Brazilië is geweest. Vanaf volgende week staat het vizier van de Rode Duivels op het EK 2016 in Frankrijk. De lat ligt hoog: beter doen dan op het WK. De vraag nu is: zijn de voorwaarden nog aanwezig om die ambitie waar te maken? Of is het Marc Wilmotseffect uitgewerkt?

Marc Wilmots (45) beëindigde zijn spelerscarrière in 2003. Hij deed dat bij Schalke 04, waarmee hij een Duitse beker en de UEFA Cup won. Op die laatste finale steunt zijn huidige faam nog altijd in grote mate. Wilmots, 28 jaar toen, maakte het enige doelpunt in het met 1-0 gewonnen heenduel tegen Inter Milaan en trapte in de return de beslissende strafschop koelbloedig voorbij de Italiaanse doelman. Een held was geboren, een bijnaam ook: Das Kampfschwein.

Over die zes jaar in Duitse loondienst raakte Wilmots maar niet uitgepraat in Brazilië. Wat hij de Belgische media verweet – dat ze het roemrijke WK-verleden uit 1986 maar bleven oprakelen – leek hem niet te storen als het over zijn eigen spelersverleden ging. Volgers van de Rode Duivels in Brazilië werkte het op de zenuwen, de internationale pers smulde ervan. Zeker in Duitsland geniet Wilmots nog altijd een heldenstatus: geen land waaruit zo veel interviewaanvragen komen voor de Belgische bondscoach als dat van de nieuwe wereldkampioen.

Niet alleen interviewaanvragen trouwens. Toen hij zijn contract met de KBVB tot 2018 verlengde, twitterde Wilmots het nieuws hoogstpersoonlijk de wereld in. Het was 15 april 2014 en wegens de paasvakantie was zowel persvoorlichter Stefan Van Loock als communicatiedirecteur Bob Madou afwezig. Groot nieuws waar de bondscoach zich met een tweet van afmaakte. Erg bijdetijds, iets waar hij zelf best trots om was, maar vanwaar toch die haast? Het antwoord lag in Duitsland: Wilmots onderhandelde met Bayer Leverkusen en dat had hem een ultimatum gesteld. Wachten op Van Loock en Madou om het akkoord op een persconferentie luister bij te zetten, was daarom geen optie.

Doof voor kritiek

Zijn fixatie op zijn spelersverleden lijkt langzamerhand de achilleshiel van Wilmots te worden. Op jonge helden die anno 2014 hun brood verdienen bij grotere clubs dan Schalke 04 maakt het nog weinig indruk. In Brazilië rees in toenemende mate twijfel bij zijn vermogen om deze talentrijke lichting naar een nog hoger niveau te tillen. Met een plaats in de kwartfinales deed België het prima, maar achter het cijfermatige succes stonden het teleurstellende voetbal en het knagende gevoel dat er meer had ingezeten.

Bij Wilmots was echter alleen tevredenheid hoorbaar. In hun gezamenlijke afsluitende persconferentie op Braziliaanse bodem kreeg hij noch aanvoerder Vincent Kompany – die met Wilmots dezelfde bevoorrechte relatie onderhoudt als de huidige bondscoach in 2002 met Robert Waseige, wat toen ook menig ploegmaat irriteerde – een woord van zelfkritiek over de lippen. Twee weken geleden herhaalde Wilmots in zijn eerste post-WK-interview dat hij niets zou veranderen aan zijn aanpak mocht het allemaal te herdoen zijn. Tussendoor had een snel geprikkelde Vital Borkelmans het in Studio Samba, het WK-programma van TV Limburg, over een perfecte voorbereiding en dito toernooi. Als verklaring voor de uitschakeling tegen Argentinië kwam de assistent-bondscoach niet verder dan het spelbederf waaraan Messi en co zich volgens hem met behulp van de scheidsrechter hadden bezondigd. “Anders had ik het nog wel eens willen zien.”

Namens de KBVB prees CEO Steven Martens Wilmots in het VRT-programma Terzake voor zijn sterke leiderschap. Hij had het over de “fantastische manier” waarop de staf met de spelers was omgegaan en benadrukte dat de voetbalbond met de contractverlenging van Wilmots en zijn assistenten voor duurzaamheid en stabiliteit rond het team had gekozen. En de kritiek? “Die laten we over ons heen gaan”, aldus de onverstoorbare CEO. Martens verkeek daarmee de kans om de lat sportief hoger te leggen, wat hij wel deed met de Duiveluitdagingen. Daaraan zal een nieuwe dimensie worden gegeven, kondigde hij aan. Het beeld dat die avond in Terzake ontstond, was dat van een bond die nog meer uit zijn supporters denkt te kunnen halen dan uit zijn voetballers. Twee dagen eerder, bij het vertrek uit Brazilië, had de KBVB de fans op het thuisfront al laten weten dat niemand de spelers te zien zou krijgen. De fans voelden zich bekocht.

Wilmots verdedigde zich twee weken geleden door te zeggen dat er pas vanaf een eventuele halve finale iets voor de supporters in België was gepland. Dat klopt niet: scenario’s lagen klaar vanaf een uitschakeling in de kwartfinales. Toch gingen ze de prullenmand in. Niet uit marketingoverwegingen, maar omdat de spelers het zo wilden. Uit overleg vóór de wedstrijd tegen Argentinië was gebleken dat zij een feestelijke ontvangst absoluut niet zagen zitten. Pas vanaf een halve finale beschouwde deze ambitieuze groep haar WK als geslaagd. Eruit gaan tegen de Zuid-Amerikanen stond gelijk aan falen. Toen het daar ook op uitdraaide, kon het sterke spelerssignaal niet worden genegeerd. Elke festiviteit werd afgeblazen. Ook al omdat de KBVB tekenen van politieke recuperatie vanuit Franstalige hoek had opgevangen en daar niet wenste in mee te spelen. Onder druk vanuit de regering-Di Rupo werd uiteindelijk toch besloten een bescheiden publieksmoment te koppelen aan de ontvangst bij de koning. Onder een geïmproviseerd zeil op het Paleizenplein spraken de gezichten van de Rode Duivels boekdelen.

Teren op spelerservaring

Zo onaantastbaar Wilmots zich waant, zo zichtbaar worden stilaan de aanwijzingen voor een tanende status in de kleedkamer. Dat was ooit anders. Toen hij twee jaar geleden na het vertrek van Georges Leekens overnam, gebeurde dat tot grote tevredenheid van de spelers. Wilmots ontpopte zich tot een charismatische coach die de juiste snaar kon raken bij zijn veelal in buitenlandse topcompetities spelende internationals. Hij verstond de kunst zeer relationeel bij hen binnen te komen: hij gaf iedere speler afzonderlijk het gevoel belangrijk te zijn. Door die individuele benadering maakte hij het team sterker. Tegelijk maakte het angstige voetbal van Leekens plaats voor avontuurlijker spel dat paste bij het zelfbewustzijn van deze generatie.

Dat er tijdens het vijf weken durende verblijf in Brazilië geen openlijke wanklank naar buiten kwam, was en is Wilmots’ grote verdienste. Toch was die er, de sluimerende wrevel. Nog tijdens het toernooi begon het collectief barstjes te vertonen. Het is een weerkerende wet in de sport dat resultaten stagneren na een korte vooruitgang die door teamdynamiek is veroorzaakt. Zonder een zich vernieuwend verhaal redt een coach het daarna doorgaans niet. Toppers willen slechts één ding: dat hij hen technisch en tactisch sterker maakt. Wilmots heeft niet al zijn internationals er in Brazilië van kunnen overtuigen daartoe in staat te zijn. Op te weinig momenten in de wedstrijden was zijn hand zichtbaar. Spits voor spits, rechtsbuiten voor rechtsbuiten: zijn wissels waren voorspelbaar en grepen slechts twee keer in op de manier van voetballen: tegen Algerije en Argentinië, toen hij respectievelijk Marouane Fellaini en Daniel Van Buyten in de spits joeg en voor de lange bal koos. Met wisselend succes.

België had het moeilijk in al zijn duels. Deze Rode Duivels presenteren zich als wereldveroveraars, maar hun beste voetbal in Brazilië speelden ze op de counter. Winning goal tegen Algerije, tegen Rusland, tegen Zuid-Korea? Stuk voor stuk in de omschakeling. Het schoentje knelde in balbezit: dan ontbrak het aan ideeën. Zelfs bij de stilstaande fases viel het op, maar daar werd dan ook niet op getraind. “Het brengt je ploeg niet vooruit, daar ben ik zeker van”, zei Wilmots in weerwil van alle statistieken en met dezelfde stelligheid waarmee hij eerder een psycholoog in zijn staf flauwekul had gevonden. Had hij immers niet zelf ooit in Keulen een cursus psychologie gevolgd?

En zo nam de bondscoach zijn toehoorders toch weer mee naar Duitsland, maar dan van voor het Duitse voetbal een decennium geleden een radicale omslag maakte. Sturm und Drang maakte plaats voor techniek en intelligentie, maar voor de Belgische bondscoach lijkt zoals hij destijds bij Schalke 04 trainde nog altijd de norm te zijn. Tactisch werk of standaardsituaties inoefenen hoort daar niet bij. Hij deed het in elk geval niet in Brazilië. Of het zou tijdens die door de FIFA verplichte gesloten oefensessie daags voor elke wedstrijd gebeurd moeten zijn. Minstens alle andere (open) trainingen konden volgens ooggetuigen nog het best als fun-trainingen worden omschreven.

Verveling alom

Toeschouwers verveelden zich, de spelers ook. Tijdens de trainingen en erbuiten. In de omgeving van het Belgische basiskamp nabij Mogi das Cruzes viel niets te beleven. Voor hun veiligheid werd het de spelers verboden een stap in de wereld te zetten. Ook het contact met hun partners werd slechts mondjesmaat toegelaten en al zeker niet in het kamp. Na de memorabele zege tegen de VS waren er al spelers die genoeg hadden van Wilmots’ regeltjes en verboden en naar huis verlangden. Temeer omdat ze zagen hoe de Nederlandse internationals zich wél met hun vrouwen vermaakten op de Copacabana en ondanks dat ook nog eens de halve finales bereikten.

In amper enkele weken tijd deed Louis van Gaal wat Wilmots onmogelijk acht met een nationale ploeg: van scratch een veldbezetting en een systeem in zijn ploeg slijpen én er succes mee boeken. Een vooraf als matig bestempelde Nederlandse selectie steeg boven zichzelf uit en eindigde hoger dan het als outsider getipte België. Dat zette menig Duivel aan het denken.

Wilmots slaagde erin alles autoritair onder controle te houden in Brazilië. Behalve die ene keer – voor het duel tegen Rusland – toen een krant vooraf de juiste basisploeg publiceerde. Een lek uit de kleedkamer waarop de technische staf naar verluidt de vinger kon leggen, wat mogelijk nog een staartje krijgt wanneer volgende week de campagne voor het EK 2016 van start gaat. Wilmots’ allergie voor lekken leidde eerder ook tot de degradatie van perschef Van Loock. Veroorzaakt door het voortijdig bekendraken van de oproeping van Thorgan Hazard en Maxime Lestienne voor de stage in Amerika. De bondscoach verdacht zijn teammanager, moest op zijn stappen terugkeren, vond geen schuldige en zegde dan maar zijn vertrouwen op in Van Loock. Tot ontstentenis van een machteloze sports director Paul Allaerts, die ondanks zijn titel niets heeft te zeggen over Wilmots en de nationale A-ploeg. De bondscoach vroeg en kreeg vervolgens Bob Madou als chaperon in Brazilië. Een vertrouweling uit het tennismilieu van CEO Steven Martens, die hem anderhalf jaar geleden tot business director benoemde. Een promotie die wegens de eentaligheid van de jonge West-Vlaming nog altijd moeilijk ligt in het Franstalige bondskamp. Van Loock trok bij thuiskomst uit Brazilië zijn conclusies en werd vorige week ontslagen door de KBVB.

Botsende ego’s

Zover komt het niet met Lieven Maesschalck. Als de Duivels naar íémand opkijken, dan naar hem. Een wereldtopper van wie ze geloven dat hij met zijn magische handen bijdraagt tot hun succes. Hun vertrouwensfiguur ook. Toen Romelu Lukaku het in Brazilië even had gehad met de bondscoach, was het Maesschalck die de geëmotioneerde aanvaller weer bij zinnen bracht. Uitgerekend met hem kwam Wilmots voor het WK zwaar in aanvaring toen hij besloot osteopaat Frederik Van Burm uit de staf te verwijderen. Een beslissing waar intern veel begrip voor bestond wegens Van Burms storende gedrag. Maesschalck echter, die hem had binnengebracht, pikte dit niet en het scheelde weinig of de bruggen met de bondscoach werden opgeblazen. Twee ego’s zijn het die niet voor elkaar onderdoen, van wie de omgang tijdens het WK ook erg koeltjes was – gevoed door Maesschalcks jaloezie wegens de populariteit van Van Burms vervanger bij de spelers – maar die intussen toch weer tot een verdere samenwerking besloten.

Zo groot het belang van Maesschalck is, zo groot is volgens menig insider ook de noodzaak van een echte veldtrainer om deze technische staf naar een hoger niveau te tillen. Iemand die informatie uit videoanalyses kan vertalen naar gevarieerde oefenstof. Die met het oog op de tegenstander kan trainen. Die spelers geboeid kan houden en het gevoel kan geven dat ze beter worden gemaakt. Met Borkelmans koos Wilmots voor een assistent die net als hij een bijzonder korte trainerscarrière achter de rug had. Die bovendien niet complementair aan hem was. Wilmots echter ziet geen toegevoegde waarde in een extra veldtrainer.

Waardoor we bij het enige nog op te lossen item komen: de contractverlenging van keeperstrainer Erwin Lemmens. Iets wat Steven Martens om onverklaarbare redenen tot nu liet aanslepen. Sinds maandag is de CEO terug uit vakantie en kan alvast een streep onder die speculatie worden getrokken. Morgen maakt Wilmots zijn selectie voor de oefeninterland tegen Australië (donderdag 4 september) en de eerste EK 2016-kwalificatiewedstrijd tegen Israël (dinsdag 9 september) bekend. Met Maesschalck, met (waarschijnlijk) Lemmens, maar zonder veldtrainer.

DOOR JAN HAUSPIE – BEELDEN BELGAIMAGE

Na de zege tegen de VS waren er al spelers die genoeg hadden van Wilmots’ regeltjes en verboden en naar huis verlangden.

Zo groot het belang van Lieven Maesschalck is, zo groot ook is volgens menig insider de noodzaak van een echte veldtrainer.

“Als de spelers denken dat ze beter af zijn met een andere trainer, zeg ik: doe maar.” Marc Wilmots

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content