‘Belgium is a failed state’ schreef de invloedrijke Amerikaanse nieuwssite Politico in november vorig jaar. Een falende staat slaagt er niet in om zijn kerntaken te vervullen: hij kan de veiligheid van de bevolking niet verzekeren, zijn democratische instellingen functioneren niet, zijn openbare diensten stokken, zijn infrastructuur verbrokkelt enzovoorts. België kreeg het etiket opgeplakt nadat Parijs getroffen was door terreuraanslagen en ons land gebrandmerkt werd als draaischijf voor het wereldwijde moslimterrorisme. Ook door internationale kranten met naam en faam zoals Financial Times en The New York Times. In België zelf werd schouderophalend gereageerd: zo erg kon ons land er toch niet aan toe zijn?
We zijn zes maanden later. De hoofdredacteur van Politico, Matthew Kaminski, staat nog steeds achter de analyse van België als ‘failed state’: ‘België is Somalië niet, maar er zit iets grondig scheef. Nergens zag ik een land met zo’n duur, ingewikkeld en fundamenteel inefficiënt overheidsbestel.’ Zijn analyse krijgt in het buitenland steeds meer weerklank. Vorige week scheef het Nederlandse NRC Handelsblad een hoofdartikel over de ‘Belgische structuurcrisis’. Daarin werd een en ander opgesomd: ‘gevangeniswezen in crisis, politieorganisatie onder vuur, veiligheidsstructuur te zwak, hoofdstedelijke autowegen in verval. De lijst zou niet veel langer mogen worden’, zo luidde het. En dan vergat de krant nog de stakingen die de luchthaven van Zaventem om de haverklap lam legden. Ze merkte op dat er ‘internationaal steeds meer zorgen worden geuit’ over België, thuishaven van de Europese Unie en de NAVO. De imagoschade is onmetelijk groot.
Elders in Knack zegt CD&V-voorzitter Wouter Beke dat hij niet wil meedoen aan die verhalen over een falende staat en dat er ook zaken zijn waar we trots op mogen zijn, zoals het onderwijs en de gezondheidszorg. Dat is correct, maar het neemt niet weg dat er ook veel verval is. In zoverre dat Frank Van Massenhove, topman van de FOD Sociale Zekerheid, een halfjaar geleden op zijn weblog al betoogde dat België ’traag maar zeker naar de status van failed state’ opschuift. Dat wordt inmiddels door steeds meer landgenoten onderschreven. Béatrice Delvaux noteerde vorige week in haar column voor De Standaard hoe ze de voorbije week door meerdere mensen werd aangeklampt: ‘Heel België kraakt in zijn voegen, van de wegen tot de tunnels, van de gevangenissen tot de verkeersleiders.’ En wat Delvaux, senior writer bij Le Soir, nog het meest verontrust: dat geen enkele politicus wil zien wat de eigen bevolking en de rest van de wereld weten.
In dit blad staat ook een interview met professor Herman Daems, voorzitter van de KU Leuven. Hij herinnert eraan dat ons land een overheidsbeslag van 53 procent en een schuldgraad van 105 procent van het bruto binnenlands product heeft. Er is dus niet veel ruimte om te investeren in de werking van de overheid, de bouw van gevangenissen, de infrastructuur enzovoorts. Maar we zijn niet alleen verlamd door financiële ademnood. Daems wijst op nog een andere oorzaak: ‘Wij slagen er niet meer in om de periode van consulteren af te sluiten en knopen door te hakken. En als er dan toch iets wordt beslist, wordt dat onmiddellijk opnieuw ter discussie gesteld. Zo kom je niet vooruit.’ Hij noemt België dan ook een ‘uitgeputte staat’.
Om te voorkomen dat we verder wegzinken, pleiten sommigen ervoor om bevoegdheden van de deelstaten weer over te hevelen naar de federale staat. Ze vergeten dat veiligheid en justitie, twee terreinen waar het grondig fout loopt, federale beleidsdomeinen zijn. Tegelijkertijd moet gezegd dat Vlaanderen ook niet altijd een toonbeeld van efficiëntie is. Door de opeenvolgende staatshervormingen leven we in een hoogst complex labyrint.
Ook een verdere eenmaking van Europa zal ons niet redden. De Europese Unie slaagt er zelf niet in de nodige daadkracht op te brengen om haar problemen op te lossen. Kijk naar hoe ze de Griekse crisis en het vluchtelingenprobleem aanpakt. Het Europese project verliest elke dag aan geloofwaardigheid. De kans dat de EU implodeert, neemt enkel toe. Niet alleen België, ook de Europese Unie is uitgeput, zegt Herman Daems. Daar kunnen we onze schouders maar beter níét voor ophalen.
We hebben meer dan ooit behoefte aan eenvoudigere en transparantere structuren die de politici helpen om beslissingen te nemen die het algemeen belang dienen. Dat geldt voor de organisatie van de politiezones, net zo goed als voor de architectuur van de staat.
EWALD PIRONET is senior writer van Knack.
‘Nergens zag ik een land met zo’n duur, ingewikkeld en fundamenteel inefficiënt overheidsbestel.’
