Toenmalig president Luiz Inacio Lula da Silva huilde van geluk en heel Brazilië ging uit de bol toen het in 2007 de wereldbeker kreeg toegewezen. Het WK 2014 in een land dat leeft op het ritme van carnaval, samba en ‘futebol’ zou een ongekend feest worden. De voorbije weken leerden echter dat Brazilië niet alleen voetbal is.

Voetbal is religie in Brazilië, maar er zijn in dit immense land nog belangrijker zaken. Veel waarnemers waren totaal verrast door de massale betogingen tijdens de Confederations Cup tegen de regering en indirect ook tegen het voetbal en de Wereldbeker.

In Europa bestaat een heel romantisch maar totaal fout beeld van het Braziliaanse voetbal. In 2012 bedroeg het gemiddelde toeschouwersaantal in de Serie A van de Campeonato Brasileiro 13.196, een terugval met 13,6 procent. De Japanse J-League en de Amerikaanse MLS halen betere scores.

Dure ticketprijzen en hooliganisme, vergelijkbaar met Engeland in de jaren 70 en 80, zijn de belangrijkste oorzaken van de matige belangstelling. Sinds 1988 vielen er meer dan 150 doden in schermutselingen tussen supportersclans. Een derde reden is dat de Braziliaanse voetbalfan afhaakt als zijn ploeg het niet goed doet. Hij (vrouwen blijven bij clubwedstrijden thuis vanwege het geweld) wil dat zijn ploeg wint. De jogo bonito (het mooie voetbal) is een sprookje dat wij op het oude continent koesteren.

Winnen is mooi, maar zoals iedere mens op aarde wil de Braziliaan een beter leven. De komst van het voetbalcircus bleek de ideale aanleiding om de grieven kenbaar te maken. President Dilma Rousseff deed de voorbije dagen tal van toegevingen aan de manifestanten. De prijs van de tickets voor het openbaar vervoer – waarmee alles begon – werd teruggeschroefd, de olieopbrengsten gaan naar onderwijs en gezondheidszorg en voor het eerst in 25 jaar kreeg een corrupte politicus een gevangenisstraf opgelegd.

Het protest nam in de tweede week van de Confederations Cup af, maar er is niet veel nodig om de grote massa opnieuw op de been te krijgen. Met nationale verkiezingen nauwelijks drie maanden na de finale van het WK heeft Rousseff weinig keuzes.

Niet alleen haar imago maar ook dat van de FIFA liep de voorbije twee weken enkele flinke deuken op. Niemand begreep dan ook dat voorzitter Sepp Blatter op de afsluitende persconferentie beweerde dat “het voetbal en de FIFA sterker zijn geworden” in de afgelopen weken. Hij verwees daarbij naar een opiniepeiling in opdracht van het magazine Epoca waaruit bleek dat 71 procent van de Brazilianen achter de komst van het WK blijft staan.

Witte olifanten

De FIFA maakte zich al voor het begin van het straatprotest zorgen over de organisatie van het komende WK. In de wandelgangen van het Copacabana Palace, de voorbije dagen het hoofdkwartier van de wereldvoetbalbond, was zowaar heimwee naar Zuid-Afrika te horen.

Brazilië weet eigenlijk al sinds maart 2003 dat het het WK 2014 mag organiseren. CONMEBOL, de Zuid-Amerikaanse voetbalbond, maakte immers bekend dat het continent slechts één kandidaat had. Nooit voordien kreeg een land zo veel tijd om zich op het vierjaarlijkse voetbalevenement voor te bereiden, maar langetermijnplanning is niet de grootste kwaliteit van de Brazilianen.

‘Jeitinho’, het op z’n Braziliaans doen en op het allerlaatste moment in gang schieten. Uiteindelijk komt alles wel goed, maar de verf zal in sommige stadions nog nat zijn als de gasten arriveren en de kostprijs zal behoorlijk hoger uitvallen dan voorzien.

The Economist berekende dat de bouw van zeven nieuwe stadions en de renovatie van vijf andere voetbaltempels 2,6 miljard euro zal kosten. Dat is drie keer zo veel als wat Zuid-Afrika uitgaf aan de bouw van tien stadions voor het WK 2010. Minister van Sport Aldo Rebelo onderstreepte dat dit slechts één procent is van het totale budget voor gezondheidszorg, maar daar heeft de Braziliaan terecht geen boodschap aan.

De nieuwe generatie pikt de huidige gang van zaken niet meer. Doorn in het oog van de honderdduizenden manifestanten zijn de ‘witte olifanten’ die na het WK overblijven. Stadions die na 2014 bijna niet meer zullen worden gebruikt. Dat zal zeker het geval zijn voor de arena’s in Cuiba en Manaus, diep in het Amazonegebied, en mogelijk ook voor Natal en hoofdstad Brasilia. Onbegrijpelijk dat de FIFA na Japan-Zuid Korea (2002) en Zuid-Afrika (2010) blijft toelaten dat er gevoetbald wordt in stadions zonder toekomst.

Het totale prijskaartje van het WK bedraagt volgens het Braziliaanse Audit Bureau 13,28 miljard reaal (4,6 miljard euro), dat is vijftien procent meer dan de oorspronkelijke raming van 11,58 miljard reaal. Waarschijnlijk zal het finale kostenplaatje nog flink hoger uitvallen en van een ‘WK-erfenis’ is nog weinig te merken.

Brazilië zou dankzij het WK 2014 en de Olympische Spelen 2016 een grote sprong voorwaarts maken, maar één jaar voor de openingsmatch in São Paulo liggen de wegen er dramatisch bij en zijn de luchthavens de achillespees van het transportsysteem. Ondanks een investering van de overheid van 1,2 miljard euro staat geen enkele luchthaven in de lijst van de honderd beste luchthavens in de wereld. Het zijn dan ook nauwelijks meer dan veredelde busstations. Brazilië heeft de zesde economie van de wereld, maar de infrastructuur van een ontwikkelingsland.

Jérôme Valcke, secretaris-generaal van de FIFA en het echte hoofd van de WK-organisatie, kent de problematiek maar al te goed. Hij haalde zich de voorbije jaren geregeld de woede van de Brazilianen op de hals door hen aan te manen voortgang te maken. De betogers zijn van oordeel dat Blatter en co niet geïnteresseerd zijn in de plaatselijke bevolking en volgend jaar alleen met een zo groot mogelijke buit naar Zürich willen terugkeren. De FIFA rekent op een winst van 1,7 miljard euro.

De FIFA kijkt met gemengde gevoelens op het tornooi terug. “De Confederations Cup is op sportief vlak een buitengewoon succes”, opent Valcke met positief nieuws op de hoogste verdieping van het Sofitel op Copacabana. “De meeste wedstrijden zouden niet misstaan hebben op een WK. De belangstelling was enorm en de sfeer in de stadions uniek. Meer dan 60.000 toeschouwers voor Spanje tegen Tahiti, dat tien goals slikte, is gewoon onwaarschijnlijk. Het was de bevestiging van het beeld dat wij hebben van de passie voor voetbal van de Brazilianen.

“Deze Confederations Cup was een veel groter succes dan die van 2009 in Zuid-Afrika”, aldus de Fransman. “Toen was er bij de plaatselijke bevolking weinig interesse voor het tornooi. We kunnen als FIFA echter niet blind zijn voor het beeld van de massale manifestaties tijdens het evenement.”

Het straatprotest heeft de voetbalfamilie in de verdediging gedrongen. “Overal in de wereld worden grote sportmanifestaties gebruikt om ongenoegen te uiten, omdat er op dat moment een veel grotere media-aandacht bestaat”, weet Valcke. “Ik wil echter een onderscheid maken tussen het vredelievende protest van mensen die legitieme eisen stellen en de ‘casseurs’ die ook hier aan het werk waren. Mensen die alleen uit zijn op vernielingen en gewelddadige confrontaties met de politie en voor choquerende beelden zorgen die de wereld rondgaan in items van twee minuten in de journaals.

“Wij komen allebei van een continent waar straatprotest normaal is en deel uitmaakt van ons dagelijks leven. Zeker in Frankrijk”, lacht hij. “De straat is de plaats waar men zich uit als men ontevreden is. Ik kan de betogers begrijpen. Beter onderwijs, betere gezondheidszorg en beter openbaar vervoer zijn terechte verzuchtingen in een land in ontwikkeling. Ik denk dat het noodzakelijk is dat de regering uitlegt wat ze doet.”

Geen BlackBerry

Volgens Sepp Blatter mag het voetbal niet gebruikt worden voor sociaal protest. “Het voetbal verenigt mensen in het stadion, maar verenigt helaas ook mensen op straat”, stelde hij. Die helaas is er te veel aan.

“Ik zie de FIFA niet als een slachtoffer maar als een katalysator”, oppert Valcke. “De FIFA zou slachtoffer geweest zijn als we gegijzeld waren geworden door de manifestaties en de Confederations Cup hadden moeten afblazen of wedstrijden schrappen.

“De FIFA is een gemakkelijk doelwit, terwijl er een vals gevecht wordt gevoerd. Het is te simpel om te zeggen dat een WK organiseren investeringen vergt die ten koste gaan van onderwijs, openbaar vervoer of gezondheidszorg. Er gaat in Brazilië helemaal geen geld van de nationale overheid naar stadions. Een aantal arena’s zijn privé-eigendom en voor de andere werd een lening toegekend aan de verschillende staten. Dat geld moet worden terugbetaald.

“De investeringen die verbonden zijn aan de organisatie van het WK zijn uitgaven die belangrijk zijn voor de toekomst van het land. Wij vragen in functie van 2014 om het niveau van wegen, telecommunicatie en ziekenhuizen te verbeteren. Dit is noodzakelijk om het land te ontwikkelen en is slechts een onderdeel van het programma dat voor de komende tien jaar is uitgestippeld. Men verwijt ons geld van het land te ‘stelen’ dat nuttiger zou kunnen worden gebruikt, maar wat wij vragen is juist nuttig voor het land.”

Vier jaar geleden betwijfelde de wereldpers of Zuid-Afrika in staat was een WK te organiseren. Eén jaar voor het WK valt de vergelijking met Zuid-Afrika echter negatief uit voor de Zuid-Amerikanen. “Zuid-Afrika en Brazilië zijn erg vergelijkbare landen”, meent Valcke. “In allebei waren er communicatie- en transportproblemen en een gebrek aan goed openbaar vervoer. Het enige verschil was dat de Zuid-Afrikaanse bevolking het WK nooit contesteerde, wat hier wel het geval is. Voor Zuid-Afrika was de wereldbeker een middel om zich te bewijzen aan de rest van de wereld en aan te tonen dat Afrika in staat is een mondiaal evenement op touw te zetten.

“Het WK kan Brazilië helpen, zoals dat met Zuid-Afrika is gebeurd. Toen ik in 2004 voor het eerst in Zuid-Afrika kwam, kon je in het grootste deel van het land geen BlackBerry gebruiken. Hier hebben we dezelfde situatie. In het stadion van Fortaleza kon niemand van ons vorige week zijn mobiele telefoon gebruiken. Dat kan volgend jaar natuurlijk niet. Er is veel kritiek op de FIFA, maar wij zijn de reden waarom de regering versneld grote investeringsprogramma’s doorvoert. Wij hebben volgend jaar immers een telecommunicatienetwerk nodig dat werkt en dat beter werkt dan vandaag.

“Zuid-Afrika was geen simpel WK om te organiseren. Verre van. Het WK in Brazilië is eveneens gecompliceerd, vooral de opstart. In de aanloop naar de Confederations Cup kwam er echter een geweldige boost. Ik ben overtuigd dat de komende maanden alles voor elkaar komt. Ook al is dit een immens land dat moeilijker te besturen is. De afstanden zijn veel groter en de investeringen zwaarder.

“Zuid-Afrika is een mooi voorbeeld van wat een WK kan betekenen voor een land”, gelooft Valcke. “De overheid kan zo sneller en gerichter moderniseringen invoeren die de mensen van pas komen in het dagelijkse leven. In Zuid-Afrika werden ook tot het laatste moment vragen gesteld, maar de luchthaven van bijvoorbeeld Johannesburg is vandaag niet meer te vergelijken met de luchthaven van voor het WK. Zo zal het ook in Brazilië gaan. Over een jaar tref je een heel ander land aan. Dankzij het WK.”

DOOR FRANÇOIS COLIN IN BRAZILÏE – BEELDEN: IMAGEGLOBE

“Ik kan de betogers begrijpen. Beter onderwijs, betere gezondheidszorg en beter openbaar vervoer zijn terechte verzuchtingen in een land in ontwikkeling.” Jérôme Valcke

In Europa bestaat een heel romantisch maar totaal fout beeld van het Braziliaanse voetbal.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content