Sócrates

Niet altijd de allergrootsten, maar toch bewonderd. Omdat ze net dat ietsje meer hebben. Humor. Een uitgesproken mening. Of iets tragisch. Cultfiguren in het voetbal, aflevering 1: Sócrates.

Het is 20 november 2004 en Wheatley Park, het stadionnetje van Garforth Town, kreunt onder de 3000 toeschouwers. Het voetbal in de Northern Counties East League – het tiende niveau – is niet om aan te zien, maar het mijnwerkersstadje in Yorkshire is al enkele dagen wereldnieuws. Enkele maanden ervoor stuntte eigenaar Simon Clifford met de transfer van Lee Sharpe, ex-middenvelder van Manchester United, maar met de komst van Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira – kortweg Sócrates – had hij zich overtroffen. Clifford had via zijn franchise (Brazilian Soccer Schools) goede contacten in Zuid-Amerika en kon de kapitein van de Seleção op de WK’s van 1982 en 1986 overtuigen om een maand in Yorkshire te voetballen en zijn voetbalscholen te promoten. Gratis. ‘Hij wílde zelfs geen geld.’

Sócrates was de vijftig voorbij, had vijftien jaar ervoor bij Botafogo een punt achter zijn carrière gezet en had last van een stramme rug, maar hij ‘zou iets magisch aan het team toevoegen’, beloofde hij. Dat viel tegen. Hij zat te klappertanden op de bank, droeg een wollen jas boven zijn trainingspak en klemde een beker hete koffie in zijn handen. Na 78 minuten, toen het tussen Garforth Town en Tadcaster Albion 2-2 stond, kwam hij uit de dug-out. Maar voetballen met een student, elektricien, winkelbediende of een tuinman is nog iets anders dan combineren op een middenveld met Zico, Falcão en Toninho Cerezo. En: het brein van het magische kwartet kampte met overgewicht, dronk veel te veel en rookte nog altijd twee pakjes sigaretten per dag. Na twaalf minuten was het Engelse avontuur van O Doutor (De Dokter) voorbij. ‘Veel te koud.’

Dwepen met Fidel en Che

Hij keerde terug naar Brazilië en werkte aan sociale projecten, gaf seminars over leiderschap, schreef toneelstukken, speelde muziek en liet in columns zijn licht schijnen over de economische en politieke toestand. Sócrates keek met een ruime blik naar de wereld, zoals hij dat altijd had gedaan. Toen militairen in 1964 de macht overnamen, zag hij hoe zijn vader stapels boeken in zijn bibliotheek verscheurde. ‘Het voelde niet juist, pas later begreep ik dat het censuur was.’

Hij dweepte met Fidel Castro en Che Guevara, de vaders van de Cubaanse revolutie, en vond het zijn plicht om als voetballer de wantoestanden aan te klagen. Bij zijn club, Corinthians, leidde hij de beweging Democracia Corinthiana en droeg met zijn ploegmaats na wedstrijden een spandoek rond: ‘Winnen of verliezen, maar altijd met democratie.’ Dat hij in zijn dokterspraktijk dagelijks werd geconfronteerd met het leed van zijn landgenoten, wakkerde zijn strijd tegen onrecht nog meer aan.

Gemiste strafschop

Op het WK in 1982 leerde de wereld hem kennen als de veldheer, die als een aristocraat over het veld stapte: groot, zwarte baard, lange krullen. De metronoom op het middenveld van de Goddelijke Kanaries, die op een cynisch Italië botsten. Vier jaar erna miste hij zelf, in de kwartfinale tegen Frankrijk, een strafschop. ‘Wat naast het veld gebeurt is veel belangrijker. Een match duurt 90 minuten, maar het leven gaat altijd verder.’

Zijn klok stopte in december 2011. Op zijn 57e, veel te vroeg. Als een principieel man die tijdens een politieke meeting anderhalf miljoen mensen kon begeesteren en niet begreep waarom de generatie voetballers na hem vooral met zichzelf bezig was. ‘Ze hebben een podium én een publiek, maar zijn zich niet bewust van de macht die ze hebben.’