Beter dan verwacht verliepen de vooraf chaotisch aangekondigde Olympische Spelen in Rio. Ruim een half jaar later worden de gevolgen van corruptie en verkeerde inschattingen wél zichtbaar.
Rio de Janeiro heeft aan de Olympische Spelen geen onschuldige kater overgehouden. Veel erger zelfs: de stad bevindt zich in de grootste economische, politieke en morele crisis van de laatste twintig jaar. Oorzaak daarvan zijn echter niet alleen de Spelen. De miljardenuitgaven die met de organisatie gepaard gingen, hebben een bestaand structureel probleem wel verergerd. Voor de openingsceremonie had de stad, wegens de benarde financiële situatie, al de noodtoestand uitgeroepen. Toen sprong de nationale regering bij met 830 miljoen euro. Een groot deel daarvan ging naar omvangrijke veiligheidsmaatregelen, met name naar extra soldaten en speciale politie-eenheden. De Spelen mochten immers niet in een chaos van geweld en een nationale blamage ontaarden. Belangrijk was vooral dat op tv alles goed oogde.
Hoewel er effectief organisatorische problemen waren, verliep tijdens de Spelen alles niettemin vlotter dan verwacht en deed Rio zijn reputatie als goedgeluimde feeststad alle eer aan. Maar die hoerastemming is al maanden verdwenen. Het overheidsgeld is op, en nieuwe bedragen kan de armlastige regering niet meer vrijmaken. De stad Rio zelf is nagenoeg failliet, en de gelijknamige staat waarin de stad ligt, is er even erg aan toe. Een berg schulden van dertig miljard euro is ontstaan, en niemand weet hoe die weg te werken. Politiemensen, brandweerlui, leraren, artsen, rechters moeten vaak maanden op hun loon wachten.
Gouverneur Luiz Fernando Pezão, die door president Michel Temer werd aangeduid, heeft net een pakket crisismaatregelen door het parlement gekregen. Naast drastische inkrimping van de uitgaven en de verhoging van de belastingen ook prijsverhogingen voor benzine en elektriciteit. De pensioenbijdragen voor ambtenaren worden met maximaal dertig procent teruggedrongen. Uit protest tegen die besparingen bezetten net voor de kerstvakantie woedende scholieren de middelbare en hogescholen. Ook veel ziekenhuizen bevinden zich in een erbarmelijke toestand, hoewel het personeel ondanks de niet gestorte lonen (voorlopig) aan de slag blijft.
De maatregelen die ingevoerd waren om de ongeveer zevenhonderd favela’s, waar zowat een kwart van de zes miljoen inwoners van Rio woont, te beveiligen werden ook opgeschort. Al in 2008 was een speciale politie-eenheid daarvoor opgericht. Met het oog op het WK voetbal en de OS moesten de drugsbendes uitgeschakeld worden. De opzet werkte, maar nu is het geld voor dat dure politieprogramma op en is de criminaliteit in Rio weer gestegen: in oktober 82 (!) procent meer dan in 2015. Om de schijn voor de wereld hoog te houden stuurde de nationale regering voor het carnaval in Rio afgelopen week weer soldaten uit, want er zijn te weinig gewone (betaalde) agenten die de veiligheid kunnen verzekeren.
CORRUPTIE
Als een prisma komen alle problemen in Rio plots samen. Geen van de 27 Braziliaanse deelstaten is bijvoorbeeld voor zijn inkomsten zo afhankelijk van de olie-export. Toen de internationale olieprijs nog 100 dollar per vat bedroeg, gaf de hoofdstad van de gelijknamige staat het geld met handenvol tegelijk uit. Maar zodra de olieprijs kelderde, werden de financiële putten zichtbaar.
Ook in Rio is het petroleumbedrijf Petrobas gevestigd, dat centraal staat in het grootste corruptieschandaal in de Braziliaanse geschiedenis. De twee voorgangers van gouverneur Pezão zitten sinds november in de beklaagdenbank wegens corruptie. Vooral bouwondernemers betaalden flinke sommen om aan overheidsopdrachten te raken. Ook bij de renovatie van het Maracanãstadion, met het oog op het WK 2014, en bij de organisatie van de openings- en slotceremonie van de Spelen belandden miljoenen in de zakken van corrupte lokale politici, en niet de minste.
De bewering dat de organisatie van de olympiade door de inbreng van privésponsors voor de stad Rio qua kosten voordelig zou uitvallen, gelooft niemand nog. Vooraf beloofde burgemeester Eduardo Paes steeds weer dat er in Rio geen witte olifanten – dure sportstadions en instellingen die na het toernooi in onbruik raken – zouden komen. Nu staan de ongebruikte dikhuiden voor iedereen duidelijk zichtbaar in de woestenij Rio. Zo kostte de golfcourse achttien miljoen euro. De kostprijs van het onderhoud ná de Spelen? 78.000 euro per maand, terwijl er amper golfers op de green lopen, want Brazilianen hebben de sport nog niet omarmd.
Volgens Paes, die sinds 1 januari burgemeester af is, is ‘het pad naar de beloofde olympische erfenis vastgelegd’, maar voor de uitbating van het olympisch park in Barra da Tijuca zoekt de stad nog altijd een privé-uitbater voor de komende 25 jaar. De zoektermijn wordt telkens verlengd, want eind oktober had zich slechts één kandidaat gemeld. Een firma betrokken in een corruptieschandaal… Ook de verbouwing van de sportarena’s in het olympisch park, waarvan de bestanddelen gebruikt zouden worden in arme stadsdelen en scholen, laat op zich wachten. Intussen heeft de nationale regering het onderhoud van het park overgenomen. Dat gebeurt echter amper: de site is in verval. Schrijnend, de foto’s van bijvoorbeeld het olympische zwemstadion waar Michael Phelps en Pieter Timmers schitterden en waar het water in de warming up-pool nu meer op rioolwater lijkt. Hetzelfde geldt voor het Maracanãstadion, waar Neymar Brazilië naar een olympisch delirium schoot, maar dat nu in staat van ontbinding is: overal kapotte stoelen, een verwilderde grasmat en uitgeschakelde elektriciteit (wegens een onbetaalde rekening van een miljoen euro). Ook de Deodorosite, met onder meer het hockeystadion, is volledig verlaten. En van de 3604 appartementen van het olympische atletendorp zijn er amper 260 verkocht.
Van een olympische erfenis is er helemaal geen sprake. Ook niet voor de Braziliaanse medaillewinnaars, want veel firma’s hebben hun sponsordeals met de olympische helden stevig teruggeschroefd. Weg, de hoop om hun sportieve successen in jarenlange contracten te verzilveren.
Het is het lot van vele olympiades, ook al luidde de slogan deze keer: ‘Een nieuwe wereld’ (Um mundo novo). De waarheid is dat de Cidade Maravilhosa, de wondermooie stad Rio, geen nieuwe wereld is geworden, maar is verzonken in een moeras van slechte bedrijfsvoering en corruptie.
DOOR MATTHIAS RÜB, JONAS CRETEUR EN GEERT FOUTRÉ – FOTO REUTERS
Een berg schulden van dertig miljard euro is ontstaan, en niemand weet hoe die weg te werken.
