Vlucht 2933 zou Medellín nooit bereiken. Nochtans bevond ze zich op een dertigtal kilometer van haar bestemming. Aan boord was de ploeg van Chapecoense, die een heel eigen doel had: de eerste Copa Sudamericana in haar geschiedenis pakken.
‘Beste vrienden, ik krijg de woorden ‘een goede morgen’ niet uit mijn mond. Het is geen goede dag, voor niemand. Het is een verschrikkelijke dag…’ Galvão Bueno heeft de tranen in de ogen. De presentator van TV Globo opent een rechtstreekse uitzending die de hele dag zal duren. De nacht ervoor, die van 28 november, is het vliegtuig dat de ploeg uit Chapecó vervoerde, neergestort in Colombia. Volgens de eerste informatie zijn er slechts zeven overlevenden. Het beeld contrasteert fel met de vreugde in de Arena Condá vijf dagen eerder.
De Verdão houden die avond de nul tegen San Lorenzo na een heroïsche match. In de kleedkamer zingen en dansen de staf en de spelers. Na de 1-1 in de heenwedstrijd mogen ze naar de finale van de Copa Sudamericana, het equivalent van onze Europa League. Het moet de belangrijkste wedstrijd in de geschiedenis van de club worden. In de achtste finales schakelde Chapecoense al een andere Argentijnse topclub uit: Independiente. De coach is in de wolken. Voor Caio Júnior is het zijn eerste seizoen aan het hoofd van Chape. Hij spreekt de omineuze woorden: ‘Als ik nu zou sterven, zou ik gelukkig sterven.’
ZES OVERLEVENDEN
De klok geeft 22.34 uur aan wanneer het vliegtuig van LaMia neerstort in het bergachtige gebied van La Unión. De luchthaven José María Córdova ligt een dertigtal kilometer verderop. Het is een luchthaven die Medellín bedient, waar Chapecoense het moet opnemen tegen Atlético Nacional. Het toestel breekt in tweeën, maar explodeert niet. De slechte klimatologische omstandigheden en de bosrijke omgeving helpen de reddingswerkers niet. Net wanneer ze de zoektocht naar overlevenden willen staken, horen ze iemand roepen. Het is Hélio Neto. De verdediger wordt gered omstreeks 4.40 uur, ruim zes uur na het ongeval.
In totaal vinden de reddingswerkers zeven overlevenden op een totaal van 77 passagiers – en niet 81, want vier mensen hebben de vlucht niet meegemaakt. Onder hen vicevoorzitter Ivan Tozzi, die zei dat hij ‘een slecht voorgevoel’ had, en de zoon van coach Caio Júnior, die zijn paspoort vergeten had… Bij de slachtoffers zijn 20 journalisten, 18 spelers en de hele delegatie van de club. Vier spelers overleven de crash. Danilo, de doelman van de ploeg sinds 2013 en held van de halve finales, wordt in allerijl naar het ziekenhuis gevoerd, slaagt er nog in met zijn vrouw te bellen, maar overlijdt dan aan zijn verwondingen. Het brengt de dodentol op 71.
De eerste geredde, Alan Ruschel, lijdt aan een dwarslaesie. Na een geslaagde operatie aan het ruggenmerg zou hij weer moeten kunnen lopen. Jakson Follman had normaal niet op het vliegtuig moeten zitten. Hij verving Marcelo Boeck, de Belgisch-Braziliaanse tweede doelman die verlof gekregen had voor … zijn verjaardag. Bij Follman werd het rechterbeen geamputeerd. Hélio Neto heeft een schedelbreuk en andere open breuken opgelopen, maar zou ooit weer opnieuw moeten kunnen voetballen. Airhostess Ximena Suárez, technicus Erwin Tumiri en journalist Rafael Hanzel, die een beenbreuk heeft, zijn vrijwel ongedeerd.
Tumiri geeft zelfs een interview aan Caracol Radio. Hij zegt dat hij het overleefd heeft door de veiligheidsvoorschriften te volgen: ‘Ik ben in foetushouding gaan zitten.’ Hij klemde een valies tussen zijn voeten, wat zijn onderbenen gered heeft. Suárez zegt dat ze zich alleen een elektriciteitspanne herinnert, meer niet. Tumiri bevestigt dat: ‘Door die elektriciteitspanne brak er paniek uit. Mensen stonden uit wanhoop op uit hun stoel en begonnen te huilen. Het was vreselijk…’ De experten hebben het dus in eerste instantie over ‘een elektriciteitspanne’.
TE WEINIG BRANDSTOF
Ook al wordt de zwarte doos van het vliegtuig snel gevonden, dan nog duurt zo’n onderzoek maanden. Bepaalde elementen lijken evenwel te bevestigen dat de zogenaamde autonomie van het vliegtuig (hoe ver het kan vliegen zonder bij te tanken) overschreden was. Toen het toestel Medellín naderde, gaf de controletoren van de luchthaven geen toestemming voor een noodlanding. Piloot Miguel Quiroga moest weer optrekken. Een ander vliegtuig met problemen stond op de landingsbaan. Maar Quiroga wou en moest landen. Hij vermeldde ‘een probleem met de brandstof’ zonder dat hij over een noodsituatie sprak. Dat doet hij uiteindelijk toch, waarbij hij zijn kalmte verliest: ‘We hebben een totale elektriciteitspanne! Help ons! Geef toestemming om te landen!’ Enkele ogenblikken later verdwijnt het toestel van de radar en is het contact verbroken.
De specialisten opperen dus de hypothese van een brandstoftekort. Het team, dat net met 1-0 verloren had bij Palmeiras, moest eigenlijk meteen vanuit São Paulo naar Medellín vliegen aan boord van een Boliviaanse A320. Maar dat wordt verboden door de internationale akkoorden die stellen dat zo’n verplaatsing niet mag gebeuren met een toestel dat geen kenteken heeft van het land van vertrek noch van bestemming. Gezien het bestuur van Chapecoense goeie banden heeft met LaMia, besluit het tot een tussenstop in de basis van die maatschappij in Bolivia, in Santa Cruz de la Sierra. Daar voegen zich de genodigden en de journalisten bij de groep. LaMia heeft maar één toestel ter beschikking, de fameuze Avro RJ85, waarbij ‘RJ’ staat voor ‘Regional Jet’. De autonomie is beperkt tot 2965 kilometer, enkele tientallen minder dan de voorziene vlucht. Volgens het eerste plan zijn er twee tussenlandingsmogelijkheden: in het Boliviaanse Cobija of in Bogotá.
Maar de vlucht loopt vertraging op en piloot Quiroga, die mede-eigenaar is van de maatschappij en wiens vader omkwam in een crash, besluit niet bij te tanken… Naar de reden hebben we het raden. Dat het toestel niet ontploft is, komt doordat er geen brandstof meer was. Twee weken eerder vervoerde het toestel de nationale ploeg van Argentinië, met Lionel Messi. LaMia is gespecialiseerd in dat type diensten. In een reclamereportage van Gigavision in Bolivia, opgenomen kort voor het opstijgen, vertelt een van de stafleden van Chapecoense dat hetzelfde toestel hen naar de overwinning in Barranquilla gevlogen heeft, in de kwartfinales. ‘We zijn heel gelukkig dat we vandaag opnieuw dit toestel kunnen nemen’, zegt hij met onschuldige blijdschap. ‘We hopen dat het ons net als vorige keer geluk zal brengen!’ Maar na een vlucht van bijna drie uur gebeurt het tegenovergestelde.
KLEIN DUIMPJE MET FOLKLORE
Chapecó leeft alleen nog maar op het ritme van de grafredes. Kaarsen worden aangestoken in kerken en kapellen om de ontroostbaren enigszins te verwarmen. De Braziliaanse regering heeft drie dagen van nationale rouw afgekondigd. Brazilië, waar het voetbal zo immens populair is, lijkt wel stilgevallen. ‘Ieder van hen was een stuk van ons. Zij vertegenwoordigden ons en onze passie, onze liefde’, huilt een vrouwelijke fan in de microfoon van Infosport+. Ze draagt het groene shirt van de club. ‘Hen zo te moeten verliezen, dat is een mokerslag voor de stad en voor ons allemaal.’ De 180.000 inwoners van de gemeente in de zuidelijke staat Santa Catarina, op 450 kilometer van Porto Allegre, leven in een nachtmerrie.
Chapecoense werd gesticht in 1973 en stootte in 1978 al door naar de A-reeks, maar het zakte ook snel weer naar de lagere afdelingen. In 2009 keerde de club terug naar de D-reeks. Ze speelde dan drie seizoenen in de C, werd vicekampioen in de tweede afdeling en in 2014 stond Chape zo terug bij de elite. Een geweldige opgang in vijf jaar tijd. In 2003 werd de club zelfs van het faillissement gered door lokale coöperatieven. De regio rond Chapecó, vooral landbouwgebied, toonde zich solidair met de club. Vorig seizoen kwalificeerde Chapecoense zich voor de Copa Sudamericana. In de editie van 2015 had het daar al gestunt en was het pas in de kwartfinales gesneuveld, tegen River Plate.
‘Het waren echte helden, ook in het gewone leven. Ze stonden heel dicht bij de inwoners van Chapecó. Heel het land stond trouwens achter hen tijdens hun internationale duels’, treurt Marcia Vieira van het dagblad O Dia. Ze heeft enkele vrienden verloren bij het drama. ‘Het was een ploeg van bescheiden jongens, die bewonderd werden voor hun moed en hun enthousiasme. Dat maakt de tragedie nog symbolischer.’ Chaperoense was hun Leicester geworden, een Klein Duimpje met folklore.
DE CUP ALS EERBETOON
Tijdens hun tussenstop in Bolivia namen de Verdão een boodschap op voor hun fans: ‘We gaan winnen voor jullie!’ Die video, gepost door Felipe Machado, een vriend van Dante, bevat de laatste beelden van de ploeg. Enkele dagen eerder gebruikte kapitein Cléber Santana hetzelfde medium. De ancien van Atlético Madrid drukte zijn liefde voor Chape uit: ‘Het maakt niet uit hoeveel levens ik nog zal leiden, in elk hou ik van je.’ Clubtopschutter aller tijden Bruno Rangel, die in 2014 vertrokken was om zijn ‘droom’ na te jagen in Qatar maar het daar amper zes maanden uithield, zei: ‘Ik keer terug naar de plaats waar ik echt gelukkig ben.’ En Tiaguinho vernam een week voor het ongeval dat hij vader zou worden.
‘Drie dagen geleden stond ik nog bij hen op het veld en wenste ik hen veel succes voor de grote finale die ze gingen spelen. Het zijn vrienden die tot het einde van onze dagen in ons hart zullen blijven.’ Fabiano Leismann kan zijn verdriet niet wegsteken. De verdediger van Palmeiras die opgeleid werd bij Chapecoense, de club uit zijn geboortestreek, staat hand in hand met spelers, stafleden en naasten van de verongelukten. Samen vormen ze een kring in het midden van het bomvolle stadion van de Verdão. Er word gezongen en vlammetjes van aanstekers flikkeren overal. Een nog grootsere wake vindt plaats in het stadion van Atlético Nacional de Medellín. Er zijn 45.000 aanwezigen en in de straten eromheen nog eens 100.000.
Op initiatief van de Colombianen moet de Copa Sudamericana naar Chapecoense gaan. Sinds een week regent het hommages. Ivan Tozzo, die noodgedwongen voorzitter werd, wil zondag de laatste wedstrijd van de competitie niet laten spelen. De club staat negende en is zeker van het behoud. Vorige zaterdag vond de uitvaart van de slachtoffers plaats in het stadion, dat afgeladen vol zat ondanks hevige regens. In een indiaans dialect betekent Chapecó ‘het bescheiden oord vanwaar je de weg naar de boerderij ziet’. Hopelijk put Chape daaruit de moed om de kiemen van een betere toekomst te zaaien.
DOOR NICOLAS TAIANA – FOTO’S BELGAIMAGE
De vlucht liep vertraging op. De piloot besloot niet bij te tanken. Een fatale vergissing.
