Het voetbal zet het desolate Ruhrgebied nadrukkelijk op de kaart en geeft de mensen een gevoel van zelfbevestiging: nadat het jonge en avontuurlijk voetballende Borussia Dortmund de titel pakte, wil Schalke 04 binnen anderhalve week de Duitse beker veroveren.

Dortmund is niet echt flitsend. De crisis heeft al langer sporen nagelaten in deze tijdens de Tweede Wereldoorlog plat gebombardeerde stad: de mijnen werden gesloten en de staalindustrie verdween. Dat kostte 80.000 arbeidersplaatsen. De vroeger zo vermaarde brouwerij is overgenomen, de werkloosheid schommelt rond de dertien procent, ook al werd er intussen een aantal in technologie gespecialiseerde bedrijven uit de grond gestampt.

Er valt in Dortmund weinig te zien. Het centrum is ijzingwekkend koud en het treinstation met afstand het lelijkste van heel Duitsland. Boven Dortmund hangt een sluier van tristesse. Het past bij het Ruhrgebied waar vele gebouwen in de buitenwijken de restanten van het verleden als littekens met zich meedragen: ze zijn donker gekleurd, aangetast en aangevreten door de rook die lange tijd ook deze omgeving benevelde. De stad kreunt onder een schuldenlast van 1,2 miljard euro.

Maar weinig steden die zo leven op het ritme van het voetbal als Dortmund. De overvloedige aanwezigheid van geel en zwart frappeert in deze stad van 600.000 inwoners, de kleuren van Borussia worden gekoesterd als een relikwie. De voetbalclub is unser ganzer Stolz – onze trots – zoals het op de ramen van tal van winkels te lezen staat. Als Borussia verloren heeft, drukt dat op het gemoed van de inwoners. Voor hen is de club een vlucht uit een sinistere werkelijkheid, een ideologische overtuiging die recht vanuit het hart komt, een straaltje licht in de duisternis.

Geel-zwarte lawine

Zelden brak er dan ook zo’n volksfeest los als anderhalve week geleden toen Borussia na een 2-0-zege tegen FC Nürnberg de zevende titel uit de geschiedenis binnenhaalde. Meer dan 100.000 mensen vierden in een gigantische party tot in de vroege uurtjes. Het was alsof er een geel-zwarte lawine over de stad rolde. Velen bevrijdden zich van een hoop frustraties. Ook voor de club zelf, die definitief afrekende met een traumatisch verleden en nu een romantisch sprookje beleefde.

Calculatiefouten dreven Borussia Dortmund op een gegeven moment tot aan de rand van de afgrond. Bankiers stelden een harde diagnose: de club bevond zich niet op de afdeling intensieve zorgen van een ziekenhuis maar in de wachtkamer van de palliatieve zorg. Borussia had zwaar geïnvesteerd toen in 1997 de Champions League werd gewonnen. Omdat het bestuur de aansluiting met de Europese top wilde behouden, werd er kwistig met geld gegooid. Een beursgang leverde 150 miljoen euro op. Dat bedrag werd meteen in spelers gepompt.

Tien jaar geleden keek Borussia Dortmund aan tegen een verlies van 300 miljoen euro. Op een gegeven moment werd het stadion verkocht aan een bank. Borussia huurt die voetbaltempel, die plaats biedt aan 80.720 mensen, en kan alles in 2020 via een heel ingewikkelde constructie terugkopen.

Maar ook dat geld verdreef aanvankelijk de financiële ellende niet. De supporters aanzagen het met lede ogen. Ze leden in stilte maar betuigen hun hartstochtelijke liefde voor dit heiligdom zowel in goede als in slechte tijden. Heel zelden gebeurt het dat de ploeg wordt uitgefloten. De financiële puinhoop die werd geschapen nam men voor kennisgeving aan. Dat in de vereniging Borussia Dortmund op een gegeven moment alles naar het voetbal vloeide, hielp ook al niet. Zo werd het budget van de handbalploeg voor vrouwen, die bij de Europese top hoorde, op een gegeven moment gehalveerd. Dezelfde drastische ingreep was er ook in de atletiekclub, die nochtans verschillende Duitse toppers telde. Die zochten andere oorden op omdat ze onvoldoende faciliteiten kregen.

Economisch voetballen

Soms leidt wanhoop tot succes. Toen de jurist Reinhard Rauball voor de derde keer voorzitter werd – nadat hij eerder de club twee keer van het faillissement redde – kwam het tot een ommezwaai. Rauball heeft zo zijn eigen lijfspreuk: er bestaan voor alles oplossingen, niets hoeft gedramatiseerd te worden. Borussia Dortmund saneerde volop en besloot de kaart van de jeugd te trekken. Ex-voetballer Michael Zorc, nu sportdirecteur, waakte over die filosofie. Vooral de afgelopen jaren werd er talent uit de lagere afdelingen opgedolven en verder gevormd. Met Jürgen Klopp haalde de club medio 2008 een trainer binnen van wie bekend is dat hij graag met jeugd werkt. Klopp eindigde in zijn eerste seizoen als zesde en in zijn tweede als vijfde. Het leverde een ticket op voor de Europa League. Borussia Dortmund ging verder op de ingeslagen weg. Het deed vorige zomer voor relatief weinig geld een nieuwe gouden greep: de Japanse international Shinji Kagawa werd voor 350.000 euro van tweedeklasser Cerezo Osaka losgeweekt. De middenvelder ontpopte zich tot de architect van de ploeg, maakte acht goals in zeventien wedstrijden, tot hij rond de jaarwisseling met een zware blessure voor de rest van het seizoen uitviel.

Het bleek het raderwerk niet echt te verstoren. In het type-elftal van Dortmund staan zeven, soms zelfs acht spelers van onder de 23 jaar. Hun ontwikkeling werd dit seizoen in een stroomversnelling gebracht. Vorig seizoen heette Borussia in de Bundesliga de ploeg te zijn die het meest liep. Niet altijd werd er economisch gevoetbald. Vooral op dat vlak werd vooruitgang geboekt. Sommigen jongeren stoomden door naar de nationale ploeg. Zoals de 22-jarige middenvelder Sven Bender. Of de 18-jarige middenvelder Mario Götze, een jeugdproduct en een vat vol schijnbewegingen, een geëngageerde jongen die nog studeert en in de school een soort werkgroep oprichtte die strijdt tegen het racisme. Götze geldt niet alleen in Dortmund maar ook in de nationale ploeg als een wissel op de toekomst.

Een ander jeugdproduct is Kevin Grosskreutz, de werker op het middenveld. Twee jaar geleden supporterde hij nog op de staantribune – met 25.000 plaatsen de grootste van Europa – voor Borussia, nu is hij een vaste waarde. In een wedstrijd pleegt Grosskreutz veertien kilometer af te leggen. Ook linksachter Michael Schmelzer, zes jaar geleden van de vergane DDR-glorie FC Magdeburg naar het voetbalinternaat van Dortmund gehaald, brak door. En steeds sterker wordt de 22-jarige Turkse middenvelder Nuri Sahin, die op zijn zestiende als de jongste speler in de geschiedenis in de Bundesliga debuteerde en ooit bij Borussia ballenjongen was. Sahin is een kunstenaar aan de bal, een bouwer maar ook een breker. Twee routiniers omringen het jeugdig geweld: de 30-jarige doelman Roman Weidenfeller en de 26-jarige Argentijnse spits en topschutter Lucas Barrios. Dat Borussia Dortmund zo snel zou evolueren had niemand verwacht. Ook trainer Jürgen Klopp niet. Toen die in het begin van het seizoen werd gevraagd waar Borussia zou eindigen, zei hij met een vijfde plaats zeer tevreden te zijn.

Een positieve groepssfeer

Jürgen Klopp geldt als de architect van het succes. De uit een klein dorpje in het Zwarte Woud afkomstige Klopp, die pedagogie studeerde, werkte zeven seizoenen bij Mainz 05 waar hij als verdediger nog voetbalde onder René Vandereycken toen de club in tweede klasse speelde. Toen die de invloedrijke Klopp uit de ploeg zette, tekende Vandereycken zijn doodvonnis. Nochtans had Klopp met die maatregel weinig moeite: hij vond zichzelf maar een zeer matige voetballer en zei ooit niet te begrijpen dat iemand met zulke beperkte kwaliteiten zich zolang in de eerste ploeg van Mainz kon handhaven. Niet onder de indruk evenwel was hij van de voetbalfilosofie van Vandereycken: altijd maar die zekerheid inbouwen, met vijf man achteraan spelen, Klopp zag het helemaal anders.

Dat bewees hij in Dortmund waar de volgende maand 44 wordende Klopp aanvallend en op techniek geschoeid voetbal predikte. Dat botste aanvankelijk met de eigenheid van deze metropool, het voetbal dat Borussia serveerde, zat lang verankerd in de ziel van de stad: liever zweet dan parfum, liever kracht en loopvermogen dan finesse en frivoliteit. Technisch onderlegde voetballers werden alleen aanvaard als ze rendeerden.

Maar Jürgen Klopp drukte zijn stempel. Hij formeerde een ploeg naar zijn evenbeeld. Respect, passie en een totale identificatie met de club zijn voor hem de sleutelwoorden. Hij laat zijn ploeg dominant en fysiek veeleisend voetbal spelen. Klopp, die zeer methodisch werkt, legt de klemtoon op recuperatie en een snelle omschakeling. Als de bal is heroverd, volstaat vaak één pass om iemand in schietrijke positie te brengen. Telkens weer herhaalt hij dat op training: pressen, lopen, het spel verleggen en dat alles in een hoog tempo. Klopp spiegelt zich daarbij aan het spel van Barcelona. Wie niet in het systeem past, die vliegt eruit. Van de ploeg die de trainer medio 2008 in handen nam, zijn er maar vijf spelers overgebleven. Hij haalde leergierige voetballers met een sterk karakter. Eén enkele keer werd er aan zijn voetbalverstand getwijfeld toen Klopp voor vier en een half miljoen euro de Servische verdediger NevenSubotic aantrok. Vandaag is die drie keer zoveel waard.

Vijf miljoen fans

Jürgen Klopp, wiens contract bij Borussia tot medio 2014 loopt, toont hoe een positieve groepssfeer de waarde van het individu verhoogt en het rendement van het elftal opkrikt. Hij kan als geen ander mensen motiveren en enthousiast maken. Op training duldt hij geen verslapping. Alle voetballers van Borussia Dortmund roepen dat het een droom is om in zo’n team te mogen meedraaien. Ze hebben dan ook gezworen volgend seizoen te blijven. Ook al is er geen gebrek aan belangstelling. Zoals bijvoorbeeld voor verdediger Mats Hummels, volgens cijfers van het Duitse weekblad Kicker de meest regelmatige voetballer van het seizoen. Hummels kwam drie jaar geleden voor 4,2 miljoen euro over van Bayern München, dat hem nu dolgraag wilde terughalen en een fors contract bood. Maar Hummels legde dat zonder verpinken naast zich neer. Ook op Nuri Sahin, die zich in het seizoen 2007/08 bij Feyenoord niet kon doorzetten, werd volop gejaagd. Een bod van tien miljoen euro van Real Madrid voor de Turkse international werd uiteindelijk aangenomen door de club, die nog altijd aankijkt tegen een schuldenberg van 57 miljoen euro. De successen en de nakende deelname aan de Champions League moeten helpen om dat bedrag terug te schroeven. Borussia Dortmund werkt op dit moment met een begroting van 60 miljoen euro. De euforie kent geen grenzen. Alleen dit seizoen werden er 150.000 shirts verkocht. Voor de laatste thuismatch van het seizoen, volgende zaterdag tegen Eintracht Frankfurt, zijn er 300.000 bestellingen voor kaarten. Omdat de club 60.000 abonnees heeft, zijn er maar 20.000 beschikbaar. Elk seizoen passeren anderhalf miljoen toeschouwers de loketten van het stadion, een Europees record. De restaurants en cafés die in de onmiddellijke nabijheid van de voetbalarena liggen, zetten 20 miljoen euro per jaar om. In heel Duitsland zou Borussia Dortmund vijf miljoen fans hebben.

28,2 kilometer

Niet onlogisch derhalve dat er overal te lande veel sympathie is voor het ongecompliceerde en avontuurlijke voetbal dat Borussia Dortmund brengt. Alleen in het naburige Gelsenkirchen, de thuishaven van Schalke 04, denken ze daar anders over. De rivaliteit tussen beide clubs is bits. Als beide clubs tegen elkaar spelen, is er zelfs sprake van haat en nijd. Hoewel voetbal in het Ruhrgebied verbindt, is er hier sprake van een tweespalt die zelfs voor heel even families splitst. Supporters van Borussia Dortmund, zo heet het, zullen nooit bij Aral tanken omdat dit tankstationbedrijf blauw en wit als kleuren heeft, dezelfde kleuren als Schalke 04. Fans van Schalke willen dan weer niets te maken hebben met alles wat uit Dortmund komt. Zelfs niet met het gerenommeerde Dortmunderbier.

Ook voor de aanhangers van Schalke is hun club religie. In de buik van het stadion bevindt zich dan ook een kapel. Een uit glas bestaande designtafel doet er dienst als altaar. Sterker zelfs: meer dan in Dortmund is hun club de enige reden van bestaan, der Himmel im Rivier, zoals de stadionomroeper dat voor iedere thuiswedstrijd een paar keer pleegt te herhalen. Voor de meest verstokte supporters zou een zege in de derby zelfs belangrijker zijn dan het binnenhalen van de titel. Maar dat kampioenschap laat in Gelsenkirchen al 53 jaar op zich wachten. Op de weg naar de titel ligt er nu voor Schalke, zo riepen de fans van Borussia Dortmund na het binnenhalen van het kampioenschap spottend, precies 28,2 kilometer. Het is de kortste weg tussen de beide steden.

Schalke 04 is een unieke club. Maar nergens is de lijn tussen verering en verachting zo flinterdun als daar. Schalke 04 beëindigt straks zijn 43e seizoen in de Bundesliga. De huidige trainer Ralf Rangnick, die een paar weken geleden de ontslagen Felix Magath opvolgde, is sindsdien de 38e trainer. In die periode werden 26 trainers voortijdig ontslagen. Ook dit seizoen bleef Schalke met een plaats in de middenmoot ver onder de verwachtingen. Ralf Rangnick, die eerder al bij Schalke werkte en in Hoffenheim tijdens de winterstop opstapte, trok de situatie enigszins recht. Hij bereikte met de club de halve finale van de Champions League nadat titelverdediger Inter in de kwartfinale werd uitgeschakeld. Vervolgens bleek Manchester United een maat te groot. Schalke drong ook door tot de finale van de Duitse beker nadat het in de halve finale op Bayern München ging winnen.

Ruwe diamanten

Die wedstrijd, op 21 mei in Berlijn, moet het seizoen toch nog wat glans geven. Een overwinning van Schalke zou betekenen dat alle prijzen in het Duitse voetbal naar clubs uit het Ruhrgebied gaan. Een nederlaag trouwens ook. Want de tegenstander van Schalke is tweedeklasser MSV Duisburg. In deze stad, waar de Rijn en de Ruhr samenvloeien, begint de Kohlenpott, zoals het Ruhrgebied in Duitsland wordt genoemd. Het Ruhrgebied telt 118 clubs. Maar alleen Borussia Dortmund en Schalke 04 spelen in de Bundesliga.

Het eventuele succes van Schalke 04 staat duidelijk in de schaduw van de titel van Borussia Dortmund, de nieuwe grootmacht van het Duitse voetbal. De jonge spelers hebben nog progressiemarge. Het is op het lijf geschreven van Jürgen Klopp om alle ruwe diamanten verder te boetseren. Het is nog maar de vraag of de extraverte trainer bij een koele topclub als bijvoorbeeld Bayern München zou kunnen functioneren, al toonde de Beierse club ooit interesse voor hem. Uiteindelijk opteerde men voor een man met hetzelfde profiel: Jürgen Klinsmann. Dat hij vergeleken werd met de ex-bondscoach vond Klopp een groot compliment.

Jürgen Klopp houdt van nestwarmte, al was hij na zijn lange periode in Mainz liever naar Bayer Leverkusen gegaan. Toen deze club zich niet meldde, koos hij voor Dortmund. Tegen intimi liet hij zich evenwel ontvallen dat deze club voor hem weleens te emotioneel zou kunnen zijn. Een vreemde uitspraak want Klopp is zelf een vat vol emoties.

De titel van Borussia heeft van hem een alom geprezen vakman gemaakt. Ook Franz Beckenbauer zwaait volop met lof. Dat respect voor Klopp had Der Kaiser niet altijd. Toen Jürgen Klopp in 2005 analyticus werd van het tweede televisienet ZDF wilde de ook bij deze zender onder contract liggende Beckenbauer alleen voor de camera’s komen als “die gekke Klopp niet meer in beeld is.” Aan die woorden wil Franz Beckenbauer vandaag liever niet meer herinnerd worden.

DOOR JACQUES SYS – BEELDEN: REPORTERS

Voor de supporters is Borussia Dortmund een ideologische overtuiging.

Jürgen Klopp toont wat je met een positieve groepssfeer kunt bereiken.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content