van de Duitse oorlogsveteraan protesteerden. Twee dagen voor de finale heeft Bert al geschiedenis geschreven, wanneer hij als eerste buitenlander tot Voetballer van het Jaar verkozen wordt, een onwaarschijnlijk einde van een lijdensweg.
Trautmann, geboren in 1923 en net als duizenden andere tieners in nazi-Duitsland geïndoctrineerd, was op zijn achttiende als parachutist naar het Oostfront vertrokken. Na jaren van gruwel, angst en dood valt hij in 1944 in handen van de Britten en wordt naar een krijgsgevangenkamp in Essex gedeporteerd. “Ik was meteen verliefd op Engeland, waar ik voor het eerst ‘opgevoed’ werd”, aldus Trautmann, die in 1949 een contract bij Manchester City kan tekenen. 20.000 leden van de Joodse gemeenschap organiseren een protestmars, Alexander Altmann – de lokale rabbi – vraagt om hem een eerlijke kans te geven. Het begin is moeilijk, zeker wanneer TheCitizens naar Londen reizen, een stad door de Duitsers verwoest. Maar de gezangen – “Kraut“, “Nazi” – verstommen al snel.
De finale in 1956 wordt Trautmanns hoogdag in Engeland. Omdat ze live uitgezonden wordt, krijgt elke speler boven op zijn weekloon – in het geval van Bert 52 euro – van de openbare omroep nog eens 7,5 euro extra. Met doelpunten van JoeHayes, BobbyJohnstone en JackDyson lijkt Manchester bij een 3-1-stand op weg naar een vlotte zege, tot Trautmann zeventien minuten voor het einde aan het hoofd geraakt wordt. Hij kan niet meer verder, maar omdat vervangingen nog niet toegestaan zijn, blijft hij staan. Half verdoofd ranselt hij nog twee pogingen uit zijn doel, na zijn laatste save galmt “For he’s a jolly good fellow” door de tribunes. Drie dagen na de finale blijkt een nekwervel gebroken.
“Dokters vertelden me dat ik gestorven of volledig verlamd geweest kon zijn”, verklaarde hij in 1964, toen hij op zijn 41e afscheid nam van Manchester City, waar hij 545 wedstrijden speelde. Veertig jaar later wordt hij geridderd (Officer of the Most Excellent Order of the British Empire), na het concert van de Berlin Philharmonic Orchestra stapt de Engelse koningin naar hem toe: “Herr Trautmann, ik herinner mij u. Nog steeds pijn aan de nek?”
5 1981 Doelpunt van de Eeuw
14 mei 1981, vijf dagen nadat de 100e finale van de FA Cup tussen Tottenham en Manchester City op 1-1 eindigde, is Wembley voor het eerst het decor van een replay. Een zinderende finale, waarin Ricardo Villa uit de schaduw treedt van zijn landgenoot OsvaldoArdiles, de middenvelder die Argentinië naar de wereldtitel loodste.
“Ik was in Buenos Aires om de transfer van Ardiles af te ronden, toen Ossie me vroeg: geïnteresseerd in Ricky Villa? De dag erna ontmoette ik Ricky, na een gesprek van amper vijf minuten tekende hij een overeenkomst”, vertelde Keith Burkinshaw, de Tottenhammanager, in The Foreign Revolution. “We hadden nog nooit van ‘Tottingham’ gehoord”, klonk het bij Villa, met zijn zwarte baard en snor en lange haar een lookalike van CheGuevara, de revolutionair die hij verafgoodde.
Ardiles-Villa, de Argentijnse knuffelberen die Tottenham naar een zesde FA Cup leiden. Villa opent de score, drie minuten later stelt SteveMacKenzie gelijk, vanop de stip trapt KevinReevesTheCitizens naar de 1-2. Twintig minuten voor tijd brengt GarthCrooks – de latere BBC-analist – de Londenaars op gelijke hoogte, waarna een geniale bevlieging van Villa over winst en verlies beslist. Met de bal aan de voet vertrekt de Argentijnse middenvelder vanop dertig meter naar het doel van JoeCarrigan, het vat vol schijnbewegingen kapt zich voorbij vier verdedigers en duwt de bal over de lijn, een goal die twintig jaar later tot Wembleydoelpunt van de eeuw verkozen wordt.
Een jaar erna staat Tottenham opnieuw in de finale, maar na het uitbreken van de Falklandoorlog in april 1982 weigeren de twee Argentijnen nog in Londen te voetballen. Villa, in TheIndependent: “Ossie was al naar het trainingskamp van de nationale ploeg vertrokken, maar ik was niet geselecteerd en bleef in Engeland. In de Argentijnse kranten verschenen grote koppen: ‘Ricky is gelukkig bij de vijand’. Onnozelaars. Wat kon ik doen? In de competitie werd ik soms uitgefloten, meer niet. Maar toen het Engelse leger de GeneralBelgrano tot zinken bracht – meer dan 320 Argentijnse militairen verloren het leven -, kon ik onmogelijk de finale spelen.”
6 1988 The Crazy Gang van Wimbledon
Wimbledon FC – Liverpool FC 1-0
14 mei 1988, Liverpool FC is op weg naar zijn zeventiende titel en wil en passant een vierde FA Cup pakken. Tegenstander is Wimbledon FC, elf jaar ervoor naar… vierde klasse gepromoveerd. De Londenaars, The Crazy Gang, gehaat en gevreesd en van wie GaryLineker ooit zei: “De beste manier om een wedstrijd van Wimbledon te volgen, is naar teletekst kijken.” Een verzameling rudimentaire en gemene voetballers, met legendarische inwijdingsrituelen voor nieuwe spelers. Autobanden laten leeglopen, kleren in brand steken, scheerschuim in laarzen spuiten.
VinnieJones, middenvelder die tegenstanders doormidden probeerde te schoppen, verbaal intimideerde en een nationale ‘beroemdheid’ werd toen hij PaulGascoigne keihard in het kruis kneep. DennisWise, het fragiele lichaam van een jockey, maar in het blauwe shirt van Wimbledon a nasty little shit. JohnFashanu, FashtheBash, de stormram met een voorliefde voor oosterse vechtsporten, van wie de ellebogen het gezicht van de tegenstander viseren.
Fysiek voetbal, rechttoe-rechtaan, intimidatie als ultiem wapen. Na de derde ronde tegen West Bromwich Albion staat The Crazy Gang bij de bookmakers nog 33-1, maar in de – op papier – kansloze strijd kopt Lawrie Sanchez zijn ploeg nog voor de rust op voorsprong. Liverpool domineert, maar naar ‘goede’ gewoonte ontaardt de match in een schoppartij, tot de Liverpudlians een strafschop krijgen. Dave Beasant, de krullenbol in doel, tekent voor twee primeurs: hij wordt de eerste keeper die in een Wembleyfinale een penalty stopt en de eerste doelman/kapitein die de beker in ontvangst mag nemen. Tot grote ergernis van BBC-commentator John Motson, die na de grootste verrassing in de geschiedenis van de FA Cup verbouwereerd was. “The Crazy Gang has beaten the Culture Club!” Diana Spencer, Princess of Wales, maakt er geen punt van en heeft voor Beasant zelfs nog een knuffel in huis.
7 1990 Eerste prijs voor Alex Ferguson
Crystal Palace – Manchester United 0-1
17 mei 1990, vijf dagen nadat de finale tussen Manchester United en Crystal Palace na verlengingen op een spectaculaire 3-3 is geëindigd – doelpunten van Bryan Robson en Mark Hughes (2) voor United, Gary O’Reilly en Ian Wright (2) voor de Eagles – staat Alex Ferguson onder druk. De Schot, op Old Trafford aan zijn vierde seizoen bezig, heeft in de zomer veel geïnvesteerd, maar staat op een dertiende plaats geparkeerd. In The Theatre of Dreams hangt al weken een spandoek, “Three years of excuses and it’s still crap… Ta-ra Fergie“, supporters en journalisten schreeuwen om zijn ontslag.
Voor de return neemt Ferguson een drastische beslissing en vervangt doelman Jim Leighton, een landgenoot, door Les Sealey, die na de goal van Lee Martin met drie schitterende saves uitpakt. “Tot aan de winst van de FA Cup was dit de donkerste periode in mijn carrière als manager”, klink het bij Ferguson, grossier in prijzen.
Champions League (2), Europabeker voor bekerwinnaars, landstitels (13), League Cup (4) en vijf keer de FA Cup, alleen zijn Schotse landgenoot George Ramsay deed met Aston Villa (6) beter. “Vreemd hoe een carrière kan lopen”, zei hij na zijn afscheid in mei 2013. “Die wedstrijd was een kantelpunt, al was niet iedereen daar op dat moment van overtuigd. Ik herinner me nog een stukje in een krant: ‘Oké, je hebt bewezen dat je de FA Cup kunt winnen, ga nu maar terug naar Schotland.’ Dat ene zinnetje heb ik nooit vergeten.”
8 1991 Vierde keer goede keer voor ‘Belg’
Tottenham Hotspur – Nottingham Forest 2-1
18 mei 1991, Pat Van Den Hauwe staat in zijn vierde finale. De zoon van een Welshe moeder en Belgische vader trok met Everton al drie keer (1985 en 1986 en 1989) aan het kortste eind, aan de zijde van onder anderen Paul Gascoigne en Gary Lineker kan hij de eerste (halve) Belg worden die de legendarische trofee wint.
Wanneer Van Den Hauwe, geboren in Dendermonde, in 1977 naar Birmingham vertrekt, heeft zijn vader een wens. “Ik wil dat je ooit de finale van de FA Cup op Wembley speelt.” Hij zal beter doen, maar wordt ook naast het veld een legende. Psycho Pat, de onverbeterlijke kroegtijger die het leven van een rock-‘n-rollster leidt. Seks, drank en drugs zijn de rode draad in zijn leven. En toch: met Everton is hij in 1985 na de titel en winst in de Europabeker voor bekerwinnaars op weg naar een unieke treble, maar op Wembley verbrodt Manchester United het feestje.
Guy Thys, die het WK in Mexico voorbereidt, volgt Van Den Hauwe al een tijdje, maar het gesprek is niet bepaald hartelijk. “Hij zei dat ik nog veel te leren had. Ik verwachtte niet dat hij me zou vertellen hoe slecht ik wel was.” Van Den Hauwe kiest voor Wales, loopt een bijna fatale geslachtsziekte en bloedinfectie op, waarna hij bij Tottenham – weg van zijn slechte vrienden – ‘rust’ wil zoeken. Tottenham, Londen, nóg meer verleidingen én Paul Gascoigne, met wie hij een alcoholverslaving deelt. En toch is hij op White Hart Lane untouchable.
Onder de hoede van Terry Venables willigt hij in 1991 de wens van zijn vader in: winst in de FA Cup, 2-1 tegen Nottingham Forest. Het wordt zijn laatste kunstje, voetbal wordt steeds meer een bijberoep. Na een stormachtig huwelijk met de ex-vrouw van Bill Wyman, de bassist van The Rolling Stones, vlucht hij naar Zuid-Afrika om de demonen uit zijn hoofd te verjagen. Bizarre levensloop en toch: de eerste ‘Belg’ die met de FA Cup mocht pronken, in 2011 doet Vincent Kompany hem dat met Manchester City na, volgende week krijgt Thomas Vermaelen met Arsenal zijn kans. Als Arsène Wenger hem tenminste opstelt… ?
DOOR CHRIS TETAERT – BEELD: GETTY
“Herr Trautmann, ik herinner mij u. Nog steeds pijn aan de nek?” Koningin Elizabeth II
“De beste manier om een wedstrijd van Wimbledon te volgen, is naar teletekst kijken.” Gary Lineker
Psycho Pat, de onverbeterlijke kroegtijger die het leven van een rock-‘n-rollster leidt. Seks, drank en drugs zijn de rode draad in zijn leven.
