Een goede atleet heeft een krachtig lichaam nodig, maar ook een sterk hoofd. Heel wat getalenteerde sporters gingen al kopje onder omdat ze mentaal niet sterk genoeg waren. Psychologische voorbereiding is essentieel om te presteren, zeker op een evenement als de Spelen.
Jarenlang verwaarloosden atleten het psychologische aspect van de sport, geobsedeerd als ze waren door fysieke en sportieve prestaties. Om een topper te worden, heb je echter ook een goed hoofd nodig. Sommigen leren dit door scha en schande, anderen begrepen het al veel eerder. ‘De mentale voorbereiding is even belangrijk als bijvoorbeeld voeding of een specifieke fysieke voorbereiding’, zegt professor Philippe Godin, sportpsycholoog en oprichter van het departement Sportpsychologie aan de universiteit van Louvain-la-Neuve. ‘Ik vergelijk het vaak met een stereo-installatie. Je hebt een versterker, luidsprekers en een lezer. Als één van de elementen defect is, zal het geluid slecht zijn. Dat is hetzelfde in de sport.’
Steeds meer atleten hebben ingezien hoe belangrijk dit onderdeel is. Tijdens de Olympische Spelen van Rio gaf 66 procent aan dat ze aan een vorm van mentale voorbereiding gedaan hadden, tegenover 52 procent vier jaar eerder. Atleten voelen het hiaat en zijn ermee bezig, maar het probleem zit dieper. ‘De meerderheid van de bevolking denkt bij ‘psychologie’ nog altijd aan gekken, en zieken. Dit is niet de realiteit. Psychologie houdt zich bezig met het normale individu dat in een abnormale situatie wordt geplaatst. En op hoog niveau sporten is niet normaal,’ benadrukt Godin.
Ook in België heeft deze opvatting lang standgehouden, waardoor men laat op de trein van de sportpsychologie gesprongen is. We liggen ver achter op andere landen. ‘De Scandinavische landen en Engeland liggen duidelijk voor. Onze achterstand is groot, en het is een enorme taak om die in te halen. Ik ben hier al veertig jaar mee bezig en we gaan langzaam vooruit, maar als we kijken naar wat er nog zou moeten gebeuren, bevinden we ons nog in de prehistorie’, zegt Godin.
Mentale training is belangrijk, zowel voor als na de wedstrijd. De nasleep is vaak moeilijker door de – positieve of negatieve – emoties die door het resultaat worden opgewekt. Sommigen denken misschien dat het psychologische werk stopt wanneer het resultaat positief is, maar de wedstrijden volgen elkaar op en dan is het belangrijk om klaar te zijn. ‘Dit geldt evenzeer tijdens de wedstrijd. Een tennisser die eerst ruim voor staat en vervolgens verliest, is niet in staat geweest om de positieve emoties van een mogelijke overwinning te beheersen’, zegt Philippe Godin.
Presteren in lege stadions
Belgische atleten die in Tokio een goed resultaat neerzetten, hebben zich ongetwijfeld mentaal voorbereid. Zeker voor een evenement van deze omvang, dat slechts één keer om de vier jaar plaatsvindt. Het jaar uitstel heeft de zaken er niet eenvoudiger op gemaakt. ‘Het uitstel kan ernstige negatieve gevolgen hebben, vooral voor atleten die hun kansen om het goed te doen, zagen slinken. Het gebrek aan perspectief tijdens de crisis moet ook een impact hebben gehad. De atleet die het best om kon gaan met die frustratie, zal zijn of haar kansen vergroten’, denkt Philippe Godin.
De afwezigheid van buitenlandse supporters, of misschien zelfs van supporters tout court, maakt ook een verschil. Het zal een andere ervaring zijn. Sommige atleten zijn allicht gevoeliger voor wedstrijden achter gesloten deuren, in positieve of in negatieve zin. ‘Ik zou atleten aanraden om visualisatie te gebruiken om te presteren in lege stadions, met of zonder kunstmatig geluid’, aldus Godin.
Niet alle atleten ervaren de druk van een grote competitie als de Spelen op dezelfde manier. Philippe Godin: ‘Druk is een objectief feit, maar wat telt, is de subjectieve interpretatie die de persoon er op dat moment aan geeft. Dat kan ook variëren in de tijd. Iets wat je nu leuk vindt, past later misschien niet meer bij je.’ Jonge atleten die in Tokio voor het eerst naar de Spelen gaan, zetten een stap in het onbekende en zullen hun emoties nog meer moeten beheersen.
Wat de omstandigheden ook zullen zijn in Tokio, de atleten moeten zich voorbereiden op een complexe situatie. Door de steeds veranderende situatie van de afgelopen maanden kunnen ze de context in ieder geval al beter begrijpen. Eén ding is zeker: wie de top wil bereiken, moet er fysiek en technisch, maar zeker ook mentaal klaar voor zijn.
Op tijd beginnen
De mentale voorbereiding begint niet aan de vooravond van een grote wedstrijd. Idealiter begint ze zo vroeg mogelijk, wanneer de atleet begint met topsport. ‘Om correct te kunnen werken, moet de psycholoog tijd doorbrengen met de atleet, om te weten wat hij doet, wat hij niet doet, waar hij aan denkt, hoe zijn omgeving is, enzovoort. Zoiets lukt niet in een maand’, aldus sportpsycholoog Philippe Godin.
Het is dan ook zo goed als zinloos om pas enkele weken voor de start van de Spelen te beginnen met je mentale voorbereiding. Godin: ‘Een gesprek kan leerrijk zijn, maar is niet duurzaam. Om efficiënter te kunnen functioneren, moet de atleet bepaalde hulpmiddelen leren gebruiken, en zijn gedachten kunnen controleren.’
Hulpmiddelen zoals visualisatie of ademhalingstechnieken kan je niet in zes maanden tijd beheersen. Atleten die dit deel van hun voorbereiding verwaarlozen, komen mogelijk in de problemen bij de grootste uitdaging van hun sportieve carrière. Aan de andere kant hebben degenen die beter voorbereid zijn een aanzienlijke voorsprong.
