33 dagen in Zuid-Afrika, 33 dagen van observaties en registraties in een gespleten en naar een nieuwe identiteit hunkerend land: vijfde en laatste aflevering van een dagboek.

MAANDAG 5 JULI

Het WK gaat zijn laatste week in, 28 ploegen zijn naar huis. En geen team wordt meer gevierd dan de Argentijnen. Tot hun verbijstering worden de spelers bij aankomst in Buenos Aires luid bejubeld door duizenden supporters. Het moet worden gezegd: de Argentijnen hebben altijd geprobeerd om vooruit te voetballen, zoals een ploeg met veel aanvalskracht dat hoort te doen. En Diego Maradona, die na de uitschakeling liet verstaan zijn tot medio 2011 lopend contract niet te willen uitdoen, is verbijsterd door alle positieve aandacht. Een paar uur na de nederlaag tegen Duitsland waren alle spelers op de kamer van Maradona geweest om hem te overtuigen om toch te blijven. De Argentijnse media begrijpen het niet.

We zijn in Kaapstad en heel even willen we het WK-circus ontvluchten. Met de auto naar Kaap de Goede Hoop, een prachtige rit, langs de Atlantische Oceaan. Er liggen veel inhammen en baaien, de panorama’s zijn indrukwekkend. Onderweg even halt gehouden voor een bezoek aan een dierenpark waar pinguïns zitten. Maar wie kruisen we daar? Warempel, het is… Mick Jagger. Collega François Colin maakt een foto maar een van de twee bodyguards van Jagger komt dreigend op hem afgestapt. Het is een spierenbundel van 120 kilo. Hij kijkt kwaad, maar reageert niet als François zijn fototoestel opbergt. Jagger, met zonnebril op, kijkt afwezig. De zanger van de Rolling Stones, een notoir supporter van West Ham United, heeft de uitschakeling van Engeland misschien nog niet verteerd.

DINSDAG 6 JULI

Waterfront, aan de haven van Kaapstad, is een schitterende plek om te vertoeven. Het wemelt er van de restaurants. ’s Middags eten we daar met de ook al door twee bodyguards afgeschermde Michel D’Hooghe in het Belgisch restaurant Den Anker. Gelukkig wachten de heren buiten. Ook Nederlanders, die op deze dag van de halve finale Kaapstad hebben bezet, vallen er binnen. D’Hooghe is tevreden over het WK. “Zestig wedstrijden en nog geen enkel dopinggeval”, zegt hij. In het begin, vond de voorzitter van de medische commissie van de FIFA, werden niet alle elleboogstoten even kordaat bestraft. Hij kaartte dat aan bij de verantwoordelijke mensen en zag dat het beter werd. D’Hooghe noemt het WK in Zuid-Afrika het misschien wel best georganiseerde dat hij ooit meemaakte. Hij praat over een ontmoeting en een onderhoud met Bill Clinton, een man die een diepe indruk op hem maakte. En hij roemt de organisatie van het evenement, de gastvrijheid van alle mensen. “Hoeveel vooroordelen zijn er over dit land niet in de internationale media verschenen”, zegt hij. Dat kunnen we beamen. We gaan er zelfs een verhaal over maken.

’s Avonds zit de perszaal in Kaapstad overvol. Nederlandse journalisten benen over en weer. Dat het voetbal van Oranje niet veel voorstelt, willen de meesten niet geweten hebben. “Vind je?”, vraagt zelfs de anders zeer kritische Willem Vissers van De Volkskrant. In een land dat onder een oranje deken leeft, is het zelfs van op afstand niet gemakkelijk om niet mee opgezwolgen te worden in de mallemolen van de euforie. En Wesley Sneijder wordt op een voetstuk geplaatst. Terwijl die toch nauwelijks doet denken aan de snelschakelaar van Inter. Maar hij scoort wel.

Dat doet hij tegen Uruguay weer. En Nederland gaat inderdaad verder. Maar hoe slecht werd er weer gevoetbald, hoe abominabel gecombineerd. Alleen bij een 3-1-voorsprong liet Nederland even enkele flitsen zien. “Onvoorstelbaar dat dit land met deze ploeg wereldkampioen kan worden terwijl dat Johan Cruijff en de gouden generatie van de jaren zeventig nooit lukte”, verbaast zich een verslaggever van de Britse ITV-televisie.

Ga dat maar eens in Holland vertellen. Je wordt meteen gestenigd. Hoewel: wild reageren de Nederlandse media nu niet echt op deze zege.

WOENSDAG 7 JULI

Met de dag bereidt Zuid-Afrika zich meer en meer voor op het leven van iedere dag. In een residentiële badplaats buiten Kaapstad, Camps Bay, zien we vijftig blanke jongens voetballen. Heeft het WK dan toch iets losgemaakt? Nee, wacht even, het is nog vroeg in de ochtend, ze doen aan rugby. Zo kennen we Zuid-Afrika weer. Rugby is en blijft een exclusief domein voor blanken, voetbal is een sport voor zwarten. Alleen tijdens het WK is er even sprake van een samensmelting.

In de late namiddag terug naar de luchthaven van Kaapstad voor een vlucht naar Johannesburg. Voor de townships die echt bezaaid liggen langs de snelweg tussen het centrum en de luchthaven spelen opvallend veel jongetjes voetbal.

De vlucht naar Johannesburg is twee en een half uur verlaat. Dat heeft te maken met een extreem grote bedrijvigheid in Durban waar Spanje tegen Duitsland speelt en waar vele supporters niet te-rechtkunnen op een overvolle luchthaven. We merken er niets van. Gauw nog even een paar kranten ingekeken en ja, daar duikt hij weer op, Franz Beckenbauer. Hoe het komt dat de Duitse ploeg zo goed speelt, wil iemand weten. En der Franz antwoordt: “Ik weet het niet. Vraag het aan Joachim Löw. Maar die weet het ook niet.” Ja, altijd te vinden voor een Witz, Beckenbauer van wie wordt gezegd dat hij nog altijd bij de vrouw woont waarmee hij vier jaar geleden in het huwelijk trad.

’s Avonds gaan de Duitsers ten onder tegen Spanje. De fut was uit de ploeg. Zag ook Franz Beckenbauer.

DONDERDAG 8 JULI

Hoe een WK het zelfvertrouwen op-krikt. Michael Ballack heeft kennelijk de uitschakeling afgewacht om te laten weten dat hij na het helen van zijn blessure de aanvoerdersband terug wil. Maar daar heeft de huidige kapitein Philipp Lahm geen oren naar. Het voedt alleen maar de verhalen dat de jonge generatie is uitgekeken op de te dominante en arrogante Ballack. “Als Ballack in vorm is mag hij wel meedoen”, zegt Lahm maar schudt meteen het wierookvak over de jonge Sami Khedira. En natuurlijk over zijn ploegmaat Bastian Schweinsteiger, een openbaring op de positie van verdedigende middenvelder.

Iedereen kan leven met de Duitse eliminatie. Ook de vlijmscherpe ARD-analyticus Günter Netzer die op dit WK na dertien jaar een punt zet achter zijn bedrijvigheid: “Of ik verrast ben door het spel van Duitsland? Nee, ik ben gewoon verrukt.” Zo kennen we Netzer niet. En hoe het komt dat spelers als Miroslav Klose en Lukas Podolski na een mislukt seizoen in hun club nu zo hebben geschitterd? “Dat ligt aan hun omgeving. Dat is de grote sterkte van Löw: dat hij een klimaat kan scheppen waarin iedereen zich goed voelt.” Dat kan tellen als sneer naar de clubtrainers.

Voor de laatste vijf dagen van het WK hebben we ons genesteld in Mohlware Lodge, op 15 kilometer van Johannesburg. Een oord van rust en bezinning. Vanuit het restaurant zie je in de verte herten lopen. Maar veel tijd om te genieten, is er niet. Hoewel, ’s avonds toch even naar Montecasino, een Italiaans dorp gebouwd in Johannesburg. Het wemelt er van winkels en restaurants. De sfeer is bijzonder. Jonge meisjes huppelen op en neer, de ene al wat kortgerokter dan de andere. Er moet ergens ook een discotheek zijn. Een casino vormt het epicentrum. Daar gokken haast evenveel zwarten als blanken.

VRIJDAG 9 JULI

Dit wordt een dag van arbeid. Een hele dag tikken in de ruime perszaal van Soccer City. Het is er tropisch warm. Toch zit er een Indische journalist met een dikke jas aan en een muts op. En oorkleppen.

’s Avonds de eerste tegenslag: onze auto heeft een lekke band. We staan op de pers-parking en bellen de depannagedienst. Het is half zeven, er wacht een lange avond. Denken we. Plots arriveren er vijf bussen op de persparking. Met in totaal meer dan 200 politieagenten. We voelen ons veiliger dan ooit te voren. Boven ons cirkelt er ook nog eens een helikopter en duiken er ook drie gevechtsvliegtuigen op. Ze maken een oorverdovend lawaai. Bescherming vanuit de lucht en van de grond, waar hebben we dat aan verdiend? Het blijkt om een repetitie te gaan voor de slotceremonie, twee dagen later.

In minder dan een halfuur heeft de depannagedienst iemand gestuurd. Niet alles in Zuid-Afrika gaat langzaam.

ZATERDAG 10 JULI

Marc Meire, de Belgische burgerlijk ingenieur die mee instond voor de bouw van Soccer City, wil ons Soweto laten zien. Het grootste township van Zuid-Afrika, in de tijden van de apartheid een haast afgesloten getto. Hier wonen bijna één miljoen mensen. Maar de wijk is gemoderniseerd. De zwarte middenklasse die na de afschaffing van de apartheid eerst in blanke wijken ging wonen, keerde terug naar Soweto. Ze voelden zich te veel opgesloten in kwartieren waar de mensen zich verschuilen achter beveiligde hekkens. Dus kwamen ze snel terug naar Soweto waar ze nieuwe huizen lieten bouwen en ze meer vrijheid voelen. Onder meer in de straat waar Nelson Mandela en Desmond Tutu wonen. Er is daar opvallend veel politie aanwezig. “Straks komt Sepp Blatter naar het huis van Winnie Mandela, dat staat een stuk verderop”, zegt een agent. Dat maakt veel duidelijk.

We passeren een sportzaal waar Nelson Mandela ooit bokslessen kreeg. En vervolgens zijn er daar toch weer, de onvermijdelijke shacks – huisjes opgetrokken uit golfplaten – als schrijnende contrasten voor een wijk die een nieuwe identiteit probeert te krijgen. Zo staat er in Soweto een moderne campus van de universiteit van Johannesburg en is er ook het grootste ziekenhuis van de wereld gevestigd. Amerikaanse artsen kwamen er zich voor de oorlog in Irak specialiseren in het verzorgen van schotwonden. Het WK ligt hier veraf, ook al is het in vogelvlucht amper vijf kilometer naar Soccer City. Een jongetje komt vijf rand vragen, omgerekend iets meer dan een halve euro. “Niets geven”, zegt Marc Meire. “Ze kopen er lijm mee, liever snuiven dan eten. Hoe meer je geeft, hoe meer je ze in de ellende duwt.”

ZONDAG 11 JULI

Jaren is ernaar uitgekeken. Veel discussies, veel polemieken die uiteindelijk allemaal overbodig bleken. En nu valt het doek over het WK, het project van twaalf miljard euro. Rond middernacht worden de lichten in Soccer City gedoofd. Het is over en uit. De indrukwekkend mooie tempel wordt pas op 23 augustus weer gebruikt. Voor een rugbywedstrijd tussen Zuid-Afrika en Nieuw-Zeeland. Met de perszitjes die tegen dan zijn verdwenen, biedt het stadion dan plaats aan 90.000 mensen. Het zullen allemaal blanken zijn.

Nu, op de laatste dag van het WK, is melancholie en weemoed troef. Alle vrijwilligers die werden ingezet ontwaken uit een droom. Ze weten dat ze iets unieks hebben meegemaakt.

In de perszaal wordt nog tot diep in de nacht gewerkt. De meisjes die instonden voor de afhandeling van de persaccreditaties en je elke ochtend opgewekt begroetten (‘Good Morning Media’) staren wezen-loos voor zich uit. Ook zij worden overvallen door een gevoel van tristesse.

Rond één uur ’s nachts zetten ook wij er een punt achter. We stappen naar onze auto. Voor de laatste rit naar het hotel, voor de laatste nacht in Zuid-Afrika. Een paar honderden mensen lopen nog rond Soccer City. Alsof ze geen afscheid kunnen nemen. In de verte weerklinkt het geluid van een vuvuzela.

door jacques sys

Wie kruisen we daar tussen de pinguins? Tiens, het is… Mick Jagger.

Vijftig blanke jongens zijn aan het voetballen. Nee, toch niet, ze doen aan rugby.