Waarom de onverwachte troonsafstand van Sepp Blatter niet volstaat om het imago van de FIFA op te poetsen. Of hoe het grote geld het wereldvoetbal grondig heeft veranderd.

Hét moment waarop het grote geld in het voetbal binnendrong, ligt in de eerste helft van de jaren zeventig. Het waren de profvoetballers van de generatie die deelnam aan het WK 1974 die voetbal niet langer enkel als een spel op een veld bekeken, maar ook de zakelijke kant ontdekten. Het Duitse team dreigde voor het WK in eigen land al met een staking, omdat de bond weigerde hen een riante winstpremie te betalen.

Plots werden topspelers Johan Cruijff en Franz Beckenbauer popsterren, die met de internationale jetset optrokken, goeie sponsordeals afsloten en reclame maakten voor snoep, benzinestations en boeken. Tijdens het WK’74 verdiende Beckenbauer 1,5 miljoen mark (750.000 euro, toen al veel geld) met extrasportieve zaken, en kwam de helft van de FIFA- inkomsten voort uit radio-en-tv-gelden, reclame en merchandising.

Uiteindelijk leverde het WK’74 de FIFA een winst van 25 miljoen euro op, dubbel zoveel als vier jaar tevoren in Mexico. Het WK’82 was het eerste waarbij de rechten exclusief aan sponsors werden verkocht. Vanaf dan stegen de inkomsten van de FIFA snel. De drie WK’s in de jaren negentig samen waren qua sponsoring en tv-rechten goed voor 220 miljoen euro.

Vandaag is de generatie profvoetballers uit de jaren zeventig zelf aan de macht in clubs en federaties en zijn Bayern, Real en Barcelona, ooit gewone voetbalclubs, uitgegroeid tot gigantische bedrijven. In die evolutie zijn er momenten geweest waarop duidelijk werd dat die groei de top van het wereldvoetbal tot een gigantische schatkamer maakte, waar naar hartenlust in gegraaid kon worden. Dat bleek voor het eerst uit het verhaal rond sportrechtenfirma ISL, dat uitgroeide tot een van de grootste schandalen in de coulissen van het wereldvoetbal. Tenminste: tot vorige week.

Het Zwitserse ISL, in 1982 door de toenmalige Adidasbaas Horst Dassler gesticht, kocht de marketingrechten van sportfederaties en verkocht ze verder aan sponsors, tv-zenders en andere bedrijven. Al voor het WK’86 kreeg ISL van de FIFA wereldwijd de rechten op de totale marketingmachine voor het toernooi.

Tot het in 2001 verdween, betaalde ISL in totaal 160 miljoen Zwitserse franken smeergeld. Wie dat allemaal in zijn zakken stak, is niet duidelijk. Van twee derde van dat geld ontbreekt elk spoor.

Koninkrijk

De naam Sepp Blatter staat niet op de lijst van personen die smeergeld kregen, maar hij was wel op de hoogte. Zulke provisies waren voorheen in Zwitserland volkomen legaal, klinkt het. Ze konden zelfs van de belastingen afgetrokken worden. De ISL-zaak bracht de FIFA voor het eerst in opspraak, maar ver geraakten de onderzoekers niet. Wat zou Blatter, begeleid door de beste juristen, hartelijk ontvangen door koningen en presidenten, zich eigenlijk zorgen maken in zijn koninkrijk van het wereldvoetbal?

Zijn weg naar de absolute alleenheerschappij werd geplaveid door Blatters voorganger, Jean-Marie Faustin Godefroid (afgekort João) de Havelange, de zoon van een naar Brazilië uitgeweken Luikse industrieel. Twee decennia lang was Havelange samen met toenmalig IOC-baas Antonio Samaranch de machtigste man in de sportwereld. De grootindustrieel uit Brazilië, die zelf als atleet aan twee Olympische Spelen deelnam, bouwde de FIFA om van een sportbond tot een sportbedrijf.

In 1974 was hij de eerste niet-Europeaan die tot voorzitter verkozen werd. Ook hij zegevierde dankzij de stemmen van de voetbalontwikkelingslanden. De puissant rijke Havelange had zijn verkiezingsprogramma zelf gesponsord en was de wereld rondgereisd. Daarom ook breidde hij het aantal WK-deelnemers eerst uit van 16 naar 24 en vanaf 1998 naar 32. In 1996 won de FIFA via hem de jackpot, toen hij de tv-rechten voor 2,8 miljard Zwitserse franken tot 2006 verkocht aan mediamagnaat Leo Kirch. De meeropbrengst verdeelde hij onder de lidstaten van de FIFA. In 1990 zei hij al dat het voetbal een reusachtige industrie was geworden, die met een goed management bestuurd moest worden. In elk geval ontving hij net als zijn toenmalige schoonzoon Ricardo Teixeira geld van ISL. Voor beiden samen ging het om ruim 20 miljoen euro.

Toen zijn ambtstermijn ten einde liep, rolde hij in 1998 de rode loper uit voor Blatter, de allereerste FIFA-baas voor wie het voorzitterschap een bezoldigde job werd. Blatter mocht van zijn vader geen profcontract tekenen bij Lausanne Sport en werd na pr-jobs voor uurwerkmaker Longines door Adidasbaas Horst Dassler aanbevolen bij de FIFA, waar Havelange hem in 1981 benoemde tot secretaris- generaal. Het was Havelanges uitdrukkelijke wens dat het WK 2006 aan Zuid-Afrika toegekend zou worden.

Alleen ging dat plan niet door. Bij de beslissende stemming op 6 juli 2000 in Zürich haalde Duitsland het namelijk nipt met twaalf stemmen tegen elf.

Tijdens de zitting verliet Charles Dempsey om nog altijd onbekende redenen de zaal. De vertegenwoordiger van Nieuw-Zeeland had vanwege de voetbalfederatie van Oceanië de vraag gekregen om voor Zuid-Afrika te stemmen. Met zijn stem erbij was de stand gelijk geëindigd. In dat geval had de stem van de FIFA-voorzitter dubbel gewicht gehad. En Sepp Blatter had allang aangekondigd dat hij voor Zuid-Afrika zou gaan.

Geldmachine

Sindsdien komen verhalen naar buiten over normvervaging, grote en kleine corruptie. Hoe Mohamed Bin Hamman, ooit Blatters vertrouwensman, tussen 2002 en 2011 voorzitter van de Aziatische voetbalfederatie, een dankmail kreeg van de voorzitster van de Liberiaanse federatie die van hem 10.000 dollar ontvangen had. Niet iedereen kreeg wat hij wou. De bondsvoorzitter van Sao Tomé vroeg om 200.000 euro op zijn privérekening te storten. Toen hij slechts 44.000 euro ontving, met de mededeling dat er echt niet meer in zat, antwoordde de man: “Okay, thank you.”

Alleen al in Afrika deelde Bin Hamman samen 5 miljoen dollar uit, omgerekend 4,5 miljoen euro. Hij zou ook 1,5 miljoen euro betaald hebben aan stemgerechtigden uit Azië, tot hij in juli 2011 wegens corruptie afgezet werd. Niet dat het WK-comité van Qatar daar wakker van lag. Het deelde mee dat Bin Hamman in de wervingscampagne geen rol had gespeeld.

De voorbije vier jaar draaide de FIFA, goed voor 209 leden (de UNO heeft er maar 193) een omzet van 5 miljard euro. Dat is liefst 1,3 miljard euro meer dan in de WK-cyclus daarvoor. Van die som waren tv-rechten goed voor 2,2 miljard, terwijl sponsoren 1,4 miljard inbrachten. Toen Blatter in 1998 voorzitter werd, had de FIFA 3 miljoen dollar (2,6 miljoen euro) op de rekening staan, in 2014 was dat al aangedikt tot 1,3 miljard euro.

Corruptie-experts weten dat wanneer een klein, gesloten circuit plots veel geld krijgt, corruptie goed gedijt en, net zoals bij de maffia, georganiseerde criminaliteit om de hoek loert. De drug die de voetbalhandelaars verkopen heet: voetbal.

COPYRIGHT: DER SPIEGEL – BEWERKING: GEERT FOUTRÉ

Wanneer een klein, gesloten circuit plots veel geld krijgt, loert corruptie om de hoek.